Μια μαρξιστική ιστορία του κόσμου. Μέρος 4: Οι απαρχές του Πολέμου και της Θρησκείας

του Neil Faulkner (μτφ. Proletariates)

Τα σώματα 34 ανθρώπων, τα μισά απ’ αυτά παιδιών, είχαν παραχωθεί σε μια τρύπα πλάτους 3 μέτρων. Δύο από τους ενήλικες είχαν χτυπηθεί στο κεφάλι. Άλλοι 24, των παιδιών συμπεριλαμβανομένων, είχαν ξυλοκοπηθεί μέχρι θανάτου. Για τους αρχαιολόγους δεν υπήρξε καμιά αμφιβολία ότι επρόκειτο για έναν τόπο σφαγής.

Ο ομαδικός τάφος του Talheim στη νοτιοδυτική Γερμανία αποκάλυψε μια αποτρόπαιη αλήθεια για τον Νεολιθικό κόσμο πριν από περίπου 5000 χρόνια. Οι άνθρωποι είχαν ανακαλύψει τον πόλεμο.

Στην αρχή της ανθρωπότητας δεν υπήρχε πόλεμος. Κατά την Παλαιολιθική Εποχή και για 2,5 εκατομμύρια χρόνια, μικρές ομάδες ανθρωπίδων περιπλανιόντουσαν αναζητώντας τροφή, κυνηγώντας και περισυλλέγοντας. Οι μεταξύ τους συναντήσεις ήταν σπάνιες και οι συγκρούσεις ακόμη σπανιότερες.

Μόνο αργότερα, καθώς οι πληθυσμοί αυξάνονταν, υπήρξαν περιστασιακές συγκρούσεις για την κυριαρχία πάνω σε διάφορους πόρους. Διάφορες σπηλαιογραφίες απεικονίζουν κυνηγούς με τόξα να βάλλουν εναντίον όχι μόνο ζώων αλλά και ο ένας εναντίον του άλλου.

Αλλά δεν ήταν πραγματικός πόλεμος. Μεγάλης κλίμακας και διάρκειας οργανωμένη βία μεταξύ αντιτιθέμενων ομάδων. Γι’ αυτόν δεν υπάρχουν στοιχεία πριν από τη Νεολιθική Επανάσταση (7500 χρόνια πριν).

Καθώς η γεωργία ήταν πολύ πιο αποτελεσματικός τρόπος απόκτησης τροφής από το κυνήγι, οι πληθυσμοί αυξήθηκαν με μεγάλους ρυθμούς κατά την Νεολιθική Εποχή. Τα απολιθώματα της Παλαιολιθικής Εποχής αριθμούνται σε εκατοντάδες ενώ αυτά της Νεολιθικής Εποχής σε δεκάδες χιλιάδες. 

Η τεχνική ήταν πρωτόγονη, η παραγωγικότητα χαμηλή και τα πλεονάσματα μικρά. Οι άνθρωποι ζούσαν στα όρια, υποκείμενοι σε φυσικές καταστροφές, φυτασθένειες, ασθένειες ζώων και άσχημες καιρικές συνθήκες. 

Σ’ αυτούς του πάντα παρόντες κινδύνους προστέθηκαν και δυο «συστημικά» προβλήματα που είχαν τις αιτίες τους στον πολύ πετυχημένα μέσα παραγωγής της Νεολιθικής Εποχής: αύξηση πληθυσμού και εξάντληση εδάφους. Οι αριθμοί αυξάνονταν, αλλά η γη ήταν πόρος που έβαζε περιορισμούς. 

Καθώς τα αγαθά που έδινε το έδαφος δεν αναπληρώνονταν, νέες μορφές απόκτησής τους προέκυψαν μέσα από την ξηρασία. Καθώς οι πληθυσμοί αυξάνονταν, τα υπάρχοντα χωριά δεν μπορούσαν να τους θρέψουν όλους και ομάδες πρωτοπόρων ξεκίνησαν προς αναζήτηση νέων περιοχών. Καθώς και οι τελευταίες εκτάσεις εξαντλούνταν, η σπάταλη Νεολιθική οικονομία έφτασε στα όρια της. 

Η έλλειψη τροφής και γης οδήγησαν τότε τους γειτονικούς πληθυσμούς σε μεταξύ τους συγκρούσεις. Οι πρώιμοι αγρότες είχαν να υπερασπιστούν κοινή περιουσία: αγρούς, ζώα, αποθηκευτικούς χώρους και σπίτια

.

Ο συνδυασμός αυτός φτώχειας και περιουσίας, σπανιότητας και πλεονάσματος, ήταν η βασική αιτία των πρώτων πολέμων. Οι πεινασμένοι μπορούσαν να φάνε λεηλατώντας τους καρπούς και τα ζώα των γειτόνων τους. Ο ομαδικός τάφος του Talheim φαίνεται ότι μαρτυρεί μια τέτοια αρχέγονη σύγκρουση. 

Αλλά αν θέλεις να κάνεις πόλεμο χρειάζεσαι πολεμιστές, συμμάχους και αμυντικά έργα. Οι ομάδες που υπερτερούν σ’ αυτά θα νικήσουν τις άλλες. Οι ομάδες που επενδύουν το πλεόνασμα τους σε εξοπλισμούς θα επικρατήσουν εις βάρος αυτών που δεν επενδύουν.

Οι αρχαιολόγοι χρονολογούν τους πρώτους πολέμους στη Βρετανία κάπου 3500 χρόνια πριν – λίγους μόνο αιώνες μετά την έναρξη της Νεολιθικής Επανάστασης στο νησί. 

Κατασκευάστηκαν μεγάλα παρατηρητήρια σε βουνοκορφές για τον έλεγχο των δρόμων. Το Windmill Hill στο Wiltshire είχε το μέγεθος 15 ποδοσφαιρικών γηπέδων και περικυκλωνόταν από τρεις ομόκεντρους δακτυλίους με όχθες και τάφρους. Το χρησιμοποιούσαν πιθανότατα για πολιτικές συναντήσεις, θρησκευτικές τελετές και για άμυνα. Συμβόλιζε μια νέα τάξη πραγμάτων – αυτήν της ένωσης ανθρώπων από διαφορετικά χωριά σε κοινή φυλετική πολιτεία. 

Την ίδια εποχή, αυτοί που πέθαιναν ενταφιάζονταν σε κοινούς τάφους με μεγαλειώδεις ταφόπλακες και σωρούς χώματος. Ο «μακρύς τάφος» στο West Kennet είχε μήκος 100 μέτρα και πλάτος 20 μέτρα. Ήταν φτιαγμένος έτσι ώστε να εντυπωσιάζει, μια δήλωση ότι η περιοχή βρίσκεται υπό έλεγχο. Και μια δήλωση του ότι ο έλεγχος αυτός αμφισβητείται. 

Τα στρατόπεδα ήταν χώροι λατρείας. Οι μακριοί τάφοι ήταν τα μαυσωλεία των προγόνων. Οι μεγαλύτερες πολιτείες της Νεολιθικής Εποχής συνδέονταν με συλλογική πίστη και κοινές τελετές. 

Η μαγεία (μια προσπάθεια να αποκτήσεις το ποθούμενο μέσω της μίμησης) και η θρησκεία (μια προσπάθεια να αποκτήσεις το ποθούμενο μέσω της προσευχής προς μια ανώτερη δύναμη) έχουν μεγάλη ιστορία. 

Οι κυνηγοί της Ύστερης Παλαιολιθικής Εποχής ζωγράφιζαν τέρατα και θηρία στα σκοτεινά βάθη των σπηλιών τους. Στο προϊστορικό μυαλό, το σύμβολο, η απεικόνιση, «μάγευαν» την πραγματικότητα, το μελλοντικό θάνατο. 

Η μαγεία επιτελούνταν με μια ιδιαίτερη τεχνική αλλά και μέσω του χορού, της μουσικής και της προσωπικής διακόσμησης. Οι χορευτικές κινήσεις, οι ρυθμικοί θόρυβοι και το εκκεντρικό ντύσιμο ενσωμάτωναν συλλογικούς πόθους και επιθυμίες. 

Ντοπαρισμένοι από τις τελετές, οι κυνηγοί επέστρεφαν στο κυνήγι με ανανεωμένη την εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους.

Η ομάδα – η συνεκτικότητά της, η γονιμότητά της και η επιβίωσή της – εξαρτιόταν από την κοινή πίστη σε κάτι. Ο τοτεμισμός είναι ένα αρχέγονο αμάλγαμα μαγείας και πίστης: εξισώνει την ανθρώπινη ομάδα με ένα ζώο και μετά τιμά το ζώο για να εξασφαλίσει την καλή ζωή της ομάδας.

Η λατρεία των προγόνων είναι εξίσου αρχαία: η αντίληψη των νεκρών συγγενών ως ευεργετικών πνευμάτων που αιωρούνται προστατευτικά πάνω από τους απογόνους. 

Αλλά η πλήρως ολοκληρωμένη θρησκεία ενέχει τη λατρεία θεοτήτων – του Ήλιου, της Σελήνης, της Μητέρας Γης. Η αποξένωση – η έλλειψη ελέγχου πάνω στη φύση – προσλαμβάνει έτσι την πιο εξευγενισμένη της έκφραση.

Οι άνθρωποι αναζητούν προστασία από δυνάμεις που δεν μπορούν να ελέγξουν μέσω ικεσίας (προσευχές) και δωροδοκίας (θυσίες και προσφορές) αυτών που μπορούν. 

Οι αρχαϊκές μορφές θρησκείας – τοτεμισμός, προγονολατρεία, λατρεία του Ήλιου, της Σελήνης και της Μητέρας Γης – επιβιώνουν «μεταλλαγμένες» σε πρόσφατες λατρείες.

Πολλά από όσα ξέρουμε προέρχονται από αυτή τη διαπίστωση. Η Άρτεμις, η θεά της άγριας φύσης και του κυνηγιού, λατρευόταν στην αρχαία Αθήνα με χορούς παρθένων μεταμφιεσμένων σε μια από τις μορφές της  - αρκούδες. 

Ο Λούπερκους ο ποιμενικός θεός προστάτης των βοσκών και των κοπαδιών, λατρευόταν στην αρχαία Ρώμη από νεαρούς ευγενείς οι οποίοι μετά από ένα γερό τσιμπούσι μέσα σε μια σπηλιά, τριγυρνούσαν μέσα στην πόλη φορώντας δέρματα από γίδες που είχαν σφάξει.

Η θρησκεία πήρε νέα σημασία στους πρώιμους νεολιθικούς οικισμούς που συνενώθηκαν σε φυλετικές πολιτείες. Ο ανταγωνισμός και ο πόλεμος για την κυριαρχία πάνω σε μια περιοχή εξανάγκασαν μικρές ομάδες να αναζητήσουν ασφάλεια σε μεγαλύτερες συνενώσεις. Οι κοινές λατρείες των τοτέμ, των προγόνων και των θεοτήτων δημιούργησαν νέες κοινωνικές ταυτότητες. Κοινές πεποιθήσεις και τελετές ενδυνάμωσαν την αλληλεγγύη.

Αλλά τα αποτελέσματα μπορεί να ήταν και καταστρεπτικά. Το παρατηρητήριο στο  Crickley Hill του Gloucestershire δέχτηκε επίθεση και καταστράφηκε ολοσχερώς με εμπρησμό. Πάνω από 400 λίθινα βέλη βρέθηκαν στην περίμετρό του. Πολλοί από τους νεκρούς που βρέθηκαν στους νεολιθικούς μακριούς τάφους είχαν σκοτωθεί από βέλος, αξίνα, ρόπαλο, τσεκούρι ή πέτρα. 

Συνδυασμός ραδιοχρονολόγησης άνθρακα 14 και Μπεϋζιανής (Bayesian) Στατιστικής έχει δώσει νέες χρονολογίες για τα γεγονότα αυτά. 

Η κατασκευή των παρατηρητηρίων και των μακριών τάφων και οι επιχειρήσεις μαζικής εξολόθρευσης πληθυσμών ανήκουν γενικά στην ίδια περίοδο. Μεταξύ 3700 και 3400 χρόνων πριν, μια νέα τάξη πραγμάτων βασισμένη στον έλεγχο των περιοχών, σε φυλετικές ομάδες, σε τελετουργικά μεγάλης κλίμακας και στον πόλεμο, εγκαθιδρύθηκε στην Βρετανία. 

Η νέα τάξη πραγμάτων δημιούργησε και ένα κοινωνικό στρώμα: αυτό των πολεμικών αρχηγών και των αρχιερέων. Και από το στρώμα αυτό, με την πάροδο του χρόνου, προέκυψε η άρχουσα τάξη.

Πηγή: counterfire