του Neil Faulkner (μτφ. proletariates)
Οι Ούννοι συνδύαζαν κυνήγι και τροφοσυλλογή με βοσκή αλόγων, βοοειδών και αιγοπροβάτων. Η περιορισμένη σε πόρους στέπα και ο πρωτόγονος τρόπος παραγωγής δεν βοηθούσαν στην αύξηση και συγκεντροποίηση του πληθυσμού και, έτσι, η κοινωνική τους οργάνωση ήταν χαλαρή και δημοκρατική. Η διαμόρφωση του εδάφους και ο τρόπος ζωής του τους έκανε εξαιρετικούς ιππείς. Πολεμούσαν ιππεύοντας με τόξα, σκοινί (λάσο) και σπαθιά. Το άλογο, το τόξο και το λάσο ήταν ο εξοπλισμός της στέπας. Το σπαθί ήταν πολύτιμο ανταλλάξιμο όπλο.
Είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουμε τους λόγους που ανάγκασαν τους Ούννους να μετακινηθούν προς τα δυτικά στα μέσα του 4ου μΧ αιώνα. Ο πρωτόγονος παραγωγικός τρόπος που είχαν δεν τους άφηνε και πολλά περιθώρια να αισθάνονται ασφαλείς. Η ξηρασία την στέπα ισοδυναμούσε με θάνατο. Πιθανότατα μετακινήθηκαν λόγω κάποιας οικολογικής κρίσης. Η βία, η υποδούλωση άλλων λαών και η εξάπλωση προς τα δυτικά ήταν οι διέξοδοι διαφυγής από μια ρημαγμένη από την ξηρασία και με υπερβολικό πληθυσμό πατρίδα.
Όταν έφτασαν στην Ουκρανία συνέτριψαν τους Οστρογότθους. Προχωρώντας περισσότερο, ανάγκασαν τους Βησιγότθους να αναζητήσουν καταφύγιο μέσα στην ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Οι συγκρούσεις μεταξύ Γότθων και Ρωμαίων εξελίχθηκαν σε πόλεμο. Ο στρατός της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας εξολοθρεύτηκε στην μάχη της Αδριανούπολης το 378 μΧ. Εμμέσως, οι νομάδες της στέπας, άρχισαν να μεταμορφώνουν τον αρχαίο κόσμο. Και ν μεταμορφώνονται κι ίδιοι.
Μέσα στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία τους περίμενε ακόμη πιο πλούσια λεία. Και όπως είχαν αποδείξει στην Αδριανούπολη οι Γότθοι, ο στρατός της αυτοκρατορίας ήταν πολύ ευάλωτος.
Οι ρωμαίοι αγρότες μεταβλήθηκαν σε σκλάβους. Η εκμετάλλευση και η απομόνωση είχαν υποσκάψει την παραδοσιακή πηγή ανθρώπινου δυναμικού του ρωμαϊκού ιμπεριαλισμού. Και οι ρωμαίοι αυτοκράτορες βασίζονταν ολοένα και περισσότερο σε μισθοφόρους βάρβαρους παρά σε λεγεωνάριους για την υπεράσπιση των συνόρων τους.
Στο απόγειό της η αυτοκρατορία του Αττίλα εκτεινόταν από τη Βαλτική έως τις Άλπεις και από το Ρήνο ως την Κασπία. Η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας – μισό κανονικο χωρίο, μισό καταυλισμός νομάδων – λάμβανε φόρο υποτέλειας από τους υπόδουλους και επιχορήγηση και μισθούς από τους γύρω λαούς.
Ένα αιώνα πριν, οι Ούννοι πολεμούσαν ως ομάδες λίγων εκατοντάδων με εκλεγμένους πολέμαρχους. Τώρα, ο πόλεμος ήταν για αυτούς μια μόνιμη κατάσταση, η στρατιωτικοποίηση της κοινωνία του ολοκληρωτική και η εξουσία του ηγέτη τους απόλυτη.
Το στρατιωτικό κράτος των Ούννων επιτάχυνε την παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας απορροφώντας τα πλεονάσματα που παρήγαγε η τεχνική της Εποχής του Σιδήρου. Στο απόγειό του ο ρωμαϊκός ιμπεριαλισμός τροφοδοτούνταν από τα πλεονάσματα αυτά και στηριζόταν σε στρατούς που αποτελούνταν από λεγεωνάριους αγρότες-ελεύθερους πολίτες. Κατά την παρακμή του ήταν ένας νόθος ιμπεριαλισμός και τα πλεονάσματά του τροφοδοτούσαν μια αυτοκρατορία νομάδων με κέντρο τις πεδιάδες της Ουγγαρίας.
Ως πολέμαρχος ο Αττίλας ήλεγχε τα στρατιωτικά πλεονάσματα και, καθώς ο πόλεμος αποτελούσε μόνιμη κατάσταση, η εξουσία του ήταν απόλυτη. Ο βασιλιάς των Ούννων έσπασε την αρχαία αλυσίδα πίστης στη φυλή και δημοκρατιών περιορισμών που εμπόδιζε την επικυριαρχία κάποιου προσώπου.
Αλλά το τεράστιο δίκτυο πατρωνίας που συνέδεε τον Αττίλα με βασιλιάδες-πελάτες, αρχηγούς υπόδουλων λαών και φοροεισπράκτορες βασιζόταν σε μια συνεχή ροή φόρων, ανταλλαγμάτων, κλοπιμαίων και πολύτιμων αγαθών. Ο Αττίλας, εκ των πραγμάτων, ήταν ένας λήσταρχος-βαρώνος, ένας έμπορος πολέμου και ένας ακάματος κατακτητής. Ο δυναμισμός ήταν εγγενής στον κράτος των Ούννων. Για την άρχουσα τάξη του ύστερου ρωμαϊκού κόσμου, ο Αττίλας ήταν η «Μάστιγα του Θεού». Πολλοί από τους φτωχούς τον είδανε με άλλο μάτι. Ούννοι και επαναστατημένοι αγρότες της Γαλατίας (Bagaudae) συμμάχησαν κάποιες φορές εναντίον ρωμαιο-γαλατών αρχόντων.
Αλλά το βασίλειο των Ούννων ήταν πολύ βίαιο, ληστρικό και ασταθές για αποτελέσει αξιόπιστη δύναμη προοδευτικών κοινωνικών αλλαγών. Όταν ο Αττίλας επιτέθηκε τη Γαλατία το 451 μΧ είχε χάσει την υποστήριξη των επαναστατημένων αγροτών λόγω παντελούς έλλειψης διπλωματικής επιδεξιότητας. Οι ρωμαιο-γαλάτες άρχοντες και οι αγρότες Βησιγότθοι ένωσαν τις δυνάμεις τους και πέτυχαν μια συντριπτική νίκη εις βάρος του Αττίλα στη Μάχη των Καταλανικών πεδίων, γνωστή και ως Μάχη των Εθνών.
Ο Αττίλας υποχώρησε στην κεντρική Ευρώπη. Δυο χρόνια μετά πέθανε και η αυτοκρατορία του διαλύθηκε μέσα σε διαμάχες των διαδόχων του και σε επαναστάσεις των υπόδουλων λαών.
Η παρέμβαση των νομάδων της στέπας ήταν ξαφνική και καταστροφική αλλά η συνεισφορά της στην ιστορία μηδενική. Η δυτική ρωμαϊκή αυτοκρατορία διασπάστηκε σε μυριάδες βαρβαρικά βασίλεια που κυβερνούνταν από τους Γερμανούς και τους Γότθους. Η ανατολική αυτοκρατορία βυθίστηκε σε μια γραφειοκρατική και συντηρητική αδράνεια. Η αυτοκρατορία των Ούννων απλά εξαφανίστηκε από το ιστορικό προσκήνιο.
Γιατί η κατάρρευσή της ήταν τόσο ξαφνική και ολοκληρωτική?
Μέσα σε μια γενιά, οι Ούννοι είχαν μεταμορφωθεί από νομάδες ποιμένες σε στρατιωτικούς άρπαγες. Έχασαν την όποια παραγωγική δύναμη είχαν και βασίζονταν εξ ολοκλήρου στους άλλους: μέσω λεηλασιών, φορολογίας, καταστροφής και καταπίεσης. Ο αριθμός των ήταν μικρός αλλά η περιοχή που είχαν υπό τον έλεγχό τους τεράστια. Και για να συντηρηθεί η αυτοκρατορία έπρεπε να επεκτείνεται προς αναζήτηση νέων πλεονασμάτων. Όταν αυτό δεν ήταν πια δυνατό, το δίκτυο των φυλάρχων, φοροεισπρακτόρων και πολεμάρχων κατέρρευσε.
Η ιστορία της ανόδου και πτώσης των Ούννων μεταξύ 370 και 450 μΧ βρίσκεται σε απόλυτη αντίθεση με την ιστορία ενός άλλου νομαδικού-ποιμενικού λαού. Ο οποίος προερχόμενος, όχι από τις στέπες της κεντρικής Ασίας αλλά από τις ερήμους της Αραβίας, όχι μόνο συνέτριψε την ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία και την περσική αυτοκρατορία μέσα σε λίγα χρόνια αλλά δημιούργησε και ένα δικό του καινούργιο πολιτισμό βασιζόμενος στις πόλεις, στις τεχνικές, στη γνώση και στην τέχνη της αρχαιότητας.
Η ευρασιατική στέπα είναι μια αχανής περιοχή που απλώνεται από τις ουγγρικές πεδιάδες έως τον Ειρηνικό ωκεανό. Ένα άδεντρο λιβάδι ακραίων κλιματικών συνθηκών που από τα προϊστορικά χρόνια έως και το 19ο αιώνα κατοικούνταν από νομαδικές φυλές βοσκών.
Η ιστορία της Ευρώπης, της Τουρκίας, της Περσίας, της Ινδίας και της Κίνας είναι σημαδεμένη από στρατιωτικές κρίσεις λόγω των εξορμήσεων των νομαδικών αυτών φυλών έξω από τα όρια της πατρίδας τους. Οι εξορμήσεις των Ούννων από το 370-450 μΧ επιτάχυναν την κατάρρευση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Οι Ούννοι συνδύαζαν κυνήγι και τροφοσυλλογή με βοσκή αλόγων, βοοειδών και αιγοπροβάτων. Η περιορισμένη σε πόρους στέπα και ο πρωτόγονος τρόπος παραγωγής δεν βοηθούσαν στην αύξηση και συγκεντροποίηση του πληθυσμού και, έτσι, η κοινωνική τους οργάνωση ήταν χαλαρή και δημοκρατική. Η διαμόρφωση του εδάφους και ο τρόπος ζωής του τους έκανε εξαιρετικούς ιππείς. Πολεμούσαν ιππεύοντας με τόξα, σκοινί (λάσο) και σπαθιά. Το άλογο, το τόξο και το λάσο ήταν ο εξοπλισμός της στέπας. Το σπαθί ήταν πολύτιμο ανταλλάξιμο όπλο.
Είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουμε τους λόγους που ανάγκασαν τους Ούννους να μετακινηθούν προς τα δυτικά στα μέσα του 4ου μΧ αιώνα. Ο πρωτόγονος παραγωγικός τρόπος που είχαν δεν τους άφηνε και πολλά περιθώρια να αισθάνονται ασφαλείς. Η ξηρασία την στέπα ισοδυναμούσε με θάνατο. Πιθανότατα μετακινήθηκαν λόγω κάποιας οικολογικής κρίσης. Η βία, η υποδούλωση άλλων λαών και η εξάπλωση προς τα δυτικά ήταν οι διέξοδοι διαφυγής από μια ρημαγμένη από την ξηρασία και με υπερβολικό πληθυσμό πατρίδα.
Όταν έφτασαν στην Ουκρανία συνέτριψαν τους Οστρογότθους. Προχωρώντας περισσότερο, ανάγκασαν τους Βησιγότθους να αναζητήσουν καταφύγιο μέσα στην ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
Οι συγκρούσεις μεταξύ Γότθων και Ρωμαίων εξελίχθηκαν σε πόλεμο. Ο στρατός της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας εξολοθρεύτηκε στην μάχη της Αδριανούπολης το 378 μΧ. Εμμέσως, οι νομάδες της στέπας, άρχισαν να μεταμορφώνουν τον αρχαίο κόσμο. Και ν μεταμορφώνονται κι ίδιοι.
Οι Γότθοι ήταν εύποροι αγρότες. Όταν υποδουλώθηκαν από τους Ούννους αναγκάστηκαν να πληρώνουν φόρο υποτέλειας στους κατακτητές. Οι νομάδες της στέπας καρπώνονταν τα αγροτικά πλεονάσματα και πλούτιζαν. Οι Ούννοι πολέμαρχοι χρησιμοποίησαν αυτά τα πλεονάσματα για να ενισχύσουν το στρατό τους και, κατά συνέπεια, την κατακτητική τους ικανότητα.
Μέσα στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία τους περίμενε ακόμη πιο πλούσια λεία. Και όπως είχαν αποδείξει στην Αδριανούπολη οι Γότθοι, ο στρατός της αυτοκρατορίας ήταν πολύ ευάλωτος.
Οι ρωμαίοι αγρότες μεταβλήθηκαν σε σκλάβους. Η εκμετάλλευση και η απομόνωση είχαν υποσκάψει την παραδοσιακή πηγή ανθρώπινου δυναμικού του ρωμαϊκού ιμπεριαλισμού. Και οι ρωμαίοι αυτοκράτορες βασίζονταν ολοένα και περισσότερο σε μισθοφόρους βάρβαρους παρά σε λεγεωνάριους για την υπεράσπιση των συνόρων τους.
Άλλες φορές οι Ούννοι προσλαμβάνονταν ως πολεμιστές επί μισθώσει, άλλοτε εξαγοράζονταν έναντι σημαντικών ανταλλαγμάτων. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ο ρωμαϊκός πλούτος μεταφερόταν στους Ούννους και προστιθέμενος στο φόρο υποτέλειας των Γότθων μεταφόρτωσε τους Ούννους από μια νομαδική φυλή σε κυρίαρχους μιλιταριστές όλης της ηπείρου – με αποκορύφωμα την έλευση του Αττίλα (434-453 μΧ).
Στο απόγειό της η αυτοκρατορία του Αττίλα εκτεινόταν από τη Βαλτική έως τις Άλπεις και από το Ρήνο ως την Κασπία. Η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας – μισό κανονικο χωρίο, μισό καταυλισμός νομάδων – λάμβανε φόρο υποτέλειας από τους υπόδουλους και επιχορήγηση και μισθούς από τους γύρω λαούς.
Ένα αιώνα πριν, οι Ούννοι πολεμούσαν ως ομάδες λίγων εκατοντάδων με εκλεγμένους πολέμαρχους. Τώρα, ο πόλεμος ήταν για αυτούς μια μόνιμη κατάσταση, η στρατιωτικοποίηση της κοινωνία του ολοκληρωτική και η εξουσία του ηγέτη τους απόλυτη.
Το στρατιωτικό κράτος των Ούννων επιτάχυνε την παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας απορροφώντας τα πλεονάσματα που παρήγαγε η τεχνική της Εποχής του Σιδήρου. Στο απόγειό του ο ρωμαϊκός ιμπεριαλισμός τροφοδοτούνταν από τα πλεονάσματα αυτά και στηριζόταν σε στρατούς που αποτελούνταν από λεγεωνάριους αγρότες-ελεύθερους πολίτες. Κατά την παρακμή του ήταν ένας νόθος ιμπεριαλισμός και τα πλεονάσματά του τροφοδοτούσαν μια αυτοκρατορία νομάδων με κέντρο τις πεδιάδες της Ουγγαρίας.
Ως πολέμαρχος ο Αττίλας ήλεγχε τα στρατιωτικά πλεονάσματα και, καθώς ο πόλεμος αποτελούσε μόνιμη κατάσταση, η εξουσία του ήταν απόλυτη. Ο βασιλιάς των Ούννων έσπασε την αρχαία αλυσίδα πίστης στη φυλή και δημοκρατιών περιορισμών που εμπόδιζε την επικυριαρχία κάποιου προσώπου.
Αλλά το τεράστιο δίκτυο πατρωνίας που συνέδεε τον Αττίλα με βασιλιάδες-πελάτες, αρχηγούς υπόδουλων λαών και φοροεισπράκτορες βασιζόταν σε μια συνεχή ροή φόρων, ανταλλαγμάτων, κλοπιμαίων και πολύτιμων αγαθών. Ο Αττίλας, εκ των πραγμάτων, ήταν ένας λήσταρχος-βαρώνος, ένας έμπορος πολέμου και ένας ακάματος κατακτητής. Ο δυναμισμός ήταν εγγενής στον κράτος των Ούννων. Για την άρχουσα τάξη του ύστερου ρωμαϊκού κόσμου, ο Αττίλας ήταν η «Μάστιγα του Θεού». Πολλοί από τους φτωχούς τον είδανε με άλλο μάτι. Ούννοι και επαναστατημένοι αγρότες της Γαλατίας (Bagaudae) συμμάχησαν κάποιες φορές εναντίον ρωμαιο-γαλατών αρχόντων.
Αλλά το βασίλειο των Ούννων ήταν πολύ βίαιο, ληστρικό και ασταθές για αποτελέσει αξιόπιστη δύναμη προοδευτικών κοινωνικών αλλαγών. Όταν ο Αττίλας επιτέθηκε τη Γαλατία το 451 μΧ είχε χάσει την υποστήριξη των επαναστατημένων αγροτών λόγω παντελούς έλλειψης διπλωματικής επιδεξιότητας. Οι ρωμαιο-γαλάτες άρχοντες και οι αγρότες Βησιγότθοι ένωσαν τις δυνάμεις τους και πέτυχαν μια συντριπτική νίκη εις βάρος του Αττίλα στη Μάχη των Καταλανικών πεδίων, γνωστή και ως Μάχη των Εθνών.
Ο Αττίλας υποχώρησε στην κεντρική Ευρώπη. Δυο χρόνια μετά πέθανε και η αυτοκρατορία του διαλύθηκε μέσα σε διαμάχες των διαδόχων του και σε επαναστάσεις των υπόδουλων λαών.
Η παρέμβαση των νομάδων της στέπας ήταν ξαφνική και καταστροφική αλλά η συνεισφορά της στην ιστορία μηδενική. Η δυτική ρωμαϊκή αυτοκρατορία διασπάστηκε σε μυριάδες βαρβαρικά βασίλεια που κυβερνούνταν από τους Γερμανούς και τους Γότθους. Η ανατολική αυτοκρατορία βυθίστηκε σε μια γραφειοκρατική και συντηρητική αδράνεια. Η αυτοκρατορία των Ούννων απλά εξαφανίστηκε από το ιστορικό προσκήνιο.
Γιατί η κατάρρευσή της ήταν τόσο ξαφνική και ολοκληρωτική?
Μέσα σε μια γενιά, οι Ούννοι είχαν μεταμορφωθεί από νομάδες ποιμένες σε στρατιωτικούς άρπαγες. Έχασαν την όποια παραγωγική δύναμη είχαν και βασίζονταν εξ ολοκλήρου στους άλλους: μέσω λεηλασιών, φορολογίας, καταστροφής και καταπίεσης. Ο αριθμός των ήταν μικρός αλλά η περιοχή που είχαν υπό τον έλεγχό τους τεράστια. Και για να συντηρηθεί η αυτοκρατορία έπρεπε να επεκτείνεται προς αναζήτηση νέων πλεονασμάτων. Όταν αυτό δεν ήταν πια δυνατό, το δίκτυο των φυλάρχων, φοροεισπρακτόρων και πολεμάρχων κατέρρευσε.
Η ιστορία της ανόδου και πτώσης των Ούννων μεταξύ 370 και 450 μΧ βρίσκεται σε απόλυτη αντίθεση με την ιστορία ενός άλλου νομαδικού-ποιμενικού λαού. Ο οποίος προερχόμενος, όχι από τις στέπες της κεντρικής Ασίας αλλά από τις ερήμους της Αραβίας, όχι μόνο συνέτριψε την ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία και την περσική αυτοκρατορία μέσα σε λίγα χρόνια αλλά δημιούργησε και ένα δικό του καινούργιο πολιτισμό βασιζόμενος στις πόλεις, στις τεχνικές, στη γνώση και στην τέχνη της αρχαιότητας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου