Οι άνθρωποι πρέπει να είναι σε θέση να ζουν για να μπορούν να κάνουν ιστορία

Νίκος Μπογιόπουλος: Λάθος πορεία

 

1) Αντιγράφω (Ντοκουμέντα 16ου Συνεδρίου, σελ. 71, σ. Παπαρήγα):

«Στο 15ο Συνέδριο ξεκαθαρίσαμε το εξής πράγμα: Οτι η συγκέντρωση δυνάμεων, η πολιτική συμμαχιών του Κόμματος χτίζεται πάνω στην αντίθεση μονοπώλια - ιμπεριαλισμός. (...). Τι είναι ο ιμπεριαλισμός; Το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού. Ομως, δεν μπορούμε να χτίσουμε συμμαχία στην αντίθεση καπιταλισμός - σοσιαλισμός, γιατί σημαίνει συμμαχία για τη σοσιαλιστική επανάσταση και συμμαχία για τη δικτατορία του προλεταριάτου. Αυτό δεν μπορούμε να το βάλουμε. Και δεν μπορούμε να το βάλουμε, γιατί είναι και λυμένο θεωρητικά, αλλά και η πείρα αυτό δείχνει». Κανένα νέο δεδομένο δεν επιτρέπει αναθεώρηση όσων θεωρητικά και εμπειρικά, κατά το 16ο Συνέδριο, είναι λυμένα. Εντούτοις στις Θέσεις γίνεται ακριβώς αυτό το λάθος: Προτείνεται οικοδόμηση πολιτικής συμμαχιών στην αντίθεση καπιταλισμός - σοσιαλισμός. Αλλά πάνω σε αυτή την αντίθεση, όπως σωστά διαπιστώναμε στο 16ο Συνέδριο, δεν χτίζεται η - στρατηγικής σημασίας για την Επανάσταση - πολιτική συμμαχιών.

2) Με αυτήν την (μη) πολιτική συμμαχιών «πλησιάζουμε» το σοσιαλισμό μόνο ως αντικατοπτρισμό. Η Λαϊκή Συμμαχία, που δεν είναι πολιτική, δεν συμμετέχει σε εκλογικές μάχες, που απορρίπτει όσους διαφοροποιούνται από το ΚΚΕ (Θέση 67), που «έχει μια ορισμένη μορφή διαμόρφωσης με τη δράση σε κοινό πλαίσιο των ΠΑΜΕ, ΠΑΣΕΒΕ, ΠΑΣΥ, ΜΑΣ», είναι «συμμαχία» μόνο με τον εαυτό μας.

3) Η πολιτική γραμμή των Θέσεων ουσιαστικά εφαρμόζεται εδώ και χρόνια. Εχουμε ήδη δείγματα ότι δεν περπατάει: οργανωτική στασιμότητα, πτώση κυκλοφορίας «Ρ», επίπεδο ταξικού κινήματος, οδυνηρό εκλογικό αποτέλεσμα. Ας σταθούμε στις εκλογές. Η σ. Παπαρήγα («Ρ», 22/3/2012) έλεγε: «Αντικειμενικά λοιπόν στην εκλογική μάχη το κριτήριο ψήφου προς το ΚΚΕ μπορεί και πρέπει να είναι πάνω στη συνολική του στρατηγική». Δεν συνιστά απολυτότητα να λέμε ότι «επιβεβαιώθηκε» (Θέση 48) μια στρατηγική που την αναδείξαμε ως κριτήριο ψήφου, αλλά αντί να συγκεντρώσει δυνάμεις τις μείωσε στο μισό; Βέβαια, όποτε έρχεται η κουβέντα στο εκλογικό αποτέλεσμα επαναλαμβάνουμε τα περί «κοινοβουλευτικών αυταπατών». Οχι. Αυταπάτες δημιουργούνται όταν αρνούμαστε να ερμηνεύσουμε απροκατάληπτα την ζωντανή εμπειρία από κάθε πολιτική μάχη. Τέτοια μάχη είναι και οι εκλογές. Δεν σπέρνει «κοινοβουλευτικές αυταπάτες» ο Λένιν όταν ισχυρίζεται («Γράμματα στον Γκόργκι») ότι «απ' τα αποτελέσματα των εκλογών εξαρτάται κατά πολύ και η ανάπτυξη του κόμματος».

4) Επί κρίσης, θέτοντας ως προαπαιτούμενο κάθε λαϊκής συσπείρωσης τη συμφωνία με τη θέση μας για λαϊκή εξουσία, αφήσαμε αναξιοποίητους σειρά πολιτικούς «κρίκους». Π.χ. Το «δεν πληρώνω». Εμείς είπαμε: Δεν πληρώνω, αλλά πρώτα λαϊκή εξουσία. Χρέος. Εμείς είπαμε: Οχι στο χρέος, αλλά στη λαϊκή εξουσία. Ευρώ - ΕΕ. Εμείς είπαμε: Δεν αρκεί το όχι στην ΕΕ, χωρίς το «ναι» στη λαϊκή εξουσία. Μνημόνιο. Εμείς είπαμε: Δεν φταίει το μνημόνιο, αλλά ο καπιταλισμός, η κρίση και ότι δεν έχουμε λαϊκή εξουσία. Σωστά. Ομως υπηρετείται ο στόχος της λαϊκής εξουσίας, όταν, στη μαζική πάλη για την ανακούφιση του λαού από τα βάσανά του, τίθεται σαν (διαχωριστική) προϋπόθεση; Πανομοιότυπα απουσιάσαμε από το καθήκον να παρέμβουμε στο αυθόρμητο που εκδηλώθηκε. Δεν δηλώσαμε «παρών» για τον προσανατολισμό και τη συνειδητοποίησή του. Αφήσαμε άλλους να το κατευθύνουν, να το αξιοποιούν. Από τις πλατείες που τις καταγγείλαμε από την Ισπανία κιόλας, πριν ακόμα εμφανιστούν στην Ελλάδα, μέχρι τις πατάτες. Από τις διαδηλώσεις για το μνημόνιο μέχρι τα διόδια - όταν έρχονταν άλλοι εμείς φεύγαμε.

5) Η εξάρτηση για την αστική τάξη μιας εξαρτημένης χώρας είναι το πλαίσιο προσαρμογής της στο διεθνή καπιταλισμό. Πολιτικά, η εξάρτηση για την αστική τάξη σημαίνει τη διεθνή της εγγύηση - στήριξη για την παραμονή της στην εξουσία. Η ταξική ανάδειξη του εξαρτημένου χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού δεν σημαίνει συσκότιση των ευθυνών της αστικής τάξης για τα δεινά του λαού ή απαλλαγή από αυτές, ή πολύ περισσότερο «παράθυρο» συνεργασίας με τμήματά της. Είναι πολιτική της καταδίκη. Η εξάρτηση συνιστά καταισχύνη του συνόλου της αστικής τάξης και χειροπιαστή απόδειξη ότι το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα και για το λόγο αυτό, για να εξυπηρετήσει τα δικά του συμφέροντα, υποδουλώνει το λαό, σε συμμαχία με το ξένο κεφάλαιο. Αυτή η ανάλυση του Λένιν στον «Ιμπεριαλισμό», στο «Η Βαριά Βιομηχανία στην Ελλάδα» του Μπάτση, στο «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα» του Μπελογιάννη, ισχύει ακέραια και σε συνδυασμό με τα σημερινά οικονομικά και πολιτικά δεδομένα, η πραγματικότητα βοά: Η εξάρτηση της Ελλάδας βαθαίνει. Πραγματικότητα που για να έχουμε αποτελεσματική πολιτική γενικά (και ειδικά όσον αφορά τη διασύνδεση του ταξικού με το πατριωτικό) δεν γίνεται να αγνοούμε, να θολώνουμε με σχήματα περί «αλληλεξάρτησης», να μισοδεχόμαστε (ή μισοαρνιόμαστε) με φράσεις όπως «ισχυρές εξαρτήσεις», εισάγοντας έτσι στην επιστήμη του μαρξισμού το «ολίγον έγκυος».

6) «Ριζοσπάστης»: Δημοσιεύματα όπως το διήγημα για το δολοφόνο του 15χρονου, τα «πέρασε για λίγο από τον ΔΣΕ» για τον Μίσσιο, ανιστόρητες αναφορές ότι «το ΚΚΕ καμία σχέση δεν έχει με την αριστερά», κείμενα όπου αντί επιχειρημάτων βρίθουν ασυνταξιών και αφορισμών, πρωτοσέλιδα όπου απουσιάζει ή υποβαθμίζεται το σημαντικό της επικαιρότητας (π.χ. θάνατος Τσάβες), δεν συνηγορούν στην εκτίμηση περί «βελτίωσής του».

ΠΡΟΤΑΣΗ: Επαναφορά - επικαιροποίηση του Προγράμματος του 15ου Συνεδρίου, συγκρότηση Αντιιμπεριαλιστικού - Αντιμονοπωλιακού - Δημοκρατικού Μετώπου, με κατεύθυνση την ανατροπή του καπιταλισμού. Ενα Πρόγραμμα πιο αναγκαίο κι από την πρώτη φορά που το εμπνευστήκαμε επειδή ακριβώς τα προβλήματα που επιφέρουν ο ιμπεριαλισμός, τα μονοπώλια, οι αντιδημοκρατικές εκτροπές, η αναβίωση του φασισμού, η καπιταλιστική κρίση, έχουν οξυνθεί στο έπακρο.

Το ΑΑΔΜ μπορεί να οικοδομήσει αντικαπιταλιστική συμμαχία, διότι:

Πρώτον, συνδέει τώρα, σήμερα, την πάλη για το καθημερινό πρόβλημα με το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό.

Δεύτερον, είναι πειστικό και το κατορθώνει γιατί λαμβάνει υπόψη, ειδικά στις παρούσες συνθήκες εξαθλίωσης του λαού, ότι πρώτα «Οι άνθρωποι πρέπει να είναι σε θέση να ζουν για να μπορούν να κάνουν ιστορία» (Μαρξ - Ενγκελς, «Γερμανική ιδεολογία»).

Τρίτον, δεν παραιτείται από κανένα όπλο και από κανένα ενδεχόμενο - έστω και το πιο αμυδρό - στον επαναστατικό αγώνα, μη εξαιρουμένου του ενδεχομένου κυβέρνησης του ΑΑΔΜ, η οποία θα συνιστούσε διαστρέβλωση αν συσχετιζόταν με «στάδια», με «ενδιάμεσες εξουσίες» ή με την «αριστερή» κυβέρνηση αστικής διαχείρισης που ευαγγελίζεται ο ΣΥΡΙΖΑ.

Τέταρτον, μιας και εμείς δεν είμαστε Μπλανκιστές ώστε να αδιαφορούμε για τη λαϊκή πλειοψηφία, συνιστά επιτομή του αντικαπιταλιστικού αγώνα γιατί οικοδομεί λαϊκή πλειοψηφία, που δικό της έργο με επικεφαλής την εργατική τάξη είναι η Επανάσταση, καθώς προωθεί τις αναγκαίες συμμαχίες που δεν αποτελούν τίποτα λιγότερο από τον ίδιο τον πυρήνα του πολιτικού σχεδίου ανατροπής του καπιταλισμού.

Πηγή: red rock views 

Μια μαρξιστική ιστορία του κόσμου. Μέρος 15: Η Μακεδονική Αυτοκρατορία

του Neil Faulkner (μτφ. Proletariates)

 
 

 

Εκτός από πρώτη δημοκρατία, η Αθήνα ήταν και η πλουσιότερη πόλη – κράτος της αρχαίας Ελλάδας. Πηγές αυτού του πλούτου ήταν τα ορυχεία αργύρου στη νότιο Αττική, το ναυτικό εμπόριο και η ηγεσία στην αντιπερσική συμμαχία που βαθμιαία διαμόρφωσε τη Αθηναϊκή αυτοκρατορία.

Για τις πιο συντηρητικές πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας, η Αθήνα αποτελούσε διπλή απειλή. Το αθηναϊκό δημοκρατικό παράδειγμα προκαλούσε το φόβο των ολιγαρχικών των άλλων πόλεων για μια επανάσταση από τα κάτω. Και ο αυξανόμενος πλούτος και ισχύς της αθηναϊκής αυτοκρατορίας απειλούσε την εύθραυστη ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των αντίπαλων πόλεων – κρατών.

Στα μέσα του 5ου πΧ αιώνα, η δημοκρατική – αυτοκρατορία των Αθηνών ηγεμόνευε στην Ελλάδα.

Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431-404 πΧ) διαμορφώθηκαν δύο μεγάλες αντίπαλες συμμαχίες, η Πελοποννησιακή Συμμαχία και η Αθηναϊκή Συμμαχία. Ο συσχετισμός των δυνάμεων είχε ως εξής:

 

• Με την Αθήνα συντάχθηκαν οι Πλαταιές, οι περισσότερες πόλεις της Ακαρνανίας, πόλεις της Θεσσαλίας, η Ναύπακτος, η Χίος, η Λέσβος (που αποστάτησε αλλά την επανέφεραν στη συμμαχία) και πολλά νησιά του Αιγαίου, όπως και πόλεις της Ιωνίας και του Ελλησπόντου. Από τα νησιά του Ιονίου και τη Μεγάλη Ελλάδα, η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος και μερικές πόλεις της Σικελίας και της Κάτω Ιταλίας. Ο στρατός τους συνολικά αναφέρεται ότι ήταν ο μισός και λιγότερος των αντιπάλων (περί τις 32.000 έναντι 60.000 ή κατ' άλλους 100.000), αλλά ο στόλος των Αθηναίων αριθμούσε πάνω από 300 τριήρεις, χωρίς μάλιστα τα πλοία των συμμάχων τους. Επίσης οι Αθηναίοι είχαν πολύ περισσότερο συγκεντρωμένο χρήμα, αφού είχαν μεταφέρει στην πόλη τους το ταμείο της Δηλιακής Συμμαχίας.

• Με τη Σπάρτη συντάχθηκαν η Κόρινθος και όλες οι πελοποννησιακές πόλεις (εκτός από των Αργείων και των Αχαιών, αν και πολλές αχαϊκές πόλεις στη συνέχεια μετέβαλαν στάση), τα Μέγαρα και όλες οι πόλεις της Βοιωτίας (εκτός των Πλαταιών), μερικές πόλεις της Αιτωλίας, η Φωκίδα, η Αμβρακία και οι πόλεις που κατοικούνταν από τους Λοκρούς. Από το Ιόνιο σύμμαχοί τους ήταν οι Λευκαδίτες και από την Κάτω Ιταλία και Σικελία, μεταξύ άλλων, ο Τάρας (σημερινό Τάραντα) και οι Συρακούσες. Η πελοποννησιακή συμμαχία είχε ιδιαίτερα υπολογίσιμο πεζικό και ιππικό, αλλά ο μόνος αξιόμαχος και πρακτικά αξιοποιήσιμος άμεσα στόλος της, ήταν ο κορινθιακός -πιθανόν περί τις 200 τριήρεις. Σύμφωνα με τον ιστορικό Παπαρρηγόπουλο, ίσως είχαν θεωρητικά διαθέσιμες άλλες 300, από μακρινές όμως περιοχές, όπως της Σικελίας. Η Σπάρτη δεν διέθετε οικονομικό πλούτο. Είχε όμως με το μέρος της την κοινή γνώμη πολλών πόλεων που ήθελαν να απαλλαγούν από την αθηναϊκή κυριαρχία ή απειλή

Ο πόλεμος έληξε με ήττα της Αθήνας και ηγεμονία της Σπάρτης. Ήταν ένας πόλεμος τόσο γεωπολιτικής φύσης όσο και ταξικής. Ήταν η πρώτη μιας παρατεταμένης αντεπανάστασης κατά την οποία Έλληνες αριστοκρατικοί, Μακεδόνες βασιλείς και Ρωμαίοι διοικητές κατέστρεψαν το δημοκρατικό πείραμα που είχε ξεκινήσει με την αθηναϊκή επανάσταση το 510-506 πΧ. 

 

Η δεύτερη φάση είχε επίκεντρο τη μάχη της Χαιρώνειας (338 πΧ), μεταξύ του μακεδονικού βασιλείου και των συνασπισμένων στρατευμάτων των πόλεων – κρατών. 

 

 

Η μάχη υπήρξε καθοριστική για τη διαμόρφωση της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα του ύστερου 4ου αιώνα π.Χ. Ο Φίλιππος Β', μονάρχης της Μακεδονίας, κατόρθωσε μετά από πολλά έτη αιματηρών εκστρατειών και έντονων διπλωματικών διαβουλεύσεων να καθυποτάξει και τους τελευταίους πυλώνες αντίστασης στα σχέδια του για επικράτηση στον ελλαδικό χώρο. Η μάχη της Χαιρώνειας σηματοδοτεί ουσιαστικά την αφετηρία της μακεδονικής κυριαρχίας στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας για σχεδόν έναν αιώνα.

Όταν η Θήβα επανάστατησε, ο Μέγας Αλέξανδρος με μια αστραπιαία πορεία, διένυσε τα 500 χιλιόμετρα από την Ιλλυρία στη Θήβα σε δώδεκα μέρες.] Μετά από σύντομη αλλά σθεναρή αντίσταση των Θηβαίων κατόρθωσε να τους υποτάξει. Ακολούθως συγκάλεσε το Κοινό των Ελλήνων για να αποφασίσει την τιμωρία της Θήβας και την εφάρμοσε διατάζοντας τον θάνατο έξι χιλιάδων Θηβαίων, να πουληθούν ως δούλοι οι υπόλοιποι τριάντα χιλιάδες κάτοικοι των Θηβών και να ισοπεδωθεί η πόλη. Τόσο τρομερή ήταν η καταστροφή, ώστε ο Αλέξανδρος πήγε προσκυνητής στους Δελφούς για να εξιλεωθεί. Μετά από αυτό καμία ελληνική πόλη δεν αψήφησε ανοιχτά το νεαρό βασιλιά της Μακεδονίας.

Η δημοκρατία είχε ουσιαστικά πεθάνει. Σπαράγματά της έκαναν την εμφάνισή τους κάπου - κάπου και μια τελευταία της αναλαμπή σημειώθηκε κατά τη ρωμαϊκή κατάκτηση το 146 πΧ, όταν σε μια τελευταία προσπάθεια να αντιμετωπίσουν τους Ρωμαίους και τους συνεργάτες τους αριστοκρατικούς μεγαλογαικτήμονες, ανασυστάθηκαν οι παλιές δημοκρατίες. Αλλά όπως και η Κομμούνα του Παρισιού 20 αιώνες αργότερα, η Κορινθιακή Δημοκρατία ηττήθηκε πολεμώντας την αντιδραστική συμμαχία ξένου κατακτητή και ντόπιας άρχουσας τάξης.

Το βασίλειο της Μακεδονίας ήταν ένα υβρίδιο ελληνικού πολιτισμού και βαλκανικού βαρβαρισμού. Ήταν το κέντρο του ελληνισμού ενώ ο Φίλιππος ο Β’ είχε δημιουργήσει ένα στρατό που βασιζόταν εν μέρει στη φάλαγγα των ελληνικών πόλεων- κρατών.

Αλλά η Μακεδονία ήταν και μια συνομοσπονδία φεουδαρχών γαιοκτημόνων και φυλάρχων με συνδετικό ιστό μια αυτοκρατορική μοναρχία. Το αυτοσχέδιο αυτό κρατικό σύστημα ήταν εσωτερικά ασταθές και η βασική μέριμνα του βασιλιά ήταν η διατήρηση της εξουσίας του.

Η αστάθεια γέννησε τον ιμπεριαλισμό. Η εξουσία του βασιλιά βασιζόταν στη δυνατότητα του να εξασφαλίζει προνόμια στους κατά τόπους άρχοντες. Και ο καλύτερος τρόπος για αυτό ήταν ο πόλεμος και τα λάφυρα που απέδιδε. Υπό τη βασιλεία του Φιλίππου του Β’ (360-336 πΧ), το βασίλειο της Μακεδονίας εξαπλώθηκε σε όλη τη νότιο βαλκανική χερσόνησο.

Οι κατακτήσεις απέδιδαν λάφυρα και φόρους υποτέλειας τα οποία χρησιμοποιούνταν για τη χρηματοδότηση του στρατού. Ο οποίος αυξήθηκε κατά πολύ και έγινε ένας επαγγελματικός στρατός. Το βασικό επίτευγμα του Φιλίππου ήταν ότι κατόρθωσε να συνδυάσει τρία ξεχωριστά στοιχεία και να δημιουργήσει μια ανεπανάληπτη στρατιωτική δύναμη.

Οι ορεσίβιες φυλές τροφοδοτούσαν το ελαφρύ πεζικό. Τα αριστοκρατικά στρώματα το ιππικό. Και οι αγρότες τη μακεδονική φάλαγγα. Ο συνδυασμός τους με μεθόδους και αρχές της ελληνικής πολεμικής τέχνης έδωσε ένα συντριπτικό αποτέλεσμα. Ενώ το 338 πΧ είχε συντρίψει τις ελληνικές πόλεις – κράτη στη μάχη της Χαιρώνειας, επτά μόλις χρόνια αργότερα, στα Γαυγάμηλα, συνέτριβε την περσική αυτοκρατορία .

Γιατί όμως αυτή εμμονή των ελλήνων με τη δυτική Ασία; Η απάντηση δίνεται από τη γεωγραφία.

Στην Ελλάδα μπορούσε να καλλιεργηθεί μόνο το 15% του εδάφους: ένα πλήθος μικρών πεδιάδων που χωρίζονται από ορεινούς όγκους. Που ήταν και ο βασικός λόγος της ανεξαρτησίας των πόλεων – κρατών. Το 5ο πΧ αιώνα υπήρχαν συνολικά 1500 πόλεις – κράτη σε όλη τη θεωρούμενη ελληνική επικράτεια.

Η δημοκρατία ανδρώθηκε σε αυτά τα μικροσκοπικά κρατίδια. Η Αθήνα, η μεγαλύτερη πόλη – κράτος είχε ένα πληθυσμό 30000 ενήλικων ανδρών (οι οποίοι συμμετείχαν τη δημοκρατία) σε ένα σύνολο 200000 ανθρώπων (γυναίκες, παιδιά, ξένοι και σκλάβοι). Η δημοκρατία είχε στενή και κατακερματισμένη κοινωνική βάση.

Η γεωπολιτική διαίρεση σήμαινε ατελείωτους πολέμους. Οι συγκρούσεις μεταξύ των σημαντικότερων πόλεων και των συμμάχων έφερναν κατά καιρούς ολοκληρωτικούς πολέμους. Η ελληνική κοινωνία ήταν πάντα έντονα στρατιωτικοποιημένη και αυτή η κατάσταση εντεινόταν όσο τα πλεονάσματα αυξάνονταν και εντείνονταν οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί. Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ήταν η κορύφωση αυτής της διαδικασίας.

Κανένα κράτος δεν ήταν τόσο ισχυρό ώστε να επιβάλλει διαρκή ηγεμονία. Η Αθήνα ηττήθηκε από τη Σπάρτη το 404 πΧ και η Σπάρτη με τη σειρά της ηττήθηκε από τη Θήβα το 371 πΧ. Οι πόλεις – κράτη παρέμειναν διαιρεμένες μέχρις ότου ο Φίλιππος ο Β’ – το «Λιοντάρι του Βορρά» - δημιουργήσει την αυτοκρατορία του και τις συνενώσει υπό την κυριαρχία του.

Την ίδια στιγμή, η δημοκρατία των πόλεων – κρατών διαβρωνόταν από την αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση. Οι μακρινές και μεγάλης διάρκειας εκστρατείες ανέδειξαν μια νέα τάξη επαγγελματιών στρατιωτών. Η εξουσία στην Ελλάδα βασιζόταν στην ισχύ των οπλιτών. Όταν αυτοί προέρχονταν από το σώμα των πολιτών – αγροτών, η δημοκρατία ήταν ισχυρή. Όταν προέρχονταν από την τάξη των επαγγελματιών μισθοφόρων η δημοκρατία υπονομευόταν.

Ο πολιτισμός της αρχαίας Ελλάδας ήταν απαράμιλλης ποιότητας και δυναμισμού αλλά ερχόταν σε αντίθεση με γεωπολιτικό και κοινωνιολογικό πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύχθηκε. Η δημοκρατία δεν έγινε η γενική κατάσταση ούτε εντός των πόλεων ούτε μεταξύ των πόλεων. Η Μακεδονία, από την άλλη μεριά, βασίστηκε στα επιτεύγματα του ελληνικού πολιτισμού και τα χρησιμοποίησε για να δημιουργήσει ένα στρατιωτικό σύστημα που μπόρεσε να μεταμορφώσει ένα μετρίου μεγέθους βασίλειο σε μια τεράστια αυτοκρατορία και να ενώσει τον ελληνικό κόσμο.

Και αφού αυτή ενοποίηση έγινε με τη βία από τα πάνω και όχι με επανάσταση από τα κάτω, η δημοκρατία πέθανε. Η Ελλάδα έγινε η βάση για τις εκστρατείες στην ανατολή. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, εκδηλώθηκαν διασπαστικές τάσεις στην αυτοκρατορία με τη μορφή εξεγέρσεων, Απελευθερωτικών πολέμων και συγκρούσεων για τη διαδοχή. Οι συγκρούσεις των στρατηγών του Μ. Αλεξάνδρου κράτη σαν είκοσι χρόνια μέχρι το διαμελισμό της αυτοκρατορίας σε επιμέρους βασίλεια. Συνεχίστηκαν και μεταξύ των ηγεμόνων των ελληνιστικών βασιλείων μέχρι τη σταθεροποίηση της εξουσίας τους.

Στο μεταξύ, λίγο δυτικότερα, άρχιζε η άνοδος μιας ακόμη δυναμικότερης μορφής του αρχαίου στρατιωτικού ιμπεριαλισμού. Η πόλη – κράτος Ρώμη μεταμορφωνόταν σε μια παγκόσμια αυτοκρατορία. Σιγά σιγά, θα συνέτριβε τα μακεδονικά βασίλεια της ανατολής.