Μια μαρξιστική ιστορία του κόσμου. Μέρος 13: Κίνα: Η Αυτοκρατορία των Τσιν

του Neil Faulkner (μτφ. Proletariates)

Η νεολιθική επανάσταση – η καλλιέργεια της γης και η εξημέρωση των ζώων – δεν ήταν κάτι που έγινε μεμονωμένα. Αντίθετα, έγινε σε διαφορετικά μέρη, σε διαφορετικούς χρόνους και με διαφορετικές καινοτομίες. Σε κάθε περίπτωση, το κίνητρο ήταν τα αδιέξοδα που είχαν δημιουργηθεί από την εξαντλητική θήρα και την υπερθέρμανση του πλανήτη. 

Η κινεζική νεολιθική επανάσταση ξεκίνησε περίπου 6000 χρόνια πριν. Τα πρώτα χωριά γεωργών εμφανίστηκαν στην κοιλάδα του Κίτρινου Ποταμού στη βόρεια Κίνα. Εξημερώθηκε ο χοίρος και αρχικά το κεχρί και στη συνέχεια το σιτάρι καλλιεργούνταν σε αρδευόμενς βουνοπλαγιές. Στις χιλιετίες που ακολούθησαν, η γεωργία διαδόθηκε στο νότο μέσω της Κεντρικής Πεδιάδας.

Πολύ αργότερα, αρχής γενομένης από το 2000 πΧ, η κινεζική «αστική επανάσταση» δημιούργησε τον πολιτισμό της Εποχής του Μπρούτζου γύρω από διάφορες πόλεις όπως η Anyang. Έφτασε στο απόγειό του κατά τη Δυναστεία των Shang που κυβέρνησαν την βορειανατολική Κίνα για 400 χρόνια (1523-1027 πΧ).

Η εξουσία των Shang βασιζόταν στο έλεγχο των πλεονασμάτων σπόρων με τα οποία εξασφάλιζε τη συντήρηση αλόγων και αρμάτων και την προμήθεια μπρούτζου. Αλλά κι ο πολιτισμός αυτός ακολούθησε την πορεία των άλλων πολιτισμών της εποχής: οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί ώθησαν τη κυβέρνηση σε υπερ-στρατιωτικοποίηση και υπερ-επεκτατισμό με συνέπεια την εξασθένιση και την ήττα από τους Χου που εισέβαλαν στη χώρα από τα δυτικά τον 11ο πΧ αιώνα.

Η Κίνα των Χού (1027-221 πΧ) δεν ήταν ιδιαίτερα συγκεντρωτική. Ήταν διαιρεμένη σε αντίπαλα φεουδαρχικά κρατίδια και το καθένα είχε τη δική του φατρία, τους δικούς του φοροεισπράκτορες και αξιωματούχους. Οι τοπικοί αυτοί άρχοντες διοικούσαν τις περιοχές του από μια περιτοιχισμένη πόλη, αποσπώντας το πλεόνασμα των γεωργών που καλλιεργούσαν την περιβάλλουσα την πόλη γη.

Ο πολιτισμός εξελίχθηκε. Αναπτύχθηκε η καλλιέργεια του ρυζιού και η βοσκή βουβάλων. Κατασκευάστηκε ένα μεγάλο δίκτυο καναλιών για τη μεταφορά του πλεονάσματος και των αγαθών σε απομακρυσμένες περιοχές. Τα όρια στην καλλιέργεια της γής έμπαιναν μόνο από τους ορεινούς όγκους, στο βορά, στη δύση και στο νότο.

Αλλά η εργασία με ξύλινα και λίθινα εργαλεία απέδιδε περιορισμένα πλεονάσματα. Και με μια υποδομή αποτελούμενη από περιτοιχισμένες πόλεις και φεουδαλικούς στρατούς να τις υποστηρίζουν, το μέρος που αποσπούσε η κρατική ελίτ ήταν δυσανάλογα μεγάλο.

Ένα λαϊκό τραγούδι από την Αρχαία Κίνα καταγράφει τον ατελείωτο μόχθο αλλά και την πολιτική αλλοτρίωση των γεωργών: «Δουλειά, δουλειά από το πρωί ως το βράδυ κι η μέρα πάει. Οργώνω το χωράφι, στοιβάζω το σανό, κι έχω μαζί και κρέας και πιοτί. Και ποιος προστάζει δε με νοιάζει».

Κατά τον 4ο και τον 3ο πΧ αιώνα, η αντιπαλότητα μεταξύ των φεουδαρχικών κρατών κουφώθηκε και η εποχή ονομάστηκε «Εποχή των Αντιμαχόμενων Κρατών». Αλλά καθώς στην ανατολή τα κρατίδια των Χου πολεμούσαν μεταξύ τους, στη δύση έκανε την εμφάνισή της μια νέα δύναμη.

Γύρω στο 500 πΧ οι Κινέζοι άρχισαν να επεξεργάζονται το σίδηρο σε μεγάλη κλίμακα. Η αρχαιολογική σκαπάνη ανέδειξε μεγάλες ποσότητες από σιδερένια εργαλεία – τσεκούρια, αλέτρια, τσάπες, φτυάρια, δρεπάνια, καλέμια και μαχαίρια.

Ο σίδηρος υπήρξε κι ο καταλύτης μιας στρατιωτικής επανάστασης που ήρθε ως αποτέλεσμα της εντατικοποίησης του πολέμου. Τα σιδερένια εργαλεία αύξησαν την παραγωγικότητα και μεγιστοποίησαν τα πλεονάσματα που ήταν διαθέσιμα για την συντήρηση των στρατευμάτων. Τα σιδερένια όπλα αύξησαν επίσης τη φονική ισχύ των τελευταίων.

Το άρμα ήταν, παραδοσιακά, ένα από τα δυναμικότερα όπλα των κινεζικών στρατευμάτων. Ο αριθμός τους τώρα ήταν πολύ μεγαλύτερος. Αλλά το άρμα ήταν όπλο μιας στενής στρατιωτικής ελίτ. Ο σίδηρος, από την άλλη μεριά, έδωσε ισχυρά όπλα και στο πεζικό. Ένα σιδερένιο βέλος μπορούσε εύκολα να διαπεράσει την πανοπλία ενός στρατηγού. Ένα καλά ακονισμένο σιδερένιο ξίφος μπορούσε να κόψει τα χάμουρα ή να τραυματίσει θανάσιμα το άλογο και, έτσι, να συντρίψει ένα άρμα.

Πέρα από τα περισσότερα άρματα και το καλύτερα εξοπλισμένο πεζικό, σημειώθηκε πρόοδος και στην οχύρωση όπως και σε πολεμικές και πολιορκητικές μηχανές. Τέλος, με την προσθήκη του ιππικού, ο κινεζικός στρατός έγινε μια δύναμη κρούσης πολλαπλών λειτουργιών.

Για πολλούς αιώνες, κατά μήκος των βορείων συνόρων της Κίνας των Χου, οι Hsiung-nu, μια φυλή ιππέων νομάδων των στεπών, πρόγονοι των Ούννων και των Μογγόλων, επέδραμαν και λεηλατούσαν τις γύρω περιοχές. Οι Hsiung-nu δίδαξαν στους κινέζους την αξία των τοξοβόλων – αναβατών αλόγων χαμηλού ύψους, έναν χωρίς προηγούμενο συνδυασμό κινητικότητας και δύναμης.

Αυτοί που μάθανε καλύτερα το μάθημα ήταν οι του ημι-βάρβαρου βορειοδυτικού κρατιδίου Τσιν. Οι άλλοι κινέζοι άρχοντες θεωρούσαν ότι αυτό το ορεσίβιο κρατίδιο που κυβερνούνταν από βασιλείς-πολέμαρχους, ήταν έξω από το όλο παιχνίδι κυριαρχίας. Οι Τσιν ήταν αυτοί που πρωτοστάτησαν στην απόκρουση των Hsiung-nu. Η στρατιωτική αποτελεσματικότητα ήταν γι’ αυτούς η απόλυτη προτεραιότητα. Η παράδοση και ο συντηρητισμός ήταν τα εμπόδια που έπρεπε να ξεπεραστούν. Οι Τσιν ήταν καινοτόμοι γιατί δεν είχαν άλλες επιλογές.

Η τοπική εξουσία στην βορειοδυτική περιοχή ήταν αδύναμη. Οι φόροι, η εργασία και η στρατολόγηση επιβάλλονταν στους ανεξάρτητους γεωργούς-αγρότες χωρίς διαμεσολάβηση. Ο φεουδαλικός παρασιτισμός των περιτοιχισμένων πόλεων ήταν λιγότερο επαχθής από ότι σε άλλες περιοχές.

Κατά συνέπεια, η περιοχή στην οποία η επανάσταση που επέφερε η Εποχή του Σιδήρου στη γεωργία και τον πόλεμο άγγιξε το κρίσιμο σημείο, ήταν η απομακρυσμένη περιοχή των Τσιν.

Ο αρχιτέκτονας της νέας τάξης πραγμάτων ήταν ο βασιλιάς των Τσιν. Στην αιματηρή κλιμάκωση της περιόδου των αντιμαχόμενων κρατών, ο στρατός των Τσιν με τα άρματά του, τους τοξοβόλους του και τους ιππείς του, κατέλαβε, το ένα μετά το άλλο, όλα τα κρατίδια των Χού.

Το κόστος σε ανθρώπινες ζωές ήταν τεράστιο. Μετά από μια νίκη, 100000 αιχμάλωτοι αποκεφαλίζονταν. Μετά την τελική νίκη πάνω από 120000 «πλούσιοι και ισχυροί» απελάθηκαν. Ο βασιλιάς των Τσιν πήρε τον τίτλο του Shih Huang-ti – του «Θεϊκού Αυτοκράτορα».

Το αποτέλεσμα ήταν ένα συγκεντρωτικό κράτος διοικούμενο από μια στρατιωτικο-γραφειοκρατική ελίτ. Η αυτοκρατορία των Τσιν είχε το πενταπλάσιο μέγεθος του βασιλείου των Shang πριν από μια χιλιετία. Η γεωργία και η τεχνολογία του σιδήρου απέδιδαν πλεόνασμα που ήταν πολλές φορές μεγαλύτερο. Το οδικό δίκτυο ήταν μεγαλύτερο από αυτό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ενώ το σύστημα ύδρευσης-αποχέτευσης ήταν το καλύτερο του κόσμου. Είχαν τυποποιηθεί τα βάρη και τα μέτρα, οι δρόμοι και οι άμαξες ακόμη και τα γεωργικά εργαλεία.

Το Μεγάλο Τείχος, το μεγαλύτερο κατασκευαστικό έργο στην ανθρώπινη ιστορία, φτιάχτηκε από τον Πρώτο Αυτοκράτορα ως εμπόδιο στις επιδρομές των Hsiung-nu. Είχε περίπου 3600 χιλιόμετρα, ύψος 7,3 μέτρα, πλάτος αρκετό ώστε να μπορούν να περιπολούν σε σειρά οκτώ άνδρες και 25000 ενδιάμεσους πύργους παρακολούθησης.

Πήρε 12 χρόνια για να ολοκληρωθεί. Απαιτήθηκε αναγκαστική επιστράτευση χιλιάδων εργατών ενώ δαπανήθηκε το πλεόνασμα που παράχθηκε από εκατομμύρια αγρότες.

Δημιούργημα των επιδρομών και του τρόμου, η βραχύβια αυτοκρατορία των Τσιν, χαρακτηριζόταν από ακραίο συγκεντρωτισμό, στρατιωτικού τύπου εκμετάλλευση και μαζική καταπίεση. Ο Shih Huang-ti, ο Πρώτος Αυτοκράτορας, ήταν πολέμαρχος και τύραννος εξαιρετικής αγριότητας, παρανοϊκός και πνευματικά διαταραγμένος.

Η εξουσία προσπάθησε να καταπνίξει κάθε διαφωνία και διέταζε κάψιμο όλων των βιβλίων που ασκούσαν έστω και ήπια κριτική. Όποιοι λόγιοι ευρίσκοντο να έχουν βιβλία κρυμμένα αποκεφαλίζονταν ή καταδικάζονταν σε καταναγκαστική εργασία στο Μεγάλο Τείχος μέχρι το θάνατό τους. Η πολιτική ανασφάλεια εκφράστηκε με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο όταν έγινε προσπάθεια εξάλειψης της ιστορίας και εγκαθίδρυσης του Έτους Μηδέν των Τσιν. Το μαυσωλείο του Πρώτου Αυτοκράτορα, φυλασσόταν από τον περίφημο Στρατό της Τερακότα και αποτελούσε δαπάνη τέτοιας κλίμακας που οι αντίστοιχες δαπάνες συντήρησης της Μεγάλης Πυραμίδας και του Τάφου του Τουταγχαμών φάνταζαν ελαχιστότατες (Το Μαυσωλείο είναι γνωστό από αρχαίες καταγραφές. Δεν έχει ακόμη στο φως από τις ανασκαφές).

Η

Δυναστεία των Τσιν κατέρρευσε μετά το θάνατο του Shih Huang-ti, το 210 πΧ. Η διαμάχη για τη βασιλεία συνέπεσε με μια σειρά φεουδαλικών-αριστοκρατικών και αγροτικών εξεγέρσεων. Ο νικητής ήταν ένας αγρότης επαναστάτης, ο Liu Pang, ο οποίος έγινε και ο πρώτος αυτοκράτορας της νέας Δυναστείας των Χαν (206 πΧ – 220 μΧ).

Η Δυναστεία των Χαν αποτέλεσε μια σταθεροποίηση της επανάστασης των Τσιν. Η συγκεντρωτική αυτοκρατορική υπερδομή διατηρήθηκε αλλά η άρχουσα τάξη, αποτελούμενη από γραφειοκράτες, αξιωματούχους και διανοούμενους δεν απειλούνταν πλέον από την ανεξέλεγκτη δολοφονικότητα ενός παρανοϊκού δικτάτορα, ενώ η εκμετάλλευση των μαζών μετριάστηκε και λαϊκή δυσαρέσκεια μειώθηκε.

Το ερώτημα πλέον αφορούσε στο αν η νέα αυτοκρατορική τάξη, στο αποκορύφωμα των μετασχηματισμών που επέφερε η Εποχή του Σιδήρου, θα αποτελούσε καταλύτη ή εμπόδιο της κοινωνικής ανανέωσης. Τι ρόλο έπαιξε η αυτοκρατορική Κίνα;