του Neil Faulkner (μτφ. Proletariates)
Πολλές επαναστάσεις έγιναν στην περιφέρεια και όχι στον πυρήνα των παγκόσμιων συστημάτων. Η ζωή στην περιφέρεια ήταν λιγότερο ασφαλής, λιγότερο εδραιωμένη και, επομένως λιγότερο συντηρητική.
Στους αυτοκρατορικούς πολιτισμούς της Εποχής του Μπρούτζου, η χειρωνακτική εργασία ήταν αντικείμενο εκμετάλλευσης και απαξίωσης. Απόσπονταν μεγάλα πλεονάσματα και καταναλώνονταν σε πολέμους, μνημεία και πολυτελή διαβίωση. Αυτά που απόμεναν για επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες ήταν πολύ λίγα.
Για τις κυρίαρχες ελίτ, η καινοτομία ήταν σε κάθε περίπτωση επικίνδυνη. Συνεπαγόταν σκέψη, αμφισβήτηση και διερεύνηση νέων δυνατοτήτων. Έτσι, η ανθρώπινη δημιουργικότητα δεν αποκλειόταν μόνο από τους υλικούς πόρους αλλά ναρκωνόταν από τα μάγια και το μυστικισμό των ιερέων.
Οι στιγμιαίες εκλάμψεις εφευρετικότητας ξεχωρίζουν μέσα σε ένα περιβάλλον στασιμότητας. Οι Αιγύπτιοι ανακάλυψαν τη υαλουργία, οι Βαβυλώνιοι τη λογιστική και οι Φοίνικες το αλφάβητο. Οι εξαιρέσεις στον κανόνα αποκαλύπτουν: αγαθά πολυτελείας, έναν τρόπο μέτρησης του πλούτου και μια τεχνολογία καταγραφής του.
Τέτοιες εφευρέσεις είχαν ελάχιστη σημασία για τους αγρότες και τους τεχνίτες. Αφορούσαν στην κατανάλωση και τον έλεγχο του πλούτου και όχι στην παραγωγή του. Αντικατόπτριζαν κοινωνίες όπου η μάθηση και η εργασία ήταν διαχωρισμένες.
Αυτό στην περιφέρεια συνέβαινε σε μικρότερο βαθμό. Και ήταν εδώ όπου, 1300 χρόνια περίπου πριν, θα ξεκινούσε μια βιομηχανική επανάσταση η οποία θα μετασχημάτιζε τον κόσμο. Τα αρχαιολογικά ευρήματα είναι αδιαμφισβήτητα: από τη εποχή αυτή και το εξής, η ποιότητα, η ποικιλία και η ιδιαιτερότητα των μεταλλικών αντικειμένων είναι κυρίαρχες. Η εξορυκτική τεχνολογία αναπτύσσεται και παρέχει πλεόνασμα χαλκού, ψευδαργύρου και χρυσού. Οι μέθοδοι καμίνευσης βελτιστοποιούνται. Οι σιδηρουργοί χρησιμοποιούν πολλαπλές διαμορφώσεις και καλούπια και η τεχνική χύτευσης του λειωμένου κεριού παρέχει τη δυνατότητα κατασκευής αντικειμένων ανεπανάληπτης πολυπλοκότητας.
Έχουν βρεθεί μπρούτζινα αγαλματίδια στη Σαρδηνία και μπρούτζινες σάλπιγγες στους βάλτους της Δανίας. Μπρούτζινοι θώρακες διαμορφωμένοι έτσι ώστε να μοιάζουν με μύες. Μπρούτζινες ασπίδες, σπαθιά, θήκες, περικεφαλαίες, τσεκούρια, χάμουρα αλόγων, μαχαίρια και πολλά άλλα. Μερικές φορές οι ανασκαφές έφεραν στο φως ολόκληρα αποθέματα από τέτοια αντικείμενα. Στο Isleham της Βρετανίας βρέθηκαν 6500 κομμάτια.
Σύντομα, άρχισε να γίνεται κάτι ακόμη πιο σημαντικό: οι μεταλλουργοί πειραματίζονταν με τρόπους εξαγωγής σιδήρου από τα μεταλλεύματά του.
Ο σίδηρος δεν κάτι το καινούργιο. Για αιώνες χρησιμοποιούνταν ορισμένες αδρές εφαρμογές σφυρήλατου σιδήρου αλλά δεν είχε αναπτυχθεί η μαζική παραγωγή ποιοτικών προϊόντων σε οικονομικά αποδεκτό κόστος.
Οι πρώτες εφαρμογές είχαν αναπτυχθεί από μια βάρβαρη φυλή που ζούσε στον Καύκασο στη μακρινή αρχαιότητα. Η τεχνολογία φαίνεται ότι είχε διαδοθεί και στην αυτοκρατορία των Χετταίων στην Ανατολία αλλά η περαιτέρω της διάδοση καθυστέρησε από τις προσπάθειες της άρχουσας τάξης να μονοπωλήσει τον οπλισμό από σίδηρο.
Λόγω αυτού τα τεχνουργήματα από σίδηρο ήταν σπάνια μέχρι και 1200 χρόνια πριν. Η εργασία με σίδηρο διαδόθηκε ευρέως καθώς κατέρρεαν οι αυτοκρατορίες της Εποχής του Μπρούτζου. Και η μεγαλύτερη πρόοδος στην παραγωγικότητα και την απόδοση σημειώθηκε στην περιφέρεια και στις περιοχές που ήταν ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις.
Η κατεργασία του σιδήρου έβαλε σε κίνηση μια σειρά από οικονομικές, κοινωνικέ ς και πολιτικές αλλαγές. Ο μπρούτζος ήταν ακριβός και σχετικά ελαφρύς. Και λόγω αυτού, οι αγρότες της εποχής χρησιμοποιούσαν ξύλινα και λίθινα εργαλεία. Από την άλλη ο σίδηρος υπήρχε σε αφθονία, ήταν φθηνός και σκληρός. Το μόνο εμπόδιο στη χρήση του ήταν το υψηλό σημείο τήξης του.
Η καμίνευση απαιτούσε ειδικούς φούρνους με φυσερά που οδηγούσαν τον αέρα σε ένα μείγμα σιδηρούχου μεταλλεύματος και άνθρακα για την επίτευξη υψηλών θερμοκρασιών. Με το αναπτύχθηκε η τεχνική, οι γεωργοί μπορούσαν να κατασκευάσουν τα δικά τους καμίνια και να έχουν τα δικά τους μεταλλικά εργαλεία.
Όποιος αμφισβητεί την αύξηση της παραγωγικότητας δεν έχει παρά να προσπαθήσει να σκάψει με ένα ξύλινο φτυάρι ή να κόψει ξύλα με λίθινο τσεκούρι. Ο σίδηρος έφερε επανάσταση στη γεωργία, τη βιομηχανία και τον πόλεμο. Η επίδραση του μπορεί να συγκριθεί μόνο με εκείνη της ατμομηχανής του 19ου αιώνα.
Ακόμη απείλησε με αναταραχή της κοινωνικής τάξης. Ο μπρούτζος ήταν αριστοκρατικός. Ο κόσμος της Εποχής του Μπρούτζου κυριαρχούνταν από στρατηλάτες με άρματα και στρατούς με ακριβά όπλα και πανοπλίες. Και υποστηρίζονταν από αγροτικές μάζες εξοπλισμένες με πρωτόγονα όπλα.
Ο σίδηρος ήταν το υπέρτατο υλικό. Εξοπλισμένοι με σιδερένια τσεκούρια, οι άνθρωποι μπορούσαν να αποψιλώσουν πυκνά δάση και να ζούγκλες και να φτιάξουν καλλιεργήσιμους αγρούς. Τα σιδερένια αλέτρια μπορούσαν να οργώσουν σκληρά εδάφη. Η τεχνολογία του σιδήρου απελευθέρωσε μια νέα γενιά πρωτοπόρων και γεωργών.
Επίσης, ο σίδηρος ήταν δημοκρατικός. Ο τεχνίτης του μπρούτζου δούλευε για τα παλάτια ενώ ο τεχνίτης του σιδήρου για τα χωριά.
Ο σίδηρος έδωσε στον απλό άνθρωπο λόγχη και σπαθί. Και αν στεκόταν πλάι – πλάι με άλλους απλούς ανθρώπους – αν σχημάτιζε μια φάλαγγα – μπορούσε να σταματήσει και να αντιμετωπίσει τα άρματα. Και να σκοτώσει τον ιδιοκτήτη της γης. Οι τεχνίτες του σιδήρου 1000 χρόνια πριν, πραγματοποίησαν την επανάσταση της καμίνευσης.
Σε έναν κόσμο όπου διάφοροι φύλαρχοι ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για ισχύ και δύναμη, ο τεχνίτης του σιδήρου, περιφερόμενος από μέρος σε μέρος και εμπορευόμενος τα προϊόντα και τις ικανότητές του, ήταν ο ακούσιος αγγελιαφόρος της νέας παγκόσμιας τάξης. Οι ανταγωνιζόμενοι φύλαρχοι διεκδικούσαν ο καθένας για τον εαυτό του τον τεχνίτη με αποτέλεσμα ο τελευταίος να αυξήσει την οικονομική του αξία, το κοινωνικό του κύρος, την εκτίμηση προς τη τέχνη του και την αυτοεκτίμησή του. Ήταν ο καινοτόμος της εποχής.
Ο Όμηρος μας δίνει μια ιδέα της κατάστασης. Το περιεχόμενο των επών διατρέχει μια περίοδο τεσσάρων αιώνων. Τα έπη περιγράφουν γεγονότα που έγιναν το 12ου πΧ αιώνα, αλλά καθώς πήρανε την τελική τους, γραπτή μορφή τον 8ο πΧ αιώνα, μας δίνουν πληροφορίες και εκείνη την εποχή: (Οδύσσεια ρ, στχ., 382-385 (μτφ Α Εφταλιώτη): «Και ποιός ποτές του γύρεψε να προσκαλέση ξένον/αλλούθε, εξόν αν ήτανε χρειαζούμενος τεχνίτης,/κανένας μάντης, ή γιατρός, ή ξυλουργός, ή θείος/τραγουδιστής, που με γλυκά τραγούδια μας γλεντίζει;»
Η νέα τάξη των ελεύθερων τεχνιτών, η οποία πρωτοεμφανίστηκε στο βαρβαρικό βορά, είχε δημιουργηθεί κατά την Ομηρική περίοδο και στην ανατολική μεσόγειο.
Το 10ο πΧ αιώνα, οι αυτοκρατορίες είχαν καταρρεύσει και το γεωπολιτικό σύστημα ήταν ένα καλειδοσκόπιο μικρότερων κρατών – συρρικνωμένες αυτοκρατορίες σαν την Αίγυπτο, εμπορικές πόλεις σαν την Ουγκαρίτ και βαρβαρικούς οικισμούς σαν την Παλαιστίνη.
Ο σίδηρος ευδοκίμησε σε αυτόν το νέο, πιο ανοιχτό και λιγότερο ιεραρχημένο κόσμο. Κέντρο της ναυτικής εμπορικής δραστηριότητας που ευνοήθηκε από την βιομηχανική επανάσταση και βασίστηκε στο σίδηρο ήταν η Κύπρος.
Ο κύκλος άνοδος – πτώση, το επαναλαμβανόμενο ιστορικό μοτίβο της Εποχής του Μπρούτζου, είχε σπάσει. Η νέα τεχνολογία δημιουργούσε μια νέα οικονομία, νέες κοινωνικές σχέσεις και νέες πολιτικές μορφές. Η Ιστορία άνοιγε νέα κανάλια.
Τα κανάλια αυτά ήταν η Περσία, η Ινδία, η Κίνα και, πάνω από όλα, η Μεσοποταμία.
Πολλές επαναστάσεις έγιναν στην περιφέρεια και όχι στον πυρήνα των παγκόσμιων συστημάτων. Η ζωή στην περιφέρεια ήταν λιγότερο ασφαλής, λιγότερο εδραιωμένη και, επομένως λιγότερο συντηρητική.
Στους αυτοκρατορικούς πολιτισμούς της Εποχής του Μπρούτζου, η χειρωνακτική εργασία ήταν αντικείμενο εκμετάλλευσης και απαξίωσης. Απόσπονταν μεγάλα πλεονάσματα και καταναλώνονταν σε πολέμους, μνημεία και πολυτελή διαβίωση. Αυτά που απόμεναν για επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες ήταν πολύ λίγα.
Για τις κυρίαρχες ελίτ, η καινοτομία ήταν σε κάθε περίπτωση επικίνδυνη. Συνεπαγόταν σκέψη, αμφισβήτηση και διερεύνηση νέων δυνατοτήτων. Έτσι, η ανθρώπινη δημιουργικότητα δεν αποκλειόταν μόνο από τους υλικούς πόρους αλλά ναρκωνόταν από τα μάγια και το μυστικισμό των ιερέων.
Οι στιγμιαίες εκλάμψεις εφευρετικότητας ξεχωρίζουν μέσα σε ένα περιβάλλον στασιμότητας. Οι Αιγύπτιοι ανακάλυψαν τη υαλουργία, οι Βαβυλώνιοι τη λογιστική και οι Φοίνικες το αλφάβητο. Οι εξαιρέσεις στον κανόνα αποκαλύπτουν: αγαθά πολυτελείας, έναν τρόπο μέτρησης του πλούτου και μια τεχνολογία καταγραφής του.
Τέτοιες εφευρέσεις είχαν ελάχιστη σημασία για τους αγρότες και τους τεχνίτες. Αφορούσαν στην κατανάλωση και τον έλεγχο του πλούτου και όχι στην παραγωγή του. Αντικατόπτριζαν κοινωνίες όπου η μάθηση και η εργασία ήταν διαχωρισμένες.
Αυτό στην περιφέρεια συνέβαινε σε μικρότερο βαθμό. Και ήταν εδώ όπου, 1300 χρόνια περίπου πριν, θα ξεκινούσε μια βιομηχανική επανάσταση η οποία θα μετασχημάτιζε τον κόσμο. Τα αρχαιολογικά ευρήματα είναι αδιαμφισβήτητα: από τη εποχή αυτή και το εξής, η ποιότητα, η ποικιλία και η ιδιαιτερότητα των μεταλλικών αντικειμένων είναι κυρίαρχες. Η εξορυκτική τεχνολογία αναπτύσσεται και παρέχει πλεόνασμα χαλκού, ψευδαργύρου και χρυσού. Οι μέθοδοι καμίνευσης βελτιστοποιούνται. Οι σιδηρουργοί χρησιμοποιούν πολλαπλές διαμορφώσεις και καλούπια και η τεχνική χύτευσης του λειωμένου κεριού παρέχει τη δυνατότητα κατασκευής αντικειμένων ανεπανάληπτης πολυπλοκότητας.
Έχουν βρεθεί μπρούτζινα αγαλματίδια στη Σαρδηνία και μπρούτζινες σάλπιγγες στους βάλτους της Δανίας. Μπρούτζινοι θώρακες διαμορφωμένοι έτσι ώστε να μοιάζουν με μύες. Μπρούτζινες ασπίδες, σπαθιά, θήκες, περικεφαλαίες, τσεκούρια, χάμουρα αλόγων, μαχαίρια και πολλά άλλα. Μερικές φορές οι ανασκαφές έφεραν στο φως ολόκληρα αποθέματα από τέτοια αντικείμενα. Στο Isleham της Βρετανίας βρέθηκαν 6500 κομμάτια.
Σύντομα, άρχισε να γίνεται κάτι ακόμη πιο σημαντικό: οι μεταλλουργοί πειραματίζονταν με τρόπους εξαγωγής σιδήρου από τα μεταλλεύματά του.
Ο σίδηρος δεν κάτι το καινούργιο. Για αιώνες χρησιμοποιούνταν ορισμένες αδρές εφαρμογές σφυρήλατου σιδήρου αλλά δεν είχε αναπτυχθεί η μαζική παραγωγή ποιοτικών προϊόντων σε οικονομικά αποδεκτό κόστος.
Οι πρώτες εφαρμογές είχαν αναπτυχθεί από μια βάρβαρη φυλή που ζούσε στον Καύκασο στη μακρινή αρχαιότητα. Η τεχνολογία φαίνεται ότι είχε διαδοθεί και στην αυτοκρατορία των Χετταίων στην Ανατολία αλλά η περαιτέρω της διάδοση καθυστέρησε από τις προσπάθειες της άρχουσας τάξης να μονοπωλήσει τον οπλισμό από σίδηρο.
Λόγω αυτού τα τεχνουργήματα από σίδηρο ήταν σπάνια μέχρι και 1200 χρόνια πριν. Η εργασία με σίδηρο διαδόθηκε ευρέως καθώς κατέρρεαν οι αυτοκρατορίες της Εποχής του Μπρούτζου. Και η μεγαλύτερη πρόοδος στην παραγωγικότητα και την απόδοση σημειώθηκε στην περιφέρεια και στις περιοχές που ήταν ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις.
Η κατεργασία του σιδήρου έβαλε σε κίνηση μια σειρά από οικονομικές, κοινωνικέ ς και πολιτικές αλλαγές. Ο μπρούτζος ήταν ακριβός και σχετικά ελαφρύς. Και λόγω αυτού, οι αγρότες της εποχής χρησιμοποιούσαν ξύλινα και λίθινα εργαλεία. Από την άλλη ο σίδηρος υπήρχε σε αφθονία, ήταν φθηνός και σκληρός. Το μόνο εμπόδιο στη χρήση του ήταν το υψηλό σημείο τήξης του.
Η καμίνευση απαιτούσε ειδικούς φούρνους με φυσερά που οδηγούσαν τον αέρα σε ένα μείγμα σιδηρούχου μεταλλεύματος και άνθρακα για την επίτευξη υψηλών θερμοκρασιών. Με το αναπτύχθηκε η τεχνική, οι γεωργοί μπορούσαν να κατασκευάσουν τα δικά τους καμίνια και να έχουν τα δικά τους μεταλλικά εργαλεία.
Όποιος αμφισβητεί την αύξηση της παραγωγικότητας δεν έχει παρά να προσπαθήσει να σκάψει με ένα ξύλινο φτυάρι ή να κόψει ξύλα με λίθινο τσεκούρι. Ο σίδηρος έφερε επανάσταση στη γεωργία, τη βιομηχανία και τον πόλεμο. Η επίδραση του μπορεί να συγκριθεί μόνο με εκείνη της ατμομηχανής του 19ου αιώνα.
Ακόμη απείλησε με αναταραχή της κοινωνικής τάξης. Ο μπρούτζος ήταν αριστοκρατικός. Ο κόσμος της Εποχής του Μπρούτζου κυριαρχούνταν από στρατηλάτες με άρματα και στρατούς με ακριβά όπλα και πανοπλίες. Και υποστηρίζονταν από αγροτικές μάζες εξοπλισμένες με πρωτόγονα όπλα.
Ο σίδηρος ήταν το υπέρτατο υλικό. Εξοπλισμένοι με σιδερένια τσεκούρια, οι άνθρωποι μπορούσαν να αποψιλώσουν πυκνά δάση και να ζούγκλες και να φτιάξουν καλλιεργήσιμους αγρούς. Τα σιδερένια αλέτρια μπορούσαν να οργώσουν σκληρά εδάφη. Η τεχνολογία του σιδήρου απελευθέρωσε μια νέα γενιά πρωτοπόρων και γεωργών.
Επίσης, ο σίδηρος ήταν δημοκρατικός. Ο τεχνίτης του μπρούτζου δούλευε για τα παλάτια ενώ ο τεχνίτης του σιδήρου για τα χωριά.
Ο σίδηρος έδωσε στον απλό άνθρωπο λόγχη και σπαθί. Και αν στεκόταν πλάι – πλάι με άλλους απλούς ανθρώπους – αν σχημάτιζε μια φάλαγγα – μπορούσε να σταματήσει και να αντιμετωπίσει τα άρματα. Και να σκοτώσει τον ιδιοκτήτη της γης. Οι τεχνίτες του σιδήρου 1000 χρόνια πριν, πραγματοποίησαν την επανάσταση της καμίνευσης.
Σε έναν κόσμο όπου διάφοροι φύλαρχοι ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για ισχύ και δύναμη, ο τεχνίτης του σιδήρου, περιφερόμενος από μέρος σε μέρος και εμπορευόμενος τα προϊόντα και τις ικανότητές του, ήταν ο ακούσιος αγγελιαφόρος της νέας παγκόσμιας τάξης. Οι ανταγωνιζόμενοι φύλαρχοι διεκδικούσαν ο καθένας για τον εαυτό του τον τεχνίτη με αποτέλεσμα ο τελευταίος να αυξήσει την οικονομική του αξία, το κοινωνικό του κύρος, την εκτίμηση προς τη τέχνη του και την αυτοεκτίμησή του. Ήταν ο καινοτόμος της εποχής.
Ο Όμηρος μας δίνει μια ιδέα της κατάστασης. Το περιεχόμενο των επών διατρέχει μια περίοδο τεσσάρων αιώνων. Τα έπη περιγράφουν γεγονότα που έγιναν το 12ου πΧ αιώνα, αλλά καθώς πήρανε την τελική τους, γραπτή μορφή τον 8ο πΧ αιώνα, μας δίνουν πληροφορίες και εκείνη την εποχή: (Οδύσσεια ρ, στχ., 382-385 (μτφ Α Εφταλιώτη): «Και ποιός ποτές του γύρεψε να προσκαλέση ξένον/αλλούθε, εξόν αν ήτανε χρειαζούμενος τεχνίτης,/κανένας μάντης, ή γιατρός, ή ξυλουργός, ή θείος/τραγουδιστής, που με γλυκά τραγούδια μας γλεντίζει;»
Η νέα τάξη των ελεύθερων τεχνιτών, η οποία πρωτοεμφανίστηκε στο βαρβαρικό βορά, είχε δημιουργηθεί κατά την Ομηρική περίοδο και στην ανατολική μεσόγειο.
Το 10ο πΧ αιώνα, οι αυτοκρατορίες είχαν καταρρεύσει και το γεωπολιτικό σύστημα ήταν ένα καλειδοσκόπιο μικρότερων κρατών – συρρικνωμένες αυτοκρατορίες σαν την Αίγυπτο, εμπορικές πόλεις σαν την Ουγκαρίτ και βαρβαρικούς οικισμούς σαν την Παλαιστίνη.
Ο σίδηρος ευδοκίμησε σε αυτόν το νέο, πιο ανοιχτό και λιγότερο ιεραρχημένο κόσμο. Κέντρο της ναυτικής εμπορικής δραστηριότητας που ευνοήθηκε από την βιομηχανική επανάσταση και βασίστηκε στο σίδηρο ήταν η Κύπρος.
Ο κύκλος άνοδος – πτώση, το επαναλαμβανόμενο ιστορικό μοτίβο της Εποχής του Μπρούτζου, είχε σπάσει. Η νέα τεχνολογία δημιουργούσε μια νέα οικονομία, νέες κοινωνικές σχέσεις και νέες πολιτικές μορφές. Η Ιστορία άνοιγε νέα κανάλια.
Τα κανάλια αυτά ήταν η Περσία, η Ινδία, η Κίνα και, πάνω από όλα, η Μεσοποταμία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου