Μια μαρξιστική ιστορία του κόσμου. Μέρος 2: Η Επανάσταση της Ύστερης Παλαιολιθικής Εποχής

του Neil Faulkner (μτφ. Proletariates)

Κάπου στην Αφρική, 200000 χρόνια πριν, ζούσε μια γυναίκα που είναι ο κοινός πρόγονος κάθε ανθρώπου σήμερα πάνω στη Γη. Τη γνωρίζουμε ως την «Αφρικάνα Εύα». Ήταν η πρώτη του είδους της: του Homo sapiens – των σύγχρονων ανθρώπων.

Αυτό αποκαλύφθηκε με ανάλυση του DNA της. Δυο κρανία και μέρος σκελετού που βρέθηκαν στο Omo τηw Αιθιοπίας το 1967 εκτιμήθηκε ότι ήταν ηλικίας 195000 χρόνων.

Το νέο είδος ήταν διαφορετικό στην όψη. Οι αρχαϊκοί άνθρωποι είχαν μακρουλά κρανία, κεκλιμένα μέτωπα, έντονα φρύδια και δυνατά σαγόνια. Οι σύγχρονοι είχαν μεγάλα θολωτά κρανία, πιο επίπεδα πρόσωπα και μικρότερα σαγόνια.

Η αλλαγή οφειλόταν κυρίως στο αυξημένο μέγεθος του εγκεφάλου. Οι Homo sapiens ήταν ιδιαιτέρως ευφυείς. Οι μεγάλοι εγκέφαλοι τους έδωσαν τη δυνατότητα να αποθηκεύουν πληροφορίες, να σκέφτονται δημιουργικά και να επικοινωνούν με περίπλοκους τρόπους. Η γλώσσα ήταν το κλειδί γι’ αυτό.

Ο κόσμος ταξινομείται, αναλύεται και συζητείται μέσω λέξεων. Η Αφρικάνα Εύα ήταν μια ασταμάτητη ομιλήτρια. Λόγω αυτού, σε όρους εξελικτικούς, ήταν προσαρμοστική και δυναμική.

Οι Homo sapiens είχαν αυτό το μοναδικό χαρακτηριστικό: αντίθετα με άλλα ζώα, συμπεριλαμβανομένων και των ανθρωπίδων, η γλώσσα δεν περιοριζόταν από τη βιολογία σε μια περιορισμένη περιοχή και συγκεκριμένο περιβάλλον.  

Σκεπτόμενοι με τη βοήθειά της, μιλώντας τη και εργαζόμενοι όλοι μαζί, οι Homo sapiens μπορούσαν να προσαρμοστούν σχεδόν οπουδήποτε.

 Η βιολογική εξέλιξη παραγκωνίστηκε από την πολιτισμική. Και οι ρυθμοί μεταβολής επιταχύνθηκαν. Ο Homo erectus των χειροεργαλείων είχε παραμείνει στην Αφρική για 1,5 εκατομμύρια χρόνια. Ενώ σε κλάσμα αυτού του χρονικού διαστήματος οι απόγονοί του άρχισαν τις μετακινήσεις. Τουλάχιστον μερικοί απ’ αυτούς.

Το γενετικό υλικό έδειξε ότι το σύνολο της Ασίας, της Ευρώπης, της Αυστραλίας και της Αμερικής κατοικήθηκε από τους απογόνους μια μικρής ομάδας κυνηγών – συλλεκτών που άφησε την Αφρική περίπου 3000 γενιές πριν – γύρω στα 85000 χρόνια.

Η Νότια Ασία και η Αυστραλία κατοικήθηκαν πριν 50000 χρόνια, η Βόρεια Ασία και η Ευρώπη πριν 40000 χρόνια και η Αμερική πριν 15000 χρόνια.  

Γιατί μετακινήθηκαν αυτοί οι άνθρωποι; Είναι σχεδόν σίγουρο ότι, ως κυνηγοί συλλέκτες, το έκαναν προς αναζήτηση τροφής, αντιδρώντας σε εξάντληση πόρων, σε πληθυσμιακές πιέσεις και σε κλιματικές αλλαγές. Ήταν προσαρμοσμένοι για αυτό – προσαρμοσμένοι να προσαρμόζονται. 

 Ήταν σχεδιασμένοι για μετακινήσεις μεγάλων αποστάσεων: για περπάτημα και τρέξιμο μεγάλων αντοχών. Η χειρονακτική τους επιδεξιότητα τους έκανε εξαιρετικούς κατασκευαστές εργαλείων. Οι μεγάλοι εγκέφαλοι τους έδωσαν την ικανότητα για αφηρημένη/θεωρητική σκέψης, λεπτομερή σχεδιασμό, γλωσσική επικοινωνία και κοινωνική οργάνωση.

Σχημάτισαν μικρές, σφιχτοδεμένες ομάδες συνεργατικότητας. Οι οποίες βρίσκονταν σε χαλαρή αλλά εκτεταμένη δικτύωση που βασιζόταν στη συγγένεια, τη συναλλαγή και την αμοιβαία υποστήριξη.

Ήταν, με την κυριολεκτική σημασία, «πολιτισμένοι»: οι τρόποι συλλογής τροφής, συμβίωσης, διαμοιρασμού καθηκόντων, κατασκευής εργαλείων, καλλωπισμού, ταφής και πολλών άλλων ήταν συμφωνημένοι μεταξύ των ομάδων. Κάθε ομάδα ήταν μια μικρή δημοκρατία.

Τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά των Homo sapiens ήταν η πολιτισμική προσαρμοστικότητα και η σχεδιασμένη κολλεκτιβιστική εργασία. Όπου και να πήγαιναν, οι νέοι άνθρωποι προσαρμόζονταν. Στην Αρκτική κυνηγούσαν ταράνδους. Στις παγωμένες πεδιάδες μαμούθ. Στα λιβάδια ελάφια και άλογα. Στους τροπικούς χοίρους, μαϊμούδες και σαύρες.

Τα εργαλεία ποίκιλαν ανάλογα με τις προκλήσεις που έπρεπε να αντιμετωπιστούν. Αντί για απλούς πελέκεις και λεπίδια, κατασκεύασαν μια ολόκληρη γκάμα από λίθινα αιχμηρά εργαλεία με τα οποία μπορούσαν να βάλλουν από απόσταση κατά των θηραμάτων τους.

Έφτιαχναν επίσης ρούχα και καταφύγια ανάλογα με τις απαιτήσει των συνθηκών. Χρησιμοποιούσαν τη φωτιά για θέρμανση, μαγείρεμα και προστασία. Και έκαναν και τέχνη – ζωγραφιές και γλυπτά των ζώων που κυνηγούσαν.

Αλλά πάνω απ’ όλα πειραματίζονταν και καινοτομούσαν. Οι επιτυχίες μοιράζονταν και αντιγράφονταν. Ο πολιτισμός δεν ήταν στατικός αλλά μεταβλητός και αθροιστικός. Οι Homo sapiens αντιμετώπιζαν τις περιβαλλοντικές προκλήσεις με καινοτομίες και η νέα γνώση γινόταν μέρος ενός ολοένα και αυξανόμενη αποθήκη γνώσεων και τεχνολογιών. 

 Αντί να εξελίσσονται βιολογικά ή να πεθαίνουν όταν άλλαζαν οι περιβαλλοντικές συνθήκες, έβρισκαν λύσεις με καλύτερα καταφύγια, θερμότερα ρούχα και αιχμηρότερα εργαλεία. Η φύση και ο πολιτισμός αλληλεπιδρούσαν και, μέσω αυτής της αλληλεπίδρασης, οι άνθρωποι έφτιαχναν καλύτερη τη ζωή τους.

Σε μερικά μέρη και για μικρό χρονικό διάστημα (μεταξύ 40000 – 30000 πριν), οι Homo sapiens συνυπήρχαν με τους αρχαϊκούς ανθρώπους. Αλλά δεν υπάρχει κάποια ένδειξη αλληλεπίδρασης μεταξύ τους.

Οι Νεαντερτάλιοι πιθανότατα πέθαιναν επειδή δεν μπορούσαν ούτε να προσαρμοστούν ούτε και να ανταγωνιστούν τους Homo sapiens καθώς άλλαζαν οι κλιματικές συνθήκες και οι πληθυσμοί των Homo sapiens αυξάνονταν και τα πάντα εξαρτιόνταν από το κυνήγι.

Αυτό το εκτόπισμα ειδών φαίνεται ότι σκιάζεται από την τεχνολογία των λίθινων εργαλείων. Τα απολιθώματα των Νεαντερτάλιων σχετίζονται με τα Μουστεριανά εργαλεία. Τα απολιθώματα Cro-Magnon (όπως είναι γνωστά τα απολιθώματα Homo sapiens στην ευρωπαϊκή αρχαιολογία)  σχετίζονται με τα εκλεπτυσμένα ωρινιάκια εργαλεία

 Αλλά δεν ήταν μόνο αυτά. Ο νέος πολιτισμός ήταν πολυποίκιλος και δυναμικός και, με την πάροδο του χρόνου, έδωσε το ακόντιο, το καμάκι και το τόξο. Εξημερώθηκε ο σκύλος και ενσωματώθηκε στο κυνήγι. Οι Νεαντερτάλιοι ενώ ήταν στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, μπλέχτηκαν από τους νεοφερμένους σε έναν ανταγωνισμό που δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν.

Η Gough Cave  στο Somerset Cheddar Gorge είναι μια κλασική τοποθεσία των Homo sapiens. Έχει δώσει απολιθώματα ανθρώπων, οστά ζώων και χιλιάδες εργαλεία και τεχνουργήματα από οστά και κέρατα. 

Όλα αυτά έχουν ηλικία 14000 χρόνων και ανήκαν σε μια κοινότητα κυνηγών αλόγων. Η σπηλιά προσέφερε καταφύγιο και πλεονέκτημα παρακολούθησης ενός φαραγγιού από όπου περνούσαν κοπάδια αλόγων και ελαφιών.

Εδώ έμενε μια κοινότητα Homo sapiens που είχε προσαρμοστεί σε πολύ ειδικές οικολογικές συνθήκες: στο φυσικό χωνευτήρι των δρόμων μετανάστευσης των άγριων ζώων κατά την τελευταία περίοδο των τελευταίων μεγάλων παγετώνων.

Η τελευταία φάση της Παλαιολιθικής Εποχής (γνωστή ως Ύστερη Παλαιολιθική Εποχή, 50000-10000 χρόνια πριν) είναι η εποχή του of Homo sapiens. Είναι μια επαναστατική εποχή σε σχέση με τις προηγούμενες. Η επανάσταση ήταν και βιλογική και πολιτισμική.

Ήταν η πρώτη παγκοσμιοποίηση κατά την οποία τα είδη προσαρμόστηκαν σε διαφορετικά περιβάλλοντα δημιουργώντας πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς – γκάμες εργαλείων, μεθόδους εργασίας, κοινωνικές συνθήκες, τελετουργικές πρακτικές.

Αλλά 10000 περίπου χρόνια πριν, προέκυψε ένα μεγάλο πρόβλημα. Το κυνήγι εξαντλήθηκε. Η Γη θερμαινόταν και οι ανοιχτές πεδιάδες εξαφανίζονταν δίνοντας τη θέση τους σε αναγεννημένα δάση. Αλλά και οι ανθρωπίδες όπως και οι άνθρωποι ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικοί: μαμούθ, γιγάντια ελάφια και άγρια άλογα κυνηγήθηκαν μέχρι αφανισμού.

Ο κόσμος της Ύστερης Παλαιολιθικής Εποχής είχε φτάσει σε αδιέξοδο. Ο υπάρχων τρόπος παραγωγής δεν μπορούσε πλέον να εξασφαλίσει την επιβίωση. Οι Homo sapiens αντιμετώπιζαν μια υπέρτατη δοκιμή εξελικτικής προσαρμογής.

Πηγή:  counterfire