Προοπτικές για την επανάσταση στην Ευρώπη – Διεθνής Μαρξιστική Τάση (IMT) - Μέρος Α΄

Γράφει: Διεθνής Μαρξιστική Τάση

Μετάφραση: Θωμάς Γεωργίου, Αλεξάνδρα Πολυχρόνη, Ιωσήφ Σπάρταλης

Το έτος 2013 ξεκίνησε με μία έκρηξη. Ο Λένιν έγραψε ένα άρθρο: Εύφλεκτα υλικά στην παγκόσμια πολιτική (Προλετάριος, Νο 33, 23 Ιουλίου-5 Αυγούστου 1908). Σήμερα δεν υπάρχει έλλειψη τέτοιου εύφλεκτου υλικού παγκοσμίως. Οι ιμπεριαλιστές συμπεριφέρονται ως ταύρος σε υαλοπωλείο. Ο γαλλικός ιμπεριαλισμός μόλις έμπλεξε σε μια νέα περιπέτεια στο Μάλι. Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, έχοντας δημιουργήσει μια ανυπολόγιστη καταστροφή στο Ιράκ, αναφώνησε ότι “αποστολή εξετελέσθη”. Αλλά στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια ένδειξη αλαζονείας, γεννημένης από τις ψευδαισθήσεις της δύναμής του. Εμείς, από την άλλη, είχαμε προβλέψει ότι θα αναγκάζονταν να αποχωρήσουν από το Ιράκ με την ουρά στα σκέλια.

Τι κατάφεραν στο Ιράκ; Ένα τεράστιο χάος! Απλώς κατάφεραν να αποσταθεροποιήσουν ολόκληρη την περιοχή. Η Συρία είναι ένα ξεκάθαρο παράδειγμα αποσταθεροποίησης και η οποία, με τη σειρά της, επηρεάζει και την Τουρκία. Οι Κούρδοι της Συρίας ελέγχουν πια το βόρειο τμήμα των τουρκοσυριακών συνόρων. Μια παρόμοια κατάσταση έχει δημιουργηθεί και στο Ιράκ, όπου οι Κούρδοι απολαμβάνουν μια εκ των πραγμάτων αυτονομία. Αυτό φέρνει το κουρδικό ζήτημα ξανά στο προσκήνιο στην Τουρκία.

Στη Λιβύη, οι ιμπεριαλιστές πίστευαν ότι φέρθηκαν πολύ έξυπνα διώχνοντας τον Καντάφι. Αλλά στην πραγματικότητα, λειτουργούσε ως ένα σημείο σταθερότητας, αστυνομεύοντας την περιοχή για λογαριασμό τους. Με την κατάρρευση του καθεστώτος του, η αποσταθεροποίηση “εξήχθη” στο γειτονικό Μάλι. Η Νιγηρία, η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη της Δυτικής Αφρικής, κινδυνεύει να παρασυρθεί και η ίδια στη δίνη της κρίσης. Είναι κατανοητό λοιπόν ότι πρόκειται για μια πραγματικά παγκόσμια κρίση.

Για να είμαστε ειλικρινείς, οι Γάλλοι ιμπεριαλιστές “καθυστέρησαν” να επέμβουν στο Μάλι, διστάζοντας να κινηθούν, καθώς στάθμιζαν την κατάσταση. Εν τέλει, αναγκάστηκαν να επέμβουν, ειδάλλως θα παρακολουθούσαν την κατάληψη της χώρας από τις στρατιωτικές ομάδες των ισλαμιστών φονταμεντάλιστων, και κατά συνέπεια την εμφάνιση μιας νέας απειλής στις γραμμές ανεφοδιασμού προς τον Νίγηρα, απ’ όπου προέρχεται το μεγαλύτερο ποσοστό ουρανίου που χρησιμοποιείται για καύσιμο στα πυρηνικά εργοστάσια της Γαλλίας.

Η ειρωνεία της κατάστασης είναι ότι η εισβολή αυτή έγινε υπό την ηγεσία ενός “σοσιαλιστή” προέδρου. Σύντομα, όμως, οι Γάλλοι ιμπεριαλιστές άρχισαν να αναζητούν βοήθεια από τους Ευρωπαίους και Αμερικανούς συμμάχους τους. Προσέγγισαν το Λονδίνο, που απλώς παρείχε μια περιορισμένη υποστήριξη με τη μορφή μεταγωγικών αεροπλάνων, καθώς και λίγους στρατιωτικούς συμβούλους, αλλά καμία πραγματική βοήθεια στο πεδίο της μάχης. Οι υπόλοιποι ιμπεριαλιστές λένε στους Γάλλου: μετά από εσάς!

Οι Λένιν και Τρότσκι εξήγησαν πως όταν ατομική τρομοκρατία είναι ενδημική, είναι σύμπτωμα μιας βαθιάς κοινωνικής κρίσης, μιας κρίσης του καθεστώτος. Αυτό που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν είναι μία κανονική κρίση. Δεν πρόκειται για μια τυπική κυκλική κρίση όπου η οικονομία βυθίζεται και μετά, σχετικά γρήγορα θα οδηγηθεί ξανά στην ανάπτυξη. Πρόκειται για μια εκ βάθρων κρίση του συστήματος.

Μια ένδειξη του βάθους της κρίσης είναι η οργανική μαζική ανεργία που επηρεάζει όλες τις χώρες, στον ένα ή τον άλλο βαθμό. Ο Μαρξ αναφερόταν συχνά στον “εφεδρικό στρατό” των ανέργων, που αποτελούσε ένα φυσιολογικό στοιχείο του καπιταλισμού τα τελευταία 200 χρόνια. Ο εφεδρικός αυτός στρατός έπαιζε ένα χρήσιμο ρόλο για τους καπιταλιστές, ειδικά για την περίοδο που η οικονομία αναπτυσσόταν: ήταν μια εφεδρεία που μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ανά πάσα στιγμή.

Σήμερα ωστόσο, παρατηρούμε ένα διεθνές φαινόμενο, όχι ενός εφεδρικού στρατού αλλά μιας οργανικής, μόνιμης ανεργίας. Αυτό υποδεικνύει ότι το σύστημα είναι ανίκανο να παίξει οποιοδήποτε προοδευτικό ρόλο. Αδυνατεί να απορροφήσει τον “πλεονάζοντα” πληθυσμό στην παραγωγή και έτσι, καταδικάζει εκατομμύρια σε ένα καθεστώς μόνιμης φτώχειας. Το σύστημα είναι ανίκανο να χρησιμοποιήσει τις παραγωγικές δυνάμεις όπως άλλοτε.

Η ανεργία των νέων είναι ιδιαίτερα σημαντική. Ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες των επαναστάσεων στην Αίγυπτο και την Τυνησία, και σε όλο τον αραβικό κόσμο. Το ζήτημα αυτό δεν μπορεί να λυθεί από τον καπιταλισμό. Η ανεργία δεν αυξάνεται με κάθε ύφεση και στη συνέχεια, πέφτει σε περίοδο οικονομικής ανάπτυξης. Αν και ορισμένοι εργάτες βρίσκουν μια θέση εργασίας, η ανεργία συνεχίζει να κινείται σε υψηλά επίπεδα. Και αυτό με τη σειρά του, έχει κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και διπλωματικές συνέπειες. Συνοψίζοντας: έχει βαθιά επαναστατικά αποτελέσματα.

Ο καπιταλισμός έχει καταντήσει όπως ο Προκρούστης της ελληνικής μυθολογίας, ο οποίος είτε έκοβε τα πόδια των θυμάτων του, είτε τους τέντωνε μέχρι θανάτου, ώστε να χωρέσουν ακριβώς στο κρεβάτι του. Έτσι και ο καπιταλισμός ακρωτηριάζει την κοινωνία ώστε αυτή να χωρέσει στα στενά όρια του συστήματός του.

Οι πιο έξυπνοι στρατηγοί του κεφαλαίου έχουν ξεκινήσει να καταλαβαίνουν τη σοβαρότητα της κατάστασης. Όπως εξηγούσε ο Τεντ Γκραντ, συχνά έφταναν σε παρόμοια συμπεράσματα με τους μαρξιστές. Γίνεται αντιληπτό και από τους ίδιους ότι βρίσκονται αντιμέτωποι με μια κρίση του καθεστώτος. Ο Robert J. Samuelson σε άρθρο του στην Washington Post, με τίτλο: “Η Μεγάλη Ανατροπή” (8 Οκτωβρίου 2012) τόνισε τα εξής σημεία:

«Αυτό που παρακολουθούμε σήμερα στην Ευρώπη-και πλανιέται και πάνω από τις ΗΠΑ-είναι η εξάντληση της σύγχρονης κοινωνικής ομαλότητας. Από τις αρχές του 19ου αιώνα, οι βιομηχανικές κοινωνίες βασίζονταν στη σύμπραξη της οικονομικής ανάπτυξης με την πολιτική σταθερότητα. Η οικονομική πρόοδος βελτίωνε τη ζωή των ανθρώπων και βάθαινε την πίστη τους στο κράτος. Πόλεμοι, υφέσεις, επαναστάσεις και ταξικές συγκρούσεις διέκοπταν τον κύκλο αυτό. Αλλά σταδιακά, η οικονομική ευμάρεια γαλούχησε σταθερές δημοκρατίες στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τμήματα της Ασίας. Η σημερινή οικονομική κρίση μπορεί να ανατρέψει αυτή την ενάρετη διαδικασία. Η αργή οικονομική ανάπτυξη τρέφει την πολιτική αστάθεια και αντίστροφα. Θα μπορούσε να είναι ένα ιστορικό και δυσοίωνο σπάσιμο με το παρελθόν.»

«Αυτό που συμβαίνει στην Αμερική διαφέρει σε ένταση, αλλά όχι σε μορφή, από αυτό που συμβαίνει στην Ευρώπη. Η αργή οικονομική ανάπτυξη εκεί δοκιμάζει τις ικανότητες του πολιτικού συστήματος να ικανοποιήσει όλες τις προσδοκίες. Ο κόσμος κατεβαίνει στους δρόμους, ενώ εξτρεμιστικά κόμματα ενισχύονται. Για να αποφύγουμε τη μοίρα της Ευρώπης, πρέπει να μειώσουμε τις αξιώσεις του λαού από το σύστημα και να αγωνιστούμε για μια ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη. Αυτό είναι το μάθημα. Αν το αγνοήσουμε, η ιστορία θα υπεισέλθει σε μια φάση αντιστροφής.»

Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα ανάλυση. Για την ακρίβεια είναι μια άψογη ανάλυση- αλλά όμως δεν προσφέρει καμία απολύτως λύση. Και αυτό γιατί δεν υπάρχει καμία λύση στον καπιταλισμό.

Η Ευρώπη βρίσκεται τώρα στο μάτι του κυκλώνα. Αλλά αν δεν ήταν έτσι, όλα τα μάτια θα ήταν στραμμένα στις ΗΠΑ, καθώς οι πρώτες ειδήσεις του νέου έτους ήταν σχετικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες βρίσκονταν στο χείλος της χρεοκοπίας, αντιμετωπίζοντας έναν «δημοσιονομικό γκρεμό»/μια κρίση για το ανώτατο όριο του χρέους. Πρέπει να αντιληφθούμε τη σοβαρότητα αυτής της κατάστασης, έστω και αν εν μέρει είναι προϊόν των νόμων που ψηφίστηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Παίζουν «επικίνδυνα παιχνίδια» με τις ζωές εκατομμυρίων, δηλ., πιέζουν ο ένας τον άλλον (οι Δημοκράτες και οι Ρεπουμπλικάνοι), προκαλώντας ο ένας τον άλλον για να δουν ποιος θα πέσει πρώτος από τον γκρεμό. Υπήρχε επίσης έντονο το στοιχείο του θεάτρου, αλλά παρόλα αυτά για το σύστημα είναι ένα πολύ επικίνδυνο παιχνίδι.

Το πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση μπορεί να το δει κανείς μέσα από ένα απόσπασμα πίσω στο Σεπτέμβρη του 2011 από έναν Αμερικανό ναύαρχο, τον Μαικλ Μιούλεν, προέδρου του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Δεν είναι συνηθισμένο ένας ναύαρχος να μιλάει με τέτοιους όρους. Αυτά είναι τα λόγια του : «Έχω πει πολλές φορές πως πιστεύω ότι η μόνη, μεγαλύτερη, απειλή για την εθνική μας ασφάλεια είναι το χρέος μας…» Έτσι, ένας κορυφαίος Αμερικανός στρατιωτικός εξηγεί πως το χρέος είναι μεγαλύτερη απειλή από ότι η Αλ Κάιντα, η Κίνα, κτλ. Αυτό που αντιλαμβάνεται είναι ότι το μέγεθος του χρέους μπορεί να οδηγήσει σε τέτοια κοινωνική κρίση που θα υπονομεύσει τη σταθερότητα των Ηνωμένων Πολιτειών.

Αλλά τι έχουν κάνει για να λύσουν το πρόβλημα; Δεν έχουν κάνει τίποτα, απολύτως τίποτα. Το επίπεδο του χρέους στις ΗΠΑ είναι τώρα 3 τρις δολάρια περισσότερο από ότι το 2010. Αυτά είναι τεράστια, σχεδόν ακαταμέτρητα ποσά. Το συνολικό χρέος των ΗΠΑ ανέρχεται τώρα στα 16 τρις δολάρια. Είναι μια μαύρη τρύπα, όπου οι πόλεμοι στο Ιράκ και το Αφγανιστάν και οι διασώσεις των τραπεζών, τα πακέτα στήριξης, κτλ, έχουν όλα συνεισφέρει στη δημιουργία της. Αυτό είναι απόλυτα μη βιώσιμο. Είναι σαν να αψηφούν του νόμους της βαρύτητας.

Έχει γίνει πολύς λόγος για την ανάκαμψη. Αλλά πού είναι αυτή η ανάκαμψη; Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν μία απότομη επιβράδυνση της οικονομίας των ΗΠΑ στο τέλος του 2012. Το θέμα είναι πως αν δεν πραγματοποιήσουν σοβαρές περικοπές, αργά ή γρήγορα, οι αγορές θα παρέμβουν και θα προκαλέσουν μια καταστροφή που θα εξαπλωθεί παγκοσμίως.

Η άρχουσα τάξη απαιτεί περικοπές στις συντάξεις, στους μισθούς, κτλ. Στην πραγματικότητα οι διαφορές μεταξύ των Ρεπουμπλικάνων και των Δημοκρατών είναι επιφανειακές. Συμφωνούν θεμελιωδώς πως πρέπει να γίνουν περικοπές. Οι πλούσιοι προκάλεσαν την κρίση, αλλά οι φτωχοί, οι άρρωστοι, οι ηλικιωμένοι και οι εργαζόμενοι πρέπει να πληρώσουν για αυτήν. Αυτή είναι μια σίγουρη συνταγή για την ανάπτυξη της ταξικής πάλης στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το κλειδί είναι η Ευρώπη

Αυτή τη στιγμή, όμως, η Ευρώπη είναι το κλειδί για την παγκόσμια κατάσταση, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά. Στο πρόσφατο παρελθόν ήταν η Λατινική Αμερική. Φυσικά υπάρχει ακόμα ζύμωση εκεί, αλλά η Ευρώπη έχει κάνει ένα άλμα μπροστά. Αυτό είναι ένα στοιχείο ιστορικής σημασίας, εξαιτίας του μεγέθους του προλεταριάτου. Το προλεταριάτο στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες σε τελική ανάλυση, είναι το κλειδί για την παγκόσμια επανάσταση.

Η ψυχολογία των αστών στην Ευρώπη είναι παρόμοια με εκείνη ενός μανιακού καταθλιπτικού, παρουσιάζοντας βίαιες εναλλαγές στη διάθεση, από την μαύρη κατάθλιψη στην ευφορία – ιδιαίτερα στο χρηματιστήριο. Είναι σαν ένα γιο-γιο σε κίνηση.

Ο «Δρ. Τζόνσον» {Ο Σάμιουελ Τζόνσον είναι ο περίφημος Άγγλος συγγραφέας του 18ου αιώνα που είναι ευρέως γνωστός για το Λεξικό του της αγγλικής γλώσσας}είπε κάποτε ότι, «Ένα καλό κρέμασμα συγκεντρώνει το μυαλό υπέροχα.» Καθώς η κρίση του συστήματός τους γίνεται ολοένα και πιο εμφανής, ορισμένοι αστοί πιέζονται τώρα να σκεφτούν πολύ σοβαρά. Κάποιοι όπως ο Μάριο Ντράγκι, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής κεντρικής Τράπεζας, λένε: «Θα υπερασπιστούμε το ευρώ μέχρι την τελευταία σταγόνα αίματος!» Αλλά δεν λέει ποιανού αίμα!

Είναι σαφές ότι παρόλο που έξι μήνες πριν η κατάσταση στην Ευρώπη έδειχνε να είναι στα πρόθυρα μιας σοβαρής κατάρρευσης, αυτή δεν έχει ακόμα υλοποιηθεί. Ωστόσο, κανένα από τα θεμελιώδη προβλήματα δεν έχει λυθεί και από τότε η οικονομική κατάσταση και εκτός Ευρώπης έχει επίσης απορυθμιστεί.

Στην συνάντηση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός που συνήλθε αυτόν τον μήνα, διαπιστώνουμε πως οι αστοί οικονομικοί αναλυτές έφτασαν σε παρόμοια συμπεράσματα με τους Μαρξιστές, αλλά από διαφορετική ταξική σκοπιά.

Ένας Κεϋνσιανός οικονομολόγος που γράφει στην Guardian, έγραψε το εξής: « Το Νταβός έχει περάσει από διάφορες βίαιες εναλλαγές στην διάθεση τα τελευταία πέντε χρόνια. Στην αρχή υπήρχε η άρνηση. Αργότερα επικράτησε πανικός. Μετά υπήρχε η ελπίδα ότι το χειρότερο έχει τελειώσει. Τώρα υπάρχει γκρίνια και ανησυχία ότι αυτή η ύφεση απλά δεν θα τελειώσει.»

Συνεχίζει:

«… Τα στελέχη παρέμειναν επιφυλακτικά σχετικά με τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές τους και τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας. Απέχουν πολύ από το σχεδιάζουν μια ισχυρή παγκόσμια ανάκαμψη της οικονομίας. Αντίθετα τα στοιχεία δείχνουν ότι οι εταιρίες επικεντρώνονται στις περικοπές των δαπανών και στη βελτίωση της αποδοτικότητάς τους.»

«… Πολλές επιχειρήσεις αποκτούν μεγάλα αποθέματα σε μετρητά μετά την απόλυση προσωπικού, το πάγωμα της παραγωγής και τη συμπίεση των μισθών, αλλά η έκθεση της PwC δείχνει πως δεν βιάζονται καθόλου να επενδύσουν τα συσσωρευμένα αποθεματικά τους.»

« Οι επιχειρήσεις θα επενδύσουν μόνο αν αντιληφθούν αυξανόμενη ζήτηση για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Αλλά το δίλημμα για την συνάντηση των CEOs στο Νταβός είναι ότι οι πολιτικές που υποστήριξαν στο παρελθόν- δημοσιονομική λιτότητα, πιο αδύναμα συνδικάτα, επιθετική μείωση του κόστους- έχουν διαμορφώσει τις καταναλωτικές δαπάνες. Στο παρελθόν, οι δαπάνες θα μπορούσαν να υποστηριχθούν μέσα από την αύξηση του χρέους των νοικοκυριών, αλλά οι τράπεζες δεν θέλουν να δανείσουν και οι καταναλωτές δεν θέλουν να δανειστούν.»

Οι αστοί κάθονται πάνω σε τρισεκατομμύρια δολαρίων. Δεν έχουν επενδύσει για 5 χρόνια και έχουν κρατήσει χαμηλούς τους μισθούς. Η κρίση θα επηρεάσει κάθε χώρα. Ακόμη και η Κίνα και η Γερμανία δεν θα μπορέσουν να την αποφύγουν. Η συνεχιζόμενη εκλογική υποστήριξη της Μέρκελ (αν και μειούμενη) μπορεί να εξηγηθεί, καθώς μέχρι στιγμής τα πράγματα στην Γερμανία δεν είναι τόσο άσχημα όσο οπουδήποτε αλλού, έτσι ο λαός ελπίζει (μάταια) ότι αυτό κατά κάποιο τρόπο θα συνεχιστεί.

Ωστόσο, βλέπουμε έναν αυξανόμενο αριθμό σημαντικών απεργιών στην Γερμανία για τους μισθούς και άλλα ζητήματα. Μετά την απότομη συρρίκνωση του 2008, η μετριότατη ανάκαμψη από τότε έχει ενθαρρύνει τους εργαζόμενους να παλέψουν για ό,τι χάθηκε. Αυτό που βλέπουμε στην Νότια Ευρώπη είναι το μέλλον της Γερμανίας. Η Αυστρία επίσης, η οποία μέχρι στιγμής έχει μόλις 4,5% ανεργία, αντιμετωπίζει την ίδια κατάσταση.

Η οικονομία της ευρωζώνης έφτασε στο αποκορύφωμά της το 2007 και στη συνέχεια μπήκε σε μια απότομη κάθοδο το 2008/2009. Ακόμα δεν έχει επανέλθει στα προηγούμενα επίπεδα και όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι θα πέσει ακόμα πιο χαμηλά.

Τη προηγούμενη περίοδο είδαμε την τρέλα της κερδοσκοπίας και του δανεισμού. Η (τραπεζική) πίστη είναι μόνο ένα μέσο, με το οποίο οι καπιταλιστές, προσωρινά και με τεχνητό τρόπο, επεκτείνουν τα όρια του συστήματος. Οι καπιταλιστές μπορούν να αποφύγουν την κρίση υπερπαραγωγής με το να τονώσουν τεχνητά τη ζήτηση μέσω της επέκτασης της πίστης. Όμως, το μόνο που επιτυγχάνουν τελικά είναι να προετοιμάζουν το έδαφος για μια ακόμα μεγαλύτερη κρίση από τη προηγούμενη. Ο Μαρξ τα εξήγησε όλα αυτά αρκετό καιρό πριν.

Μία ένδειξη του φαινομένου αυτού μπορεί να εντοπιστεί στην τεράστια επέκταση του δανεισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1964 το συνολικό ποσό δανεισμού στις ΗΠΑ ήταν 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Μέχρι το 2007 το ποσό αυτό έφτασε τα 50 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτή τη στιγμή έχουμε τη βαθύτερη κρίση υπερπαραγωγής που έχει υπάρξει ποτέ, ακριβώς λόγω αυτής της επέκτασης του δανεισμού σε πρωτάκουστα επίπεδα.

Τέλος μέρους Α
Πηγή:marxismos