του Neil Faulkner (μτφ. Proletariates)
Ανάμεσα στους «Λαούς των θαλασσών» ήταν οι Έλληνες, ικανότατοι ναυτικοί και πολεμιστές. Τα Ομηρικά Έπη βασίζονται μάλλον σε προφορικές αφηγήσεις πραγματικών γεγονότων που έγιναν περίπου 1190 χρόνια πριν. Τα ποιήματα μετέτρεψαν τα γεγονότα αυτά σε ιστορίες τολμηρών πράξεων που έγιναν από μυθικούς ήρωες. Ο Τρωικός πόλεμος ήταν μάλλον μια επιδρομή ελλήνων πειρατών για πλιάτσικο της περιοχής.
Έτσι, οι αυτοκρατορίες της Ύστερης Εποχής του Μπρούτζου κατέρρευσαν όπως πριν απ’ αυτές είχαν καταρρεύσει και οι αυτοκρατορίες της Πρώιμης Εποχής του Μπρούτζου. Και όταν κοιτάμε πέρα από τη Μεσόγειο, σε άλλες περιοχές του κόσμου όπου αναπτύχθηκαν πολιτισμοί σε διαφορετικούς χρόνους, βλέπουμε την ίδια κατάσταση – άνοδος και πτώση.
Ο Ινδικός πολιτισμός του Μοχέντζο-ντάρο και της Χαράππα κατέρρευσε περίπου 1900 χρόνια πριν. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν άταφε υπολείμματα ανθρώπων που σκοτώθηκαν ξαφνικά και βίαια στα ανώτερα επίπεδα της μεγάλης πόλης του Μοχέντζο-ντάρο.
Η Κινέζικη ιστορία, από τη δυναστεία Σανγκ πριν 2000 χρόνια στη δυναστεία του Μαντσού (1644-1911 μΧ), είναι γεμάτη από ανόδους και πτώσεις μια ολόκληρης σειράς δυναστειών και με ενδιάμεσες περιόδους, που μερικές φορές διαρκούσαν αιώνες, διαιρέσεων και εμφυλίων πολέμων. Σε όλη την περίοδο, ο κινέζικος πολιτισμός ήταν βαθιά συντηρητικός και ουσιαστικά αμετάβλητος. Η κοινωνικο-οικονομική τάξη αναπαραγόταν από γενιά σε γενιά και από δυναστεία σε δυναστεία. Η Κίνα αποτελεί ένα ακραίο παράδειγμα της κυκλικής πορείας του αρχαίου πολιτισμού.
Έτσι, έχουμε να αντιμετωπίσουμε δυο προβλήματα. Γιατί οι αρχαίες αυτοκρατορίες ανέρχονταν και στη συνέχεια κατέρρεαν; Και γιατί το αντιφατικό αυτό κοινωνικό μόρφωμα αναπαραγόταν για μεγάλες περιόδους;
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του αρχαίου κόσμου ήταν η τεχνική στασιμότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι άνθρωποι ξεπέρασαν τις αντιφάσεις του υπάρχοντος παραγωγικού τρόπου μετασχηματίζοντάς τον. Η παγκόσμια θέρμανση είχε καταστρέψει το περιβάλλον από το οποίο εξαρτιόνταν οι κυνηγοί της Ύστερης Παλαιολιθικής Εποχής. Η αντίδραση – η Νεολιθική Επανάσταση – είχε επιτύχει μεγάλη αύξηση της παραγωγικότητας, της απόδοσης και του πληθυσμού με την υιοθέτηση της καλλιέργειας και των μεγαλύτερων αποθεμάτων.
Αργότερα, η εξάντληση του εδάφους και η πληθυσμιακή πίεση προκάλεσαν κρίση στον παραγωγικό τρόπο της Νεολιθικής Εποχής. Κατά την Αστική Επανάσταση, οι αντιφάσεις αυτές ξεπεράστηκαν με ένα δεύτερο μεγάλο τεχνολογικό άλμα - εκχέρσωση της γης, αρδευτικά έργα και όργωμα αγρών.
Αλλά και η Αστική Επανάσταση προέβαλλε εμπόδια στην περαιτέρω πρόοδο: τη συγκρότηση της άρχουσας τάξης. Οι πρώτοι κυβερνήτες ήταν αυτοί που μέσω της κοινωνικής τους θέσης απέκτησαν έλεγχο πάνω σε ελλειμματικούς πόρους. Αλλά γιατί η άρχουσα τάξη αποτελούσε εμπόδιο στις νέες ιδέες; Δεν ήταν προς το συμφέρον της η βελτίωση της τεχνικής η οποία θα οδηγούσε σε αύξηση του πλεονάσματος; Και ναι και όχι: όπως και με όλα τα πράγματα στην κοινωνική ζωή, υπήρχαν αντιφατικές πιέσεις.
Κατά αυτόν τον τρόπο οι ελίτ της Εποχής του Μπρούτζου δεν επένδυαν το πλεόνασμα που ήλεγχαν στη βελτίωση της τεχνικής και της παραγωγικότητας. Σπαταλούσαν πόρους στον στρατιωτικό ανταγωνισμό, σε κατασκευές επιβλητικών μνημείων και, φυσικά, σε πολυτελή διαβίωση. Ισχύς, προπαγάνδα και κύρος – και όχι παραγωγικότητα – κατανάλωναν όλο το πλεόνασμα που παρήγαγε η εργασία των αγροτών.
Η διεργασία αυτή ήταν σωρευτική. Η απληστία των πλουσίων ήταν ακόρεστη. Το μεγαλείο των μνημείων του παρελθόντος έθετε ένα όριο που έπρεπε να ξεπεραστεί από τους απογόνους. Οι κυβερνώντες ανταγωνίζονταν ως προς την πολυτέλεια των παλατιών τους, την επιβλητικότητα των τάφων τους, την τέχνη και την αρχιτεκτονική των μεγαλουπόλεων τους.
Περισσότερο απ’ όλα και καθώς οι αντίπαλες πολιτείες εξαπλώνονταν και συγκρούονταν, εντείνονταν οι στρατιωτικοί ανταγωνισμοί. Μια αργή διαδικασία στρατιωτικοποίησης μπορεί να ανιχνευτεί στον κόσμο της Ύστερης Εποχής του Μπρούτζου. Πριν 1200 χρόνια, υπήρχαν περισσότεροι και καλυτέρα εξοπλισμένοι στρατιώτες και πολύ πιο καλύτερα οχυρά από ότι πριν 1600 χρόνια. Ο κόσμος είχε πλέον στρατιωτικοποιηθεί.
Και ενώ η τεχνική παρέμεινε στάσιμη, η κατανάλωση των πλεονασμάτων αυξανόταν. Πόλεμος, μνημεία και πολυτελή διαβίωση σήμαιναν εντονότερη εκμετάλλευση και φτωχοποίηση της αγροτιάς. Η υπερσυσσώρευση στην κορυφή αντικατόπτριζε την υποβάθμιση της αγροτικής βάσης του συστήματος.
Οι περήφανοι ηγέτες του πολέμου της Ύστερης Εποχής του Μπρούτζου ήταν μια παρασιτική ελίτ της οποίας το κόστος ήταν πλέον μη συντηρήσιμο. Και αυτός ήταν ο κύριος λόγος της κατάρρευσης του κόσμου τους 12 αιώνες πριν.
Αλλά ήταν ένα πρόβλημα χωρίς εσωτερική λύση. Στάσιμη τεχνική σήμαινε κοινωνικο-οικονομικό συντηρητισμό. Στη κοινωνία δεν αναπτύσσονταν νέες δυνάμεις. Επομένως, η επιλογή ήταν ανάμεσα στη βαρβαρότητα των επιδρομέων και στη επανασύσταση του παλαιού (αποτυχημένου) αυτοκρατορικού πολιτισμού.
Οι αυτοκρατορίες της Εποχής του Μπρούτζου ανήλθαν και κατέρρευσαν. Η Ακκαδική Αυτοκρατορία (με τη βάση της στο σημερινό Ιράκ) κατέρρευσε ξαφνικά περίπου 2190 χρόνια πριν μετά από 140 χρόνια ζωής. Το ίδιο ξαφνικά είχε καταρρεύσει και το Αρχαίο Βασίλειο των φαραώ στην Αίγυπτο λίγο καιρό πριν, περίπου 2250 χρόνια πριν.
Γιατί κατέρρευσε ο πολιτισμός της Εποχής του Μπρούτζου; Δεν υπάρχουν λεπτομέρειες, αλλά διάφορες πηγές αναφέρουν λιμό, τεμαχιοποίηση του κράτους, επιδρομές από Λίβυους πλιατσικολόγους από τα δυτικά και Νούβιους πλιατσικολόγους από το νότο. Αυτό που δεν είναι ξεκάθαρο, ωστόσο, είναι γιατί έπρεπε να γίνουν όλα αυτά. Γιατί το άλλοτε ισχυρό συγκεντρωτικό κράτος των κατασκευαστών πυραμίδων δεν μπορούσε να θρέψει το λαό του, να επιβάλλει την εξουσία του και να υπερασπίσει τα σύνορά του;
Το υπόδειγμα άνοδος και πτώση ήταν επαναλαμβανόμενο. Από το χάος της κρίσης της Πρώιμης Εποχής του Μπρούτζου προέκυψαν νέες αυτοκρατορίες. Μεταξύ 1600 και 1200 χρόνων πριν, η ανατολική μεσόγειος διαιρέθηκε σε καινούργιες ανταγωνιζόμενες αυτοκρατορίες – το Νέο Βασίλειο της Αιγύπτου, οι Χετταίοι της Ανατολίας, οι Μιτάννι της βόρειας Μεσοποταμίας και οι Μυκήνες της Ελλάδας. Το γεωπολιτικό σύστημα της Ύστερης Εποχής του Μπρούτζου κατέρρευσε μέσα σε διαμάχες και αλληλοσπαραγμούς 12 αιώνες πριν. Οι φαραώ του Νέου Βασιλείου αναφέρουν αλλεπάλληλες επιθέσεις Λίβυων και διαφόρων λαών από το Βορρά. Αυτοί οι πολυεθνικοί «Λαοί της Θάλασσας» έφτιαξαν μεγάλους πειρατικούς στόλους. «Όλοι μαζί», λέει ο Ραμσής ο 3ος, «οι λαοί αυτοί μπήκαν σε κίνηση… Καμιά χώρα δεν μπορούσε να τους σταματήσει».
Ανάμεσα στους «Λαούς των θαλασσών» ήταν οι Έλληνες, ικανότατοι ναυτικοί και πολεμιστές. Τα Ομηρικά Έπη βασίζονται μάλλον σε προφορικές αφηγήσεις πραγματικών γεγονότων που έγιναν περίπου 1190 χρόνια πριν. Τα ποιήματα μετέτρεψαν τα γεγονότα αυτά σε ιστορίες τολμηρών πράξεων που έγιναν από μυθικούς ήρωες. Ο Τρωικός πόλεμος ήταν μάλλον μια επιδρομή ελλήνων πειρατών για πλιάτσικο της περιοχής.
Έτσι, οι αυτοκρατορίες της Ύστερης Εποχής του Μπρούτζου κατέρρευσαν όπως πριν απ’ αυτές είχαν καταρρεύσει και οι αυτοκρατορίες της Πρώιμης Εποχής του Μπρούτζου. Και όταν κοιτάμε πέρα από τη Μεσόγειο, σε άλλες περιοχές του κόσμου όπου αναπτύχθηκαν πολιτισμοί σε διαφορετικούς χρόνους, βλέπουμε την ίδια κατάσταση – άνοδος και πτώση.
Ο Ινδικός πολιτισμός του Μοχέντζο-ντάρο και της Χαράππα κατέρρευσε περίπου 1900 χρόνια πριν. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν άταφε υπολείμματα ανθρώπων που σκοτώθηκαν ξαφνικά και βίαια στα ανώτερα επίπεδα της μεγάλης πόλης του Μοχέντζο-ντάρο.
Η Κινέζικη ιστορία, από τη δυναστεία Σανγκ πριν 2000 χρόνια στη δυναστεία του Μαντσού (1644-1911 μΧ), είναι γεμάτη από ανόδους και πτώσεις μια ολόκληρης σειράς δυναστειών και με ενδιάμεσες περιόδους, που μερικές φορές διαρκούσαν αιώνες, διαιρέσεων και εμφυλίων πολέμων. Σε όλη την περίοδο, ο κινέζικος πολιτισμός ήταν βαθιά συντηρητικός και ουσιαστικά αμετάβλητος. Η κοινωνικο-οικονομική τάξη αναπαραγόταν από γενιά σε γενιά και από δυναστεία σε δυναστεία. Η Κίνα αποτελεί ένα ακραίο παράδειγμα της κυκλικής πορείας του αρχαίου πολιτισμού.
Έτσι, έχουμε να αντιμετωπίσουμε δυο προβλήματα. Γιατί οι αρχαίες αυτοκρατορίες ανέρχονταν και στη συνέχεια κατέρρεαν; Και γιατί το αντιφατικό αυτό κοινωνικό μόρφωμα αναπαραγόταν για μεγάλες περιόδους;
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του αρχαίου κόσμου ήταν η τεχνική στασιμότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι άνθρωποι ξεπέρασαν τις αντιφάσεις του υπάρχοντος παραγωγικού τρόπου μετασχηματίζοντάς τον. Η παγκόσμια θέρμανση είχε καταστρέψει το περιβάλλον από το οποίο εξαρτιόνταν οι κυνηγοί της Ύστερης Παλαιολιθικής Εποχής. Η αντίδραση – η Νεολιθική Επανάσταση – είχε επιτύχει μεγάλη αύξηση της παραγωγικότητας, της απόδοσης και του πληθυσμού με την υιοθέτηση της καλλιέργειας και των μεγαλύτερων αποθεμάτων.
Αργότερα, η εξάντληση του εδάφους και η πληθυσμιακή πίεση προκάλεσαν κρίση στον παραγωγικό τρόπο της Νεολιθικής Εποχής. Κατά την Αστική Επανάσταση, οι αντιφάσεις αυτές ξεπεράστηκαν με ένα δεύτερο μεγάλο τεχνολογικό άλμα - εκχέρσωση της γης, αρδευτικά έργα και όργωμα αγρών.
Αλλά και η Αστική Επανάσταση προέβαλλε εμπόδια στην περαιτέρω πρόοδο: τη συγκρότηση της άρχουσας τάξης. Οι πρώτοι κυβερνήτες ήταν αυτοί που μέσω της κοινωνικής τους θέσης απέκτησαν έλεγχο πάνω σε ελλειμματικούς πόρους. Αλλά γιατί η άρχουσα τάξη αποτελούσε εμπόδιο στις νέες ιδέες; Δεν ήταν προς το συμφέρον της η βελτίωση της τεχνικής η οποία θα οδηγούσε σε αύξηση του πλεονάσματος; Και ναι και όχι: όπως και με όλα τα πράγματα στην κοινωνική ζωή, υπήρχαν αντιφατικές πιέσεις.
Οι νέες άρχουσες τάξεις δεν αισθάνονταν άνετα στους θρόνους τους. Είχαν διαιρεθεί μεταξύ τους, οικογένειες εναντίον άλλων οικογενειών, πόλεις εναντίον πόλεων, φυλές εναντίον φυλών, αυτοκρατορίες εναντίον αυτοκρατοριών. Εναντίον των τοπικών αντιπάλων, οι κυρίαρχες οικογένειες έφτιαξαν νομοθετικά σώματα και σώματα φρούρησης. Εναντίον των ξένων εχθρών, είχαν την ανάγκη στρατών και οχυρών.
Οι κυβερνήτες ήταν διαχωρισμένοι και από τις λαϊκές μάζες, οι οποίες, λόγω της εκμετάλλευσης που υφίσταντο, ήταν δυνάμει επαναστατικές και, επομένως, έπρεπε να ελέγχονται με ένα ιδιαίτερο μείγμα βίας και εξαπάτησης.
Πάρτε ως παράδειγμα τις πυραμίδες του Αρχαίου Βασιλείου της Αιγύπτου. Ήταν οι βασιλικοί τάφοι των βασιλέων – θεών που πίστευαν ότι θα ζούσαν αιώνια. Μνημεία μιας απατηλής ιδεολογίας που κατασκεύαζε για τον κυβερνώντα μια μορφή τεράστιας και τρομακτικής ισχύος. Οι πυραμίδες σχεδιάστηκαν έτσι ώστε να θυμίζουν στο λαό τη θέση του. Ήταν τα ιδεολογικά όπλα σε ένα ταξικό πόλεμο.
Κατά αυτόν τον τρόπο οι ελίτ της Εποχής του Μπρούτζου δεν επένδυαν το πλεόνασμα που ήλεγχαν στη βελτίωση της τεχνικής και της παραγωγικότητας. Σπαταλούσαν πόρους στον στρατιωτικό ανταγωνισμό, σε κατασκευές επιβλητικών μνημείων και, φυσικά, σε πολυτελή διαβίωση. Ισχύς, προπαγάνδα και κύρος – και όχι παραγωγικότητα – κατανάλωναν όλο το πλεόνασμα που παρήγαγε η εργασία των αγροτών.
Η διεργασία αυτή ήταν σωρευτική. Η απληστία των πλουσίων ήταν ακόρεστη. Το μεγαλείο των μνημείων του παρελθόντος έθετε ένα όριο που έπρεπε να ξεπεραστεί από τους απογόνους. Οι κυβερνώντες ανταγωνίζονταν ως προς την πολυτέλεια των παλατιών τους, την επιβλητικότητα των τάφων τους, την τέχνη και την αρχιτεκτονική των μεγαλουπόλεων τους.
Περισσότερο απ’ όλα και καθώς οι αντίπαλες πολιτείες εξαπλώνονταν και συγκρούονταν, εντείνονταν οι στρατιωτικοί ανταγωνισμοί. Μια αργή διαδικασία στρατιωτικοποίησης μπορεί να ανιχνευτεί στον κόσμο της Ύστερης Εποχής του Μπρούτζου. Πριν 1200 χρόνια, υπήρχαν περισσότεροι και καλυτέρα εξοπλισμένοι στρατιώτες και πολύ πιο καλύτερα οχυρά από ότι πριν 1600 χρόνια. Ο κόσμος είχε πλέον στρατιωτικοποιηθεί.
Και ενώ η τεχνική παρέμεινε στάσιμη, η κατανάλωση των πλεονασμάτων αυξανόταν. Πόλεμος, μνημεία και πολυτελή διαβίωση σήμαιναν εντονότερη εκμετάλλευση και φτωχοποίηση της αγροτιάς. Η υπερσυσσώρευση στην κορυφή αντικατόπτριζε την υποβάθμιση της αγροτικής βάσης του συστήματος.
Οι περήφανοι ηγέτες του πολέμου της Ύστερης Εποχής του Μπρούτζου ήταν μια παρασιτική ελίτ της οποίας το κόστος ήταν πλέον μη συντηρήσιμο. Και αυτός ήταν ο κύριος λόγος της κατάρρευσης του κόσμου τους 12 αιώνες πριν.
Αλλά ήταν ένα πρόβλημα χωρίς εσωτερική λύση. Στάσιμη τεχνική σήμαινε κοινωνικο-οικονομικό συντηρητισμό. Στη κοινωνία δεν αναπτύσσονταν νέες δυνάμεις. Επομένως, η επιλογή ήταν ανάμεσα στη βαρβαρότητα των επιδρομέων και στη επανασύσταση του παλαιού (αποτυχημένου) αυτοκρατορικού πολιτισμού.
Η ανθρωπότητα ήταν ξανά μπροστά σε ένα αδιέξοδο. Μόνο που αυτή τη φορά, η ύπαρξη τάξεων και κρατών ανύψωνε ανυπέρβλητα εμπόδια στην ανθρώπινη δημιουργικότητα και πρόοδο.
Πηγή: counterfire
Πηγή: counterfire
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου