Tι Πιστεύω αλλά δεν μπορώ να Αποδείξω (11)

Carlo Rovelli, θεωρητικός φυσικός, ιστορικός και φιλόσοφος της επιστήμης (Quantum Gravity)

Είμαι πεπεισμένος αλλά δεν μπορώ να το αποδείξω, ότι δεν υπάρχει χρόνος. Δηλαδή, ότι υπάρχει ένας τρόπος σκέψης πάνω στη φύση που δεν χρησιμοποιεί τις έννοιες του χώρου και του χρόνου σε θεμελιώδες επίπεδο. Πιστεύω ότι οι έννοιες του χώρου και του χρόνου θα συνεχίσουν να είναι χρήσιμες μόνο κατά προσέγγιση. Είναι έννοιες παρόμοιες με την έννοια «η επιφάνεια του νερού», η οποία χάνει το νόημα της όταν περιγράφουμε τη δυναμική των διακριτών ατόμων που σχηματίζουν το νερό και τον αέρα. Στην κλίμακα αυτή δεν υπάρχει καμιά επιφάνεια. Είμαι πεπεισμένος ότι ο χώρος και ο χρόνος, όπως και η επιφάνεια του νερού, είναι συμβατικές μακροσκοπικές προσεγγίσεις, αβάσιμες και απατηλές, συμβάσεις που χρησιμοποιεί το μυαλό μας για να οργανώσει την πραγματικότητα.   

Πιο συγκεκριμένα, είμαι πεπεισμένος ότι ο χρόνος είναι ένα τέχνημα (artifact) της προσέγγισης που ακολουθούμε για αγνοήσουμε τους περισσότερους από τους βαθμούς ελευθερίας της πραγματικότητας. Κατά συνέπεια, ο «χρόνος» είναι, κατά μια έννοια, η αντανάκλαση της άγνοιάς μας. 

Είναι επίσης πεπεισμένος αλλά δεν μπορώ να το αποδείξω, ότι δεν υπάρχουν αντικείμενα παρά μόνο σχέσεις. Με αυτό εννοώ ότι υπάρχει ένας τρόπος σκέψης που αναφέρεται μόνο σε αλληλεπιδράσεις μεταξύ συστημάτων και όχι σε καταστάσεις αυτών ή σε μεταβολές μεμονωμένων συστημάτων. Παρομοίως, πιστεύω ότι αυτός ο τρόπος σκέψης θα αποδειχτεί χρήσιμος για τη φυσική.

Φυσικά, οι πεποιθήσεις που δεν μπορούν να αποδειχτούν είναι συχνά λανθασμένες. Αλλά είναι υγιείς και σημαντικές για την επιστήμη. Ένα καλό παράδειγμα έρχεται από το παρελθόν, 24 αιώνες πίσω: Από τον πλατωνικό Φαίδωνα όπου ο Σωκράτης λέει, «Ωστόσο, Σιμμία, ούτε καν η τέχνη του Γλαύκου, μου φαίνεται δεν μου αρκεί για να σ’ τα διηγηθώ. Στην πραγματικότητα μου φαίνεται ακόμη πιο δύσκολο κι από την τέχνη του Γλαύκου και συνάμα εγώ ο ίδιος βέβαια δεν θα ήμουν ίσως ικανός να τα καταλάβω, αλλά, ακόμα κι αν τα ήξερα, η δική μου ζωή, θαρρώ, Σιμμία, δεν αρκεί για την έκταση του ζητήματος. Την ιδέα όμως της γης, ποια είμαι πεπεισμένος ότι είναι, και τους τόπους της, τίποτα δεν με εμποδίζει να σας τα πω».

Τέλος, πιστεύω αλλά δεν μπορώ να το αποδείξω, ότι οι άνθρωποι έχουμε ένα δυνατό συνεταιριστικό ένστικτο. Το ένστικτο αυτό τελικά θα επικρατήσει του κοντόφθαλμου, εγωιστικού και επιθετικού ενστίκτου. Η συνεργασία μάς έχει ήδη δώσει μακρές περιόδους ειρήνης και ευημερίας. Και, τελικά, θα οδηγήσει σε έναν πλανήτη χωρίς χώρες, χωρίς πολέμους, χωρίς πατριωτισμό, χωρίς θρησκείες, χωρίς φτώχεια – σε έναν κόσμο που θα μπορούμε να μοιραστούμε. Στην πραγματικότητα, δεν είμαι σίγουρος αν πιστεύω ότι το πιστεύω αυτό αλλά θέλω να πιστεύω ότι το πιστεύω.