Δημήτρης Μπάτσης, μια τραγική φιγούρα

«[...] Κατά τις 8 το πρωί της Κυριακής 30 του Μάρτη χτύπησε το τηλέφωνο και με ξύπνησε. Ήταν μες στην κάμαρά μου. Το σήκωσα. Ήταν η κυρία Νάζου, - γιαγιά ενός παιδικού μου φίλου.
- Τους σκότωσαν, τους σκότωσαν, μου λέει.
- Ποιους;
- Το Δημητράκη και τους άλλους, τους σκότωσαν, σκότωσαν και το Μπελογιάννη κι άλλους δυο ακόμα.»

Πριν 61 χρόνια, σα σήμερα, η Ελλάδα ξύπνησε με την είδηση ότι τα χαράματα, πριν ακόμη φέξει, εκτελέστηκαν δια τουφεκισμού ο Νίκος Μπελογιάννης, ο Νίκος Καλούμενος, ο Ηλίας Αργυριάδης και ο Δημήτρης Μπάτσης, καταδικασθέντες σε θάνατο από το τακτικό στρατοδικείο Αθηνών επί κατασκοπεία.

Μετά την εκτέλεση τα πτώματα μένουν φρουρούμενα στον τόπο της εκτέλεσης μέχρι τις 6.45, την ώρα εκείνη τα παραλαβαίνει αυτοκίνητο του Δήμου και τα θάβουν στο Γ Νεκροταφείο χωρίς να επιτρέψουν στους δικούς τους τον «τελευταίο ασπασμό». 

Τη δόξα της εκτέλεσης την πήρε ο Μπελογιάννης (Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο), τη μνήμη του οποίου τιμάει το Κόμμα – «Ο Νίκος Μπελογιάννης δίδαξε όχι μόνο με τον θάνατό του, αλλά και με την ζωή του, ότι κρινόμαστε κάθε μέρα», είπε η ΓΓ της ΚΕ στη χθεσινή εκδήλωση της Κομματικής Οργάνωσης Αττικής, στη Νίκαια για τα 61 χρόνια από την εκτέλεση του μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ, Νίκου Μπελογιάννη. – ήταν, άλλωστε και μέλος της ΚΕ, και λίγοι θυμούνται την, όχι ηρωικότερη αλλά σίγουρα τραγικότερη μορφή, τον Δημήτρη Μπάτση.

Το Κόμμα, όταν αναφέρεται σ΄αυτόν, μιλάει για έναν αξιόλογο διανοούμενο. Ποιος ήταν ο Μπάτσης, ποιο το έργο του και γιατί εκτελέστηκε αφού και το ίδιο το Κόμμα δεν τον αναφέρει σα στέλεχος του; 

Ο Δ. Μπάτσης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1916. Ήταν γιός του βασιλόφρονος ναυάρχου Α. Μπάτση που καταγόταν από τα Ψαρά και της Αν. Πρίντεζη, από τη Σύρο. Κατά τα αναμενόμενα, φοίτησε σε καλά σχολεία, έμαθε τις ξένες γλώσσες του, σπούδασε νομικά και άνοιξε το δικηγορικό γραφείο του. Ήταν, δηλαδή, ένας εκλεκτός γόνος της άρχουσας τάξης.

Ήταν κοσμικός με ευρύτατες κοινωνικές σχέσεις, είχε παντρευτεί την κόρη του υπουργού του Λαϊκού κόμματος (βασιλικό κόμμα) με την οποία είχε χωρίσει και μετά παντρεύτηκε την κόρη βιομηχάνου την Λίλιαν.

Ως δικηγόρος είχε την «ατυχία» να έρθει σε επαφή με το μαρξισμό, να τον μελετήσει σε βάθος μόνος του και, μέσω αυτού, να μελετήσει και τις κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες. 

Κατά τη διάρκεια της κατοχής ήταν μέλος της «Επιστημονικής Εταιρείας μελέτης νεοελληνικών προβλημάτων», με γενικό γραμματέα τον καθηγητή του Πολυτεχνείου Ν. Κιτσίκη. Ήταν μια κίνηση αστών επιστημόνων που είχαν προσεγγίσει το ΚΚΕ και το ΕΑΜ και θα αποτελούσαν το τεχνοκρατικό δυναμικό ενός κομμουνιστικού καθεστώτος, σε περίπτωση νίκης του ΚΚΕ. Την περίοδο 1945-51 ήταν συντάκτης του μαρξιστικού επιστημονικού περιοδικού «Ανταίος» 

Στις 14/11/1951 γίνεται γνωστό ότι είχαν γίνει συλλήψεις στελεχών του ΚΚΕ που είχαν «κατασκοπευτική» δραστηριότητα, η δραστηριότητα αυτή στηρίζεται σε ασύρματους που είχαν ανακαλυφτεί στην Γλυφάδα στην βίλα «Αύρα» Αρτέμιδος 43 και στην Καλλιθέα στο τετράγωνο των οδών Λυκούργου, Δημητρακοπούλου, Κρέμου και Μενελάου, ο εντοπισμός του ασυρμάτου στην Καλλιθέα έγινε από το αεροπλανοφόρο «Φρ Ρούσβελτ» που ήταν στο Φάληρο.

Στις 23/10/1951 η αστυνομία είχε συλλάβει τον Μπάτση στην οδό Σοφοκλέους και οι εφημερίδες της επομένης γράφανε:

«Ο φερόμενος ως εξαφανισθείς δικηγόρος Δημήτριος Μπάτσης διευθυντής του περιοδικού Ανταίος, συνελήφθη υπό της Γενικής Ασφαλείας Πειραιώς, όπου και κρατείται. Ούτος ενέχεται εις υπόθεσιν δια την οποίαν διενεργείται ανάκρισις».

 Στις 8/1/1952 ο Δ Μπάτσης μεταφέρεται στο Υπουργείο Εσωτερικών, όπου τον ανακρίνει προσωπικά ο ίδιος ο υπουργός με την βοήθεια των ανώτερων αστυνομικών διευθυντών Πανόπουλου, Λιαρομάτη και Ρακιτζή, δεν κρατείται μυστικά το πρωτοφανές αυτό γεγονός της ανάκρισης από τον ίδιο τον Υπουργό, δίνεται η πληροφορία στις εφημερίδες, η κατηγορία είναι της κατασκοπίας .

Τι ζητούσαν όμως από τον Μπάτση; Οι πιέσεις από τον Πανόπουλου και Ρακιτζή έτειναν να δεχτεί ο Μπάτσης ότι είχε γίνει «συνδετικός κρίκος» στην «υπόθεση των ασυρμάτων» και στην «υπόθεση της Αεροπορίας». Τον ήθελαν να «δηλώνει» ότι καθοδηγεί την "συνωμοσία" στην Αεροπορία.

Ο Υπουργός και αστυνομικοί έδειξαν μεγάλη σκληρότητα σε ένα άνθρωπο που είχε «σπάσει».

Στις 18/1/1952 στην Ελλάδα πραγματοποιούνται συλλήψεις , κρατήσεις , εκτοπίσεις σημαντικών στελεχών της αριστεράς , όπως του Σαράφη, του Ιμβριώτη, του Γαβριηλίδη, του Μ Πρωιμάκη , του Ν Τσόχα (πρέπει να σημειωθεί ότι και οι πέντε είχαν εκλεγεί βουλευτές της ΕΔΑ και η εκλογή τους είχε ακυρωθεί) αλλά και άλλων στελεχών, ακόμα σφραγίζουν την εφημερίδα της ΕΔΑ «Δημοκρατική» και την βδομαδιάτικη «Φρουροί της Ειρήνης».

Την ίδια μέρα ο Ρέντης ανακοινώνει ότι παραπέμπονται στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών : ερήμην η εκτός Ελλάδος ηγεσία του ΚΚΕ και «κατ αντιμωλίαν» οι Ν Μπελογιάννης , Έλλη Ιωαννίδου, Μπάτσης, Αργυριάδης, Καλούμενος κλπ

Στις ανακρίσεις των κατηγορουμένων παίρνουν δραστήριο μέρος και οι Αμερικάνοι, ο Τομ Καραμπεσίνης είναι σε διαρκή επαφή με την ΚΥΠΕ και την Γεν Ασφάλεια, τους μαθαίνει δε αμερικανική «τεχνική» ανακρίσεων, των ψυχολογικών πιέσεων κλπ Ο Ρόμπερτ Ντρίσκολ παίρνει μέρος και σε βασανιστήρια. Στις; 15/2/1952 αρχίζει η δίκη στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών αυτή την φορά είναι 29 οι κατηγορούμενοι, δεκάδες οι συνήγοροι υπερασπίσεως.

Σε αυτή την δίκη τραγικό πρόσωπο είναι Μπάτσης που έχει πια λυγίσει, ομολογεί και αποκηρύττει τις ιδέες του, προσπαθώντας συγχρόνως να μην κάνει κακό στους συντρόφους του.

Δεν υπάρχει ουσιαστικά κατηγορία εναντίον του, το παραδέχεται και ο διευθυντής της Αστυνομίας Πανόπουλος, ο Μπάτσης δεν ήξερε τίποτε για τους ασυρμάτους και το μόνο γεγονός είναι ότι πήρε χρήματα από το ΚΚΕ μέσω ανός ναυτικού και τα παρέδωσε σε μια συγκατηγορούμενή του.

Η ζωή του νεαρού νομικού-οικονομολόγου κρίνεται όχι για το τι έκανε πριν την σύλληψή του, αλλά τι είπε και τι «έδωσε» μετά την σύλληψή του.

Ο Ρέντης και ο Πανόπουλος είχαν υποσχεθεί στους συνηγόρους του και στην γυναίκα του Λίλιαν ότι δεν θα εκτελεστεί αν βοηθήσει την ανάκριση (επιστολή του συνηγόρου του Μπάτση , Παν Παπανικολάου στην εφημερίδα «Ακρόπολη» την 13/12/1972).

Στις 21 Φεβρουαρίου καταθέτει ο διευθυντής της Αστυνομίας Πανόπουλος. Ελάχιστοι είναι οι μάρτυρες υπερασπίσεως, ένας από αυτούς ήταν ο καθηγητής ΑΣΟΕΕ Δ Καλλιτσούνης, που μιλά εγκωμιαστικά για τον επιστήμονα Μπάτση.

Δραματική είναι η απολογία του Δ. Μπάτση λέει ότι πίστευε όσα του έλεγαν ο Πλουμπίδης και η Ιωαννίδου, ότι δηλαδή το ΚΚΕ ζητούσε ειρήνευση και ανασυγκρότηση της χώρας, και ότι τα λεφτά που ερχόντουσαν από το εξωτερικό για αυτό τον σκοπό ερχόντουσαν, τέλος είπε ότι δεν φανταζόταν ότι γινόταν κατασκοπία, αρνείται ότι είναι οικονομικός διαχειριστής του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ και παραδέχεται ότι τρεις φορές πήρε και μετέφερε χρήματα, για να αποδείξει ότι η μεταμέλεια του είναι αληθινή προσφέρεται να πολεμήσει στην Κορέα .

Στις 29/2/1952 αγορεύουν οι συνήγοροι. Στις 1/3/1952 εκδίδεται η απόφαση 8 σε θάνατο (μεταξύ αυτών και Μπάτσης), 4 σε ισόβια, 2 σε 20 χρόνια φυλακή, 4 σε 15 χρόνια, 2 σε 10 χρόνια, 2 σε ένα χρόνο και 7 απαλλάσσονται.


Τα ανάκτορα ήθελαν να «δοθεί ένα μάθημα» σε όλους εκείνους που προερχόντουσαν από την καλή κοινωνία, έτσι σκεφτόντουσαν για την υπόθεση Χρυσικόπουλου (που οδηγήθηκε σε εκτέλεση) έτσι σκεφτόντουσαν για την υπόθεση του εμπόρου Κατραμάνου που παρ ολίγο να εκτελεστεί και με τον ίδιο τρόπο ενεργούσαν και για την υπόθεση του Μπάτση, αρχή που εφαρμοζόταν ήταν «εν τω Άδη ουκ έστι μετάνοια».

Η Λίλιαν ήταν σίγουρη ότι ο άνδρας της θα αθωωνόταν, διότι είχε πάρει υποσχέσεις από υψηλά πρόσωπα, η αναγγελία της καταδίκης την οδηγεί σε απόπειρα αυτοκτονίας.

Ο ναύαρχος εα πατέρας του, άνθρωπος που κυνηγήθηκε από του βενιζελικούς για τα φιλοβασιλικά του πιστεύω, μέχρι την στιγμή της απόφασης κράτησε μια ψυχρή αξιοπρέπεια του παλιού στρατιωτικού, τώρα όμως πάει στον Παύλο και ο Παύλος……. Αρνείται να τον δεχτεί.

Ποιο ήταν το έγκλημα του Μπάτση;

Πέραν από το μάθημα που ήθελε να δώσει η άρχουσα τάξη στα παραστρατημένα τέκνα της, μια πολύ πιθανή αιτία της καταδίκης του Μπάτση ήταν το γεγονός ότι ήταν συγγραφέας ενός βιβλίου που μπορεί να έκανε μεγάλο κακό, αφού ήθελε να υποδείξει μορφές αυτόνομης οικονομικής ανάπτυξης, κάτι που ήταν ανατριχιαστικό έστω και ως ιδέα για το ντόπιο κατεστημένο (όπως και εξακολουθεί να είναι) που χρωστούσε (και χρωστάει) την ύπαρξη του στην αποικιακή δομή της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας.

Το βιβλίο ήταν η 576 σελίδων μελέτη με τίτλο: «Η βαρειά βιομηχανία στην Ελλάδα»

Αξίζει να διαβάσουμε τα συμπεράσματά του αφού μπορεί να δοκιμαστούν και απέναντι στη σημερινή πραγματικότητα:

1. Η σχεδιασμένη οργάνωση της οικονομίας στην περίοδο της ανασυγκρότησης πρέπει και μπορεί να γίνει. Θα αποβλέπει στην αποκατάσταση της οικονομίας με τον πιο ολοκληρωμένο και αποδοτικό τρόπο, για να δημιουργηθούν τα παραγωγικά και καταναλωτικά εφόδια που θα επιτρέψουν την πλατειά ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων της χώρας.

2. Θα εντάξει σε ένα τέτοιο σχέδιο με τα επιμέρους κλασικά σχέδια όλα τα μέσα της οικονομίας που μπορούν να αξιοποιηθούν για τον σκοπό αυτό.

3. Θα συνδυάσει και θα συντονίσει τη λειτουργία των δυνάμεων της αγοράς και του ιδιωτικού τομέα με τις δυνάμεις του εθνικοποιημένου τομέα για να πραγματοποιηθούν οι παραπάνω σκοποί.

4. Με την πείρα από τα κλασικά σχέδια θα προετοιμάσει και οργανωτικά την κατάστρωση και εφαρμογή ενός πλατύτερου σχεδίου για την ανάπτυξη της οικονομίας στο σύνολό της.

Πολλές από τις ιδέες του δεν άρεσαν και στο Κόμμα (π.χ., «…η πείρα από την οικονομική ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης μας μαθαίνει πως κάθε προσπάθεια αυταρχισμού ή οικονομικού σατραπισμού είναι καταδικασμένες σε αποτυχία»).

Ο Μπάτσης ήταν ένας αστός επηρεασμένος από τη μαρξιστική θεωρία. Σε ένα ομαλότερο πολιτικό πλαίσιο, πιθανότατα θα ανήκε σε κάποιο σοσιαλδημοκρατικό σχήμα (σήμερα, ας πούμε, στον ΣΥΡΙΖΑ). Την εποχή εκείνη όμως δεν υπήρχαν περιθώρια για ενδιάμεσες τοποθετήσεις. Ο Μπάτσης, για την επίτευξη των φιλοδοξιών του, ήταν υποχρεωμένος να επιλέξει μεταξύ της αντικομουνιστικής δεξιάς και της σταλινικής αριστεράς. Η μαρξιστική του συγκρότηση τον εμπόδισε όπως ήταν αναμενόμενο να ενταχθεί την παλαιοκομματική ολιγαρχία. Το ΚΚΕ, όπως και για άλλους αστούς διανοούμενους της εποχής (Κόκκαλης, Αγγελόπουλος, Γληνός, Σβώλος, Σημίτης, Κιτσίκης), αποτελούσε το μηχανισμό μέσω του οποίου θα έφθανε στην εξουσία για να υλοποιήσει τις ιδέες του.

Και δεν είχε άλλη επιλογή. Το ότι έσπασε στη δίκη και απαρνήθηκε τις ιδέες του (χωρίς όμως να προδώσει τους συντρόφους του), δείχνει ότι δεν είχε ατσαλωθεί με την κομμουνιστική ιδεολογία και κάνει το θάνατό του πιο τραγικό.

Πηγές:

1. Σπ. Λιναρδάτος, Από τον εμφύλιο στη χούντα, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2010

2. ποιμενικός αυλός