του Neil Faulkner (μτφ. Proletariates)
Η πρώτη ταξική κοινωνία δημιουργήθηκε στη Σουμερία 3000 περίπου χρόνια πριν. Μια ελίτ αποτελούμενη από αρχιερείς και κυβερνήτες έβαλε τον εαυτό της πάνω από την κοινωνία και άρχισε να εκμεταλλεύεται τους απλούς ανθρώπους προς ίδιον όφελος.
Μια ολοένα και πιο πολύπλοκη κοινωνία της ανέθεσε εξειδικευμένους πολιτικο-θρησκευτικούς ρόλους. Και αυτό της έδωσε τη δυνατότητα ελέγχου πάνω στην ιδιοκτησία και το πλεόνασμα. Αλλά σε ένα κόσμο όπου η φτώχια και η σπάνη ήταν ο κανόνας, η ελίτ χρησιμοποίησε αυτόν τον έλεγχο για αυξήσει την εξουσία της.
Κάτι ανάλογο συνέβη, τον ίδιο περίπου καιρό ή λίγο αργότερα, και σε άλλα μέρη. Ο πολιτισμός δεν διαδόθηκε από ένα μέρος προς τα υπόλοιπα: προέκυψε ανεξάρτητα σε διάφορα μέρη του κόσμου και όπου τον ευνοούσαν οι συνθήκες.
Στη Σουμερία, οι ιερείς αποτελούσαν τον πυρήνα της άρχουσας τάξης, οι ναοί τους παρείχαν πλούτο και τα Ζιγγουράτ ήταν τα πιο επιβλητικά μνημεία τους. Οι κυβερνήτες και οι στρατηγοί προέκυψαν από την θεοκρατική ελίτ.
Στην Αίγυπτο συνέβη το αντίστροφο. Ο Μένης (ή Μήνης), ο πρώτος φαραώ της Πρώτης Δυναστείας, ενοποίησε την Κάτω Αίγυπτο (Δέλτα του Νείλου) με την Άνω Αίγυπτο (από την κοιλάδα του Νείλου μέχρι τον Πρώτο Καταρράκτη) με στρατιωτικές νίκες. Έχοντας δημιουργήσει ένα συγκεντρωτικό κράτος αυτοανακηρύχθηκε θεός-βασιλιάς (φαραώ).
Ιερείς, αξιωματούχοι, έμποροι, τεχνίτες και αγρότες ήταν υποτακτικοί του φαραώ. Η άρχουσα τάξη – ιερείς και αξιωματούχοι – όφειλαν το κύρος και τη θέση τους στην βασιλική υποστήριξη. Οι πυραμίδες, τα επιβλητικά μνημεία του Αρχαίου Βασιλείου (2705 -2250 χρόνια πριν), δεν ήταν ναοί αλλά βασιλικοί τάφοι.
Όπως και οι ιερείς και κυβερνήτες της Σουμερίας, οι φαραώ ευνόησαν την «αστική επανάσταση»: αρδευτικά έργα, εμπόριο σε μεγάλες αποστάσεις (ειδικά μετάλλων, ξύλου και πέτρας), ανάγνωση, γραφή και καταγραφή δεδομένων, αριθμητικούς υπολογισμούς και γεωμετρία, τυποποιημένα βάρη και μέτρα, ημερολόγιο και χρονολόγιο και αστρονομία.
Η «αστική επανάσταση» αντικατόπτριζε τις ανάγκες του κράτους και της ελίτ. Ο έλεγχος των υδάτων του Νείλου εξασφάλιζε αφθονία συγκομιδής, μεγάλο πλεόνασμα και υγιές εργατικό δυναμικό. Οι εμπορικές δραστηριότητες εξασφάλιζαν τις αναγκαίες πρώτες ύλες: για τις κατασκευές, για την αρχιτεκτονική και για πολυτελή διαβίωση. Η εγγράμματη γραφειοκρατία διαχειριζόταν τους φόρους και την εργασία από τα οποία εξαρτιόταν η κρατική εξουσία. «Αστικές επαναστάσεις» συνέβησαν ανεξάρτητα και σε άλλα μέρη. Γεγονός που δείχνει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ικανοί για μεγάλα επιτεύγματα. Δεν υπάρχουν «ανώτερες φυλές» ή έθνη που καθοδηγούν τους υπόλοιπους. Είναι ο πολιτισμός και οι περιστάσεις – και όχι η βιολογία – που καθορίζουν τις ιστορικές διαφορές.
2600 χρόνια περίπου πριν, δημιουργήθηκε ένας αστικός πολιτισμός στην Κοιλάδα του Ινδού (Πακιστάν). Τα μεγάλα μνημεία και οι κατοικημένες περιοχές στο Μοχέντζο-ντάρο κάλυπταν μια έκταση δυο τετραγωνικών μιλιών. Η περίμετρος των τειχών της Χαράππα υπερέβαινε τα 3,5 μίλια. Σφραγίδες και τυποποιημένα βάρη και μέτρα υποδεικνύουν πολύπλοκη διοίκηση.
Η αρχαία Anyang στην περιοχή του Κίτρινου Ποταμού στη βόρεια Κίνα ήταν ένα μη περιτοιχισμένο πολεοδομικό σύμπλεγμα μήκους περίπου 10 χιλιομέτρων και πλάτους 4 χιλιομέτρων. Ήταν πιθανότατα η πρωτεύουσα της Δυναστείας Σανγκ . Οι ανασκαφές έχουν αναδείξει πλούσιους βασιλικούς τάφους, μεγάλες ποσότητες διακοσμημένου μπρούτζου και δεκάδες χιλιάδες σπασμένα και ζωγραφισμένα οστά.
To Τεοτιχουακάν στο Μεξικό, ήταν μια πόλη των Μάγια με έκταση 8 τετραγωνικά μίλια και πληθυσμό 150000 ανθρώπους που έφτασε στο απόγειο της ανάπτυξής του μεταξύ του 450 και 650 μΧ. Το κέντρο της ήταν ένα μνημειώδες σύμπλοκο όπου κυριαρχούσαν τεράστιες πυραμίδες. Η Πυραμίδα του Ήλιου είχε βάση μήκους 210 μέτρων και ύψος 654 μέτρα.
Η Μεγάλη Ζιμπάμπουε (1100-1500 μΧ) ήταν μια πόλη 20000 κατοίκων στην καρδιά της Αφρικής. Ο πλούτος της βασιζόταν στα βοοειδή, στις καλλιέργειες και στο εμπόριο χρυσού, χαλκού, ελεφαντοστού και σκλάβων. Η περιοχή της εκτεινόταν σε μια έκταση πάνω από 100000 τετραγωνικά χιλιόμετρα μεταξύ των ποταμών Ζαμπέζι και Λιμπόπο.
Οι λόγιοι συνηθίζουν να θεωρούν ότι ο πολιτισμός ξεκίνησε από μια περιοχή και από εκεί διαδόθηκε σε άλλα μέρη. Μιλούν για το «φως της αρχαίας ανατολής». Η ιδέα αυτή ταιριάζει πολύ με την ιδέα του «Φορτίου του Λευκού Ανθρώπου» - την εκπολιτιστική αποστολή των Ευρωπαίων ιμπεριαλιστών.
Η αρχαιολογία έχει δείξει το αντίθετο: ο πολιτισμός αναπτύχθηκε ανεξάρτητα σε διαφορετικά μέρη και διαφορετικούς χρόνους. Το μήνυμα είναι ότι όλοι οι άνθρωποι μοιράζονται ένα κοινό και εξίσου δημιουργικό δυναμικό.
Αλλά τα μεγάλα πολιτιστικά κέντρα είχαν σημαντική επίδραση στις περιφερειακές κοινωνίες. Πάντα υπάρχει μια σχέση μεταξύ «κέντρου» και «περιφέρειας».
Οι Αιγύπτιοι φαραώ εξασφάλιζαν την ξυλεία από το Λίβανο, το χαλκό από την Κύπρο και το χρυσό από το Σουδάν. Μερικές φορές, η διαδικασία αυτή ήταν μια ειρηνική συναλλαγή. Η πόλη Βύβλος στις ακτές του Λιβάνου πλούτισε από το εμπόριο ξυλείας. Οι τοπικοί έμποροι απασχολούσαν υπαλλήλους που μπορούσαν να διαβάσουν αιγυπτιακά. Υπήρχε πολιτισμική αλληλεπίδραση.
Άλλες φορές ήταν το αποτέλεσμα στρατιωτικών νικών. Το βόρειο Σουδάν κατακτήθηκε και υποχρεώθηκε να πληρώνει φόρο υποταγής σε χρυσό.
Επομένως, η αλληλεπίδραση κέντρου – περιφέρειας ήταν πολυδιάστατη – οικονομική, πολιτική, στρατιωτική και πολιτισμική.
Οι απαιτήσεις του εμπορίου ενθάρρυναν εμπόρους, καπετάνιους και ναυπηγούς. Μεγάλα πλοία, κινούμενα από κωπηλάτες χρησιμοποιούνταν στο Αιγαίο πριν από 3000 χρόνια. Η πόλη της Τροίας χτίστηκε πριν από 2700 χρόνια για τη φύλαξη των στενών των Δαρδανελίων.
Η «Θαλασσοκρατορία» του Μίνωα (1950-1450 χρόνια πριν) είχε ως βάση την Κρήτη και τον επαναστατικό ναυπηγικό σχεδιασμό: καράβια με υψηλή πλώρη που τα προφύλασσε από τα κύματα, χαμηλή πρύμνη και πολύ δυνατή μονοκόμματη καρίνα. Έτσι, μπορούσαν να αντιμετωπίζουν ακόμη και τις πιο αντίξοες καιρικές συνθήκες. Τα περισσότερα ήταν ιστιοφόρα αλλά διέθεταν, συνήθως, και κουπιά, ώστε να μπορούν να κυβερνηθούν όταν δεν φυσούσε ευνοϊκός άνεμος. Ακόμη, ήταν εξοπλισμένα για άμυνα αλλά και για επίθεση, ενώ τα πληρώματα φαίνεται ότι είχαν και στρατιωτική εκπαίδευση. Η κυβερνήτες της Μινωικής Κρήτης ζούσαν σε μεγάλα, λίθινα παλάτια με τοιχογραφίες και τεράστιους αποθηκευτικούς χώρους.
Ο Όμηρος περιγράφει τον Οδυσσές ως ταλαιπωρημένο ταξιδευτή (Οδύσσεια θ, στχ 159-164, μτφ Α Εφταλιώτη: «Πολύξερος αλήθεια εσύ δε μου σφαντάς, ώ ξένε/ στα τόσα τ' αγωνίσματα που συνηθίζει ο κόσμος./ Μόνε σαν κάποιος φαίνεσαι που με καράβι βγαίνει,/ κι ορίζει ναύτες που καλοί περνούν πραματευτάδες,/ κι ο νούς του πάντα στο φορτιό, το μάτι στην πραμάτεια,/ κέρδη ζητώντας αρπαχτά· όχι, αθλητής δε μοιάζεις»
Έτσι, μπορούμε να πούμε, ότι η περιφέρεια καθοριζόταν από τις απαιτήσεις του εμπορίου. Όπως επίσης και από την απειλή πολέμου. Ο Σαργών, ο ιδρυτής της Ακκαδικής δυναστείας, ενοποίησε τις πόλεις της Μεσοποταμίας περίπου 2330 χρόνια πριν και δημιούργησε μια αυτοκρατορία που στο απόγειό της επεκτεινόταν από τον Περσικό κόλπο έως τη Μεσόγειο. Οι φαραώ του Αρχαίου Βασιλείου κατέκτησαν το Σινά για το χαλκό του. Απειλούμενα από τις στρατιωτικές υπερδυνάμεις τα μικρότερα κράτη και οι φυλές της περιφέρειας οργανώθηκαν έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν επιθέσεις εναντίον τους. Η Εποχή του Μπρούτζου κυριαρχείται από πολεμιστές, όπλα και πολεμικούς στόλους. Ένας αγώνας εξοπλισμού που, σε αργή κίνηση στην αρχή, επιταχύνθηκε διαμέσου των αιώνων. Οι τοιχογραφίες αποκαλύπτουν τόσο εμπορικά πλοία φορτωμένα με αγαθά όσο και πολεμικά πλοία γεμάτα με πολεμιστές.
Οι κοινωνίες του κέντρου και της περιφέρειας αλληλοεπηρεάζονταν μέσω του εμπορίου και του πολέμου, με την κίνηση αγαθών, ανθρώπων και ιδεών.
Η συνύπαρξη και η διάδοση των πολιτισμών είναι αυτό που οι αρχαιολόγοι ονομάζουν «διάχυση». Είναι ένας από τους πρωταρχικούς μηχανισμούς μέσω του οποίου προχωράει η γνώση και η παραγωγικότητα. Η πρόοδος παρεμποδίζεται από φράγματα και προωθείται από γέφυρες.
Αλλά ένας κόσμος ανταγωνιζόμενων ελίτ και αντίπαλων στρατών ενέχει και το σπέρμα του θανάτου, της απώλειας και της κατάρρευσης. Όπως θα δούμε, οι αντιφάσεις του πολιτισμού της Εποχής του Μπρούτζου βύθισαν επανειλημμένα την ανθρωπότητα στην κρίση και τη βαρβαρότητα.
Η πρώτη ταξική κοινωνία δημιουργήθηκε στη Σουμερία 3000 περίπου χρόνια πριν. Μια ελίτ αποτελούμενη από αρχιερείς και κυβερνήτες έβαλε τον εαυτό της πάνω από την κοινωνία και άρχισε να εκμεταλλεύεται τους απλούς ανθρώπους προς ίδιον όφελος.
Μια ολοένα και πιο πολύπλοκη κοινωνία της ανέθεσε εξειδικευμένους πολιτικο-θρησκευτικούς ρόλους. Και αυτό της έδωσε τη δυνατότητα ελέγχου πάνω στην ιδιοκτησία και το πλεόνασμα. Αλλά σε ένα κόσμο όπου η φτώχια και η σπάνη ήταν ο κανόνας, η ελίτ χρησιμοποίησε αυτόν τον έλεγχο για αυξήσει την εξουσία της.
Κάτι ανάλογο συνέβη, τον ίδιο περίπου καιρό ή λίγο αργότερα, και σε άλλα μέρη. Ο πολιτισμός δεν διαδόθηκε από ένα μέρος προς τα υπόλοιπα: προέκυψε ανεξάρτητα σε διάφορα μέρη του κόσμου και όπου τον ευνοούσαν οι συνθήκες.
Στη Σουμερία, οι ιερείς αποτελούσαν τον πυρήνα της άρχουσας τάξης, οι ναοί τους παρείχαν πλούτο και τα Ζιγγουράτ ήταν τα πιο επιβλητικά μνημεία τους. Οι κυβερνήτες και οι στρατηγοί προέκυψαν από την θεοκρατική ελίτ.
Στην Αίγυπτο συνέβη το αντίστροφο. Ο Μένης (ή Μήνης), ο πρώτος φαραώ της Πρώτης Δυναστείας, ενοποίησε την Κάτω Αίγυπτο (Δέλτα του Νείλου) με την Άνω Αίγυπτο (από την κοιλάδα του Νείλου μέχρι τον Πρώτο Καταρράκτη) με στρατιωτικές νίκες. Έχοντας δημιουργήσει ένα συγκεντρωτικό κράτος αυτοανακηρύχθηκε θεός-βασιλιάς (φαραώ).
Ιερείς, αξιωματούχοι, έμποροι, τεχνίτες και αγρότες ήταν υποτακτικοί του φαραώ. Η άρχουσα τάξη – ιερείς και αξιωματούχοι – όφειλαν το κύρος και τη θέση τους στην βασιλική υποστήριξη. Οι πυραμίδες, τα επιβλητικά μνημεία του Αρχαίου Βασιλείου (2705 -2250 χρόνια πριν), δεν ήταν ναοί αλλά βασιλικοί τάφοι.
Όπως και οι ιερείς και κυβερνήτες της Σουμερίας, οι φαραώ ευνόησαν την «αστική επανάσταση»: αρδευτικά έργα, εμπόριο σε μεγάλες αποστάσεις (ειδικά μετάλλων, ξύλου και πέτρας), ανάγνωση, γραφή και καταγραφή δεδομένων, αριθμητικούς υπολογισμούς και γεωμετρία, τυποποιημένα βάρη και μέτρα, ημερολόγιο και χρονολόγιο και αστρονομία.
Η «αστική επανάσταση» αντικατόπτριζε τις ανάγκες του κράτους και της ελίτ. Ο έλεγχος των υδάτων του Νείλου εξασφάλιζε αφθονία συγκομιδής, μεγάλο πλεόνασμα και υγιές εργατικό δυναμικό. Οι εμπορικές δραστηριότητες εξασφάλιζαν τις αναγκαίες πρώτες ύλες: για τις κατασκευές, για την αρχιτεκτονική και για πολυτελή διαβίωση. Η εγγράμματη γραφειοκρατία διαχειριζόταν τους φόρους και την εργασία από τα οποία εξαρτιόταν η κρατική εξουσία. «Αστικές επαναστάσεις» συνέβησαν ανεξάρτητα και σε άλλα μέρη. Γεγονός που δείχνει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ικανοί για μεγάλα επιτεύγματα. Δεν υπάρχουν «ανώτερες φυλές» ή έθνη που καθοδηγούν τους υπόλοιπους. Είναι ο πολιτισμός και οι περιστάσεις – και όχι η βιολογία – που καθορίζουν τις ιστορικές διαφορές.
2600 χρόνια περίπου πριν, δημιουργήθηκε ένας αστικός πολιτισμός στην Κοιλάδα του Ινδού (Πακιστάν). Τα μεγάλα μνημεία και οι κατοικημένες περιοχές στο Μοχέντζο-ντάρο κάλυπταν μια έκταση δυο τετραγωνικών μιλιών. Η περίμετρος των τειχών της Χαράππα υπερέβαινε τα 3,5 μίλια. Σφραγίδες και τυποποιημένα βάρη και μέτρα υποδεικνύουν πολύπλοκη διοίκηση.
Η αρχαία Anyang στην περιοχή του Κίτρινου Ποταμού στη βόρεια Κίνα ήταν ένα μη περιτοιχισμένο πολεοδομικό σύμπλεγμα μήκους περίπου 10 χιλιομέτρων και πλάτους 4 χιλιομέτρων. Ήταν πιθανότατα η πρωτεύουσα της Δυναστείας Σανγκ . Οι ανασκαφές έχουν αναδείξει πλούσιους βασιλικούς τάφους, μεγάλες ποσότητες διακοσμημένου μπρούτζου και δεκάδες χιλιάδες σπασμένα και ζωγραφισμένα οστά.
To Τεοτιχουακάν στο Μεξικό, ήταν μια πόλη των Μάγια με έκταση 8 τετραγωνικά μίλια και πληθυσμό 150000 ανθρώπους που έφτασε στο απόγειο της ανάπτυξής του μεταξύ του 450 και 650 μΧ. Το κέντρο της ήταν ένα μνημειώδες σύμπλοκο όπου κυριαρχούσαν τεράστιες πυραμίδες. Η Πυραμίδα του Ήλιου είχε βάση μήκους 210 μέτρων και ύψος 654 μέτρα.
Η Μεγάλη Ζιμπάμπουε (1100-1500 μΧ) ήταν μια πόλη 20000 κατοίκων στην καρδιά της Αφρικής. Ο πλούτος της βασιζόταν στα βοοειδή, στις καλλιέργειες και στο εμπόριο χρυσού, χαλκού, ελεφαντοστού και σκλάβων. Η περιοχή της εκτεινόταν σε μια έκταση πάνω από 100000 τετραγωνικά χιλιόμετρα μεταξύ των ποταμών Ζαμπέζι και Λιμπόπο.
Οι λόγιοι συνηθίζουν να θεωρούν ότι ο πολιτισμός ξεκίνησε από μια περιοχή και από εκεί διαδόθηκε σε άλλα μέρη. Μιλούν για το «φως της αρχαίας ανατολής». Η ιδέα αυτή ταιριάζει πολύ με την ιδέα του «Φορτίου του Λευκού Ανθρώπου» - την εκπολιτιστική αποστολή των Ευρωπαίων ιμπεριαλιστών.
Η αρχαιολογία έχει δείξει το αντίθετο: ο πολιτισμός αναπτύχθηκε ανεξάρτητα σε διαφορετικά μέρη και διαφορετικούς χρόνους. Το μήνυμα είναι ότι όλοι οι άνθρωποι μοιράζονται ένα κοινό και εξίσου δημιουργικό δυναμικό.
Αλλά τα μεγάλα πολιτιστικά κέντρα είχαν σημαντική επίδραση στις περιφερειακές κοινωνίες. Πάντα υπάρχει μια σχέση μεταξύ «κέντρου» και «περιφέρειας».
Οι Αιγύπτιοι φαραώ εξασφάλιζαν την ξυλεία από το Λίβανο, το χαλκό από την Κύπρο και το χρυσό από το Σουδάν. Μερικές φορές, η διαδικασία αυτή ήταν μια ειρηνική συναλλαγή. Η πόλη Βύβλος στις ακτές του Λιβάνου πλούτισε από το εμπόριο ξυλείας. Οι τοπικοί έμποροι απασχολούσαν υπαλλήλους που μπορούσαν να διαβάσουν αιγυπτιακά. Υπήρχε πολιτισμική αλληλεπίδραση.
Άλλες φορές ήταν το αποτέλεσμα στρατιωτικών νικών. Το βόρειο Σουδάν κατακτήθηκε και υποχρεώθηκε να πληρώνει φόρο υποταγής σε χρυσό.
Επομένως, η αλληλεπίδραση κέντρου – περιφέρειας ήταν πολυδιάστατη – οικονομική, πολιτική, στρατιωτική και πολιτισμική.
Οι απαιτήσεις του εμπορίου ενθάρρυναν εμπόρους, καπετάνιους και ναυπηγούς. Μεγάλα πλοία, κινούμενα από κωπηλάτες χρησιμοποιούνταν στο Αιγαίο πριν από 3000 χρόνια. Η πόλη της Τροίας χτίστηκε πριν από 2700 χρόνια για τη φύλαξη των στενών των Δαρδανελίων.
Η «Θαλασσοκρατορία» του Μίνωα (1950-1450 χρόνια πριν) είχε ως βάση την Κρήτη και τον επαναστατικό ναυπηγικό σχεδιασμό: καράβια με υψηλή πλώρη που τα προφύλασσε από τα κύματα, χαμηλή πρύμνη και πολύ δυνατή μονοκόμματη καρίνα. Έτσι, μπορούσαν να αντιμετωπίζουν ακόμη και τις πιο αντίξοες καιρικές συνθήκες. Τα περισσότερα ήταν ιστιοφόρα αλλά διέθεταν, συνήθως, και κουπιά, ώστε να μπορούν να κυβερνηθούν όταν δεν φυσούσε ευνοϊκός άνεμος. Ακόμη, ήταν εξοπλισμένα για άμυνα αλλά και για επίθεση, ενώ τα πληρώματα φαίνεται ότι είχαν και στρατιωτική εκπαίδευση. Η κυβερνήτες της Μινωικής Κρήτης ζούσαν σε μεγάλα, λίθινα παλάτια με τοιχογραφίες και τεράστιους αποθηκευτικούς χώρους.
Ο Όμηρος περιγράφει τον Οδυσσές ως ταλαιπωρημένο ταξιδευτή (Οδύσσεια θ, στχ 159-164, μτφ Α Εφταλιώτη: «Πολύξερος αλήθεια εσύ δε μου σφαντάς, ώ ξένε/ στα τόσα τ' αγωνίσματα που συνηθίζει ο κόσμος./ Μόνε σαν κάποιος φαίνεσαι που με καράβι βγαίνει,/ κι ορίζει ναύτες που καλοί περνούν πραματευτάδες,/ κι ο νούς του πάντα στο φορτιό, το μάτι στην πραμάτεια,/ κέρδη ζητώντας αρπαχτά· όχι, αθλητής δε μοιάζεις»
Έτσι, μπορούμε να πούμε, ότι η περιφέρεια καθοριζόταν από τις απαιτήσεις του εμπορίου. Όπως επίσης και από την απειλή πολέμου. Ο Σαργών, ο ιδρυτής της Ακκαδικής δυναστείας, ενοποίησε τις πόλεις της Μεσοποταμίας περίπου 2330 χρόνια πριν και δημιούργησε μια αυτοκρατορία που στο απόγειό της επεκτεινόταν από τον Περσικό κόλπο έως τη Μεσόγειο. Οι φαραώ του Αρχαίου Βασιλείου κατέκτησαν το Σινά για το χαλκό του. Απειλούμενα από τις στρατιωτικές υπερδυνάμεις τα μικρότερα κράτη και οι φυλές της περιφέρειας οργανώθηκαν έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν επιθέσεις εναντίον τους. Η Εποχή του Μπρούτζου κυριαρχείται από πολεμιστές, όπλα και πολεμικούς στόλους. Ένας αγώνας εξοπλισμού που, σε αργή κίνηση στην αρχή, επιταχύνθηκε διαμέσου των αιώνων. Οι τοιχογραφίες αποκαλύπτουν τόσο εμπορικά πλοία φορτωμένα με αγαθά όσο και πολεμικά πλοία γεμάτα με πολεμιστές.
Οι κοινωνίες του κέντρου και της περιφέρειας αλληλοεπηρεάζονταν μέσω του εμπορίου και του πολέμου, με την κίνηση αγαθών, ανθρώπων και ιδεών.
Η συνύπαρξη και η διάδοση των πολιτισμών είναι αυτό που οι αρχαιολόγοι ονομάζουν «διάχυση». Είναι ένας από τους πρωταρχικούς μηχανισμούς μέσω του οποίου προχωράει η γνώση και η παραγωγικότητα. Η πρόοδος παρεμποδίζεται από φράγματα και προωθείται από γέφυρες.
Αλλά ένας κόσμος ανταγωνιζόμενων ελίτ και αντίπαλων στρατών ενέχει και το σπέρμα του θανάτου, της απώλειας και της κατάρρευσης. Όπως θα δούμε, οι αντιφάσεις του πολιτισμού της Εποχής του Μπρούτζου βύθισαν επανειλημμένα την ανθρωπότητα στην κρίση και τη βαρβαρότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου