Κρίση χωρίς Τέλος-μέρος 6, H Παγκοσμιοποίηση του Μονοπωλιακού Κεφαλαίου, Η Παρακμή της Ηγεμονίας των Ηνωμένων Πολιτειών και η Άνοδος της Κίνας

 

Κρίση χωρίς Τέλος

Τζον Μπέλαμι Φοστερ και Ρόμπερτ Γ. ΜακΤσίσνεϊ

Μτφ. proletariates – Οι παραπομπές με ελληνική αρίθμηση είναι των συγγραφέων ενώ με λατινική δικές μου επεξηγηματικές σημειώσεις.

H Παγκοσμιοποίηση του Μονοπωλιακού Κεφαλαίου, Η Παρακμή της Ηγεμονίας των Ηνωμένων Πολιτειών και η Άνοδος της Κίνας

Ακόμη και σήμερα, ο ρόλος που έχει παίξει η μονοπωλιοποίηση δεν είναι γενικά αποδεκτός, ούτε από την αριστερά. Αυτό εν πολλοίς οφείλεται στην αλλαγή των τρόπων πρόσληψης της οικονομικής πραγματικότητας που επέφερε η αυξανόμενος παγκόσμιος ανταγωνισμός (ή διεθνική ολιγοπωλιακή ανταγωνιστηκότητα). Κατά τη δεκαετία του 1970, ο πυρήνας της βιομηχανίας των ΗΠ, η χαλυβουργική βιομηχανία και η αυτοκινητοβιομηχανία, άρχισαν να επηρεάζονται από το διεθνή ανταγωνισμό, υπονομεύοντας σημαντικά την ισχύ του αμερικανικού μονοπωλιακού κεφαλαίου.[68] Η άνοδος των πολυεθνικών εταιριών, κυρίως στην Τριάδα, ήταν το όχημα για την αύξηση του παγκόσμιου ανταγωνισμού.  Αυτό έκανε τον Τζόαν Ρόμπινσον να καγχάσει, «Η σύγχρονη βιομηχανία είναι ένα σύστημα όχι τόσο μονοπωλιακού ανταγωνισμού όσο ανταγωνιστικών μονοπωλίων.»[69]

Μερικοί παρατηρητές είδαν σ’ αυτήν τη διαδικασία δημιουργίας παγκόσμιων ολιγοπωλίων, η οποία αναγκαστικά περιελάμβανε τη συγχώνευση ή και την εξαφάνιση των πιο αδύναμων εθνικών ολιγοπωλιακών εταιριών, ως μια επιστροφή στο στυλ ανταγωνισμού του 19^ου αιώνα. Έκαναν λάθος.

Η θεωρία του πολυεθνικού οργανισμού, όπως αναπτύχθηκε από τον Στέφεν Χάιμερ (που παραμένει ο βασικός οικονομικός θεωρητικός στην περιοχή), είδε την άνοδο αυτών των παγκοσμίως καλπαζουσων εταιριών ως αποτέλεσμα της αύξησης συγκέντρωσης και επικέντρωσης κεφαλαίου και μονοπωλιακής ισχύος σε παγκόσμιο επίπεδο. Αντί μιας ανταγωνιστικής δομής αγορών, όπως την οραματιζόταν οι ορθόδοξοι οικονομολόγοι, αυτό που προέκυψε ήταν ένα σύστημα παγκόσμιας ολικοπωλιακής ανταγωνιστικότητας, αποτελούμενου από έναν ολοένα και μικρότερο αριθμό διεθνών οργανισμών, το οποίο και κυριάρχησε επί της παγκόσμιας παραγωγής. Ο Χάιμερ συνεχίζει συνδέοντας το παραπάνω με τη θεωρία του Μαρξ πάνω στον εφεδρικό βιομηχανικό στρατό των ανέργων, λέγοντας ότι οι μονοπωλιακοί πολυεθνικοί οργανισμοί  είχαν μπει στη διαδικασία δημιουργίας ενός νέου, διεθνούς καταμερισμού εργασίας στη βάση του σχηματισμού ενός παγκόσμιου εφεδρικού στρατού και της εκμετάλλευσης των μισθολογικών διαφορών σε παγκόσμιο επίπεδο (ή του πλανητικής εργασιακής εκμετάλλευσης.)[70] Η πλανητική αναδόμηση της παραγωγής υιοθέτησε μια προσέγγιση του διαίρει και βασίλευε πάνω στην πλανητική εργασία.

Οι μεταβολές αυτές, αρχής γενομένης από την δεκαετία του 1980, ακολουθήθηκαν από μια μετατόπιση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (η διαφορά των εσόδων που προέρχονται από το εξωτερικό για αγαθά και υπηρεσίες (περιλαμβανομένων των υπηρεσιών των παραγωγικών συντελεστών) που παράγονται σήμερα, μείον τις αντίστοιχες πληρωμές που γίνονται σε ξένους από την εγχώρια οικονομία) των ΗΠ από πλεονασματική σε ελλειμματική κατάσταση, μετατρέποντας το σε κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας ή σε «αγοραστή ανάγκης» (buyer of last resort).[71] Όλα αυτά έγιναν δυνατά λόγω της ηγεμονίας του δολαρίου σε συνδυασμό με την χρηματιστηριοποίηση, μέσω των οποίων, όπως υποστηρίζει ο Γιάννης Βαρουφάκης, οι ΗΠ έγιναν ο Παγκόσμιος Μινώταυρος, δανειζόμενες και καταναλώνοντας δυσανάλογα με την παραγωγή τους προσφέροντας αγορές στις εξαγωγές των άλλων κρατών. [72] Αυτό φαίνεται στην Εικόνα 6 που δείχνει την αύξηση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών των ΗΠ (ένα σημαντικό ποσοστό του οποίου προέρχεται από τον εμπορικό έλλειμμα σε προϊόντα και υπηρεσίες) ως ποσοστό του ΑΕΠ. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριάντα χρόνων οι ΗΠ έγιναν ο μεγαλύτερος δανειολήπτης του κόσμου, εκμεταλλευόμενες τη χρηματιστηριακή τους ηγεμονία και αντλώντας πλεονασματικά κεφάλαια από τον υπόλοιπο κόσμο – επιδεινώνοντας ταυτόχρονα και το υποβόσκον πρόβλημα της υπερσυσσώρευσης.

 

Εικόνα 6. Ισοζυγίο τρεχουσών συναλλαγών των ΗΠ. Πηγή: St. Louis Federal Reserve FRED database, http://research.stlouisfed.org/fred.

 

Ταυτόχρονα, η πλανητική εργασιακή εκμετάλλευση που προωθήθηκε από τους πολυεθνικούς οργανισμούς αναδομούσε την παγκόσμια οικονομία, μεταφέροντας μεγάλο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής στον Νότο. Οι γιγαντιαίοι οργανισμοί ανέπτυξαν ακόμη πιο σύνθετες αλυσίδες τροφοδοσίας επεκτεινόμενες σε χώρες με χαμηλούς μισθούς, και ενώ τα προϊόντα διοχετεύονταν κυρίως στις αγορές του Βορρά οι πανταχού παρούσες πολυεθνικές εταιρίες καρπώνονταν σε σημαντικό βαθμό τη διαφορά. Τη δεκαετία του 1960 τα εταιρικά κέρδη των ΗΠ που προέρχονταν από το εξωτερικό ήταν στο 6% των συνολικών. Στη δεκαετία του 1990 ανήλθαν στο 15% και το 2000-2010 στο 21%.[73]

Το μεγαλύτερο ερωτηματικό που γεννάται σήμερα από τη νέα φάση συσσώρευσης είναι η ταχεία άνοδος μερικών μεγάλων αναδυόμενων οικονομιών, ειδικότερα η Κίνα και η Ινδία. Οι ιδιαιτερότητες του συστήματος συσσώρευσης στις χώρες αυτές που βασίζεται στην εκμετάλλευση μαζικών εφεδρικών εργατικών στρατών (στην Κίνα ένας «λιμνάζων πληθυσμός» αγροτών) που μετράνε εκατοντάδες εκατομμύρια και οι οποίοι δεν μπορούν να απορροφηθούν εσωτερικά μέσω της τυπικής διαδικασίας εκβιομηχάνισης, κάνουν το μέλλον της νέας Ασίας αβέβαιο. Το αυτοκρατορικό ενοίκιο που με βία επιβάλλεται από τις πολυεθνικές, οι οποίες ελέγχουν επίσης και την παγκόσμια αλυσίδα τροφοδοσίας, σημαίνει ότι οι αναδυόμενες οικονομίες ενώ βλέπουν μπροστά τους αυτό που τους φαίνεται σαν ανοιχτή πόρτα προς την παγκόσμια αγορά, πρέπει να ακολουθήσουν μια συγκεκριμένη πορεία προς αυτήν, μια πορεία που καθορίζεται από το εξωτερικό.[74] Η μεγάλη ανισότητα που προκύπτει από ένα μοντέλο βασισμένο στην εξαγωγική ανάπτυξη που εκμεταλλεύεται τους χαμηλούς μισθούς, δημιουργεί ελαττωματικές γραμμές στο εσωτερικό των αναδυόμενων οικονομιών. Η Κίνα είναι τώρα το κέντρο συνεχών μαζικών διαμαρτυριών που λαμβάνουν χώρα σε ετήσια κλίμακα εκατοντάδων χιλιάδων. Σε ένα άρθρο με τίτλο «Είναι η Κίνα Έτοιμη για Επανάσταση;», δημοσιευμένο στις 12 Φεβρουαρίου 2012 στους Τάιμς τηε Νέας Υόρκης, ο Στέφεν Ρ. Πλάτ έγραψε ότι η εξέγερση των Ταϊπίνγκ τον 19^ο αιώνα μπορεί να ειδωθεί ως ιστορική υπενθύμιση της πιθανότητας μιας ακόμη σημαντικής «επανάστασης από τα μέσα» στη χώρα αυτή (στην οποία περίπτωση, σημειώνει, η Ουάσιγκτον θα βρεθεί σε μια κατάσταση όπου θα «ελπίζει η επανάσταση να αποτύχει.»)[75]

Κατά πολλούς τρόπους, και με ελάχιστες τροποποιήσεις, η παγκόσμια κατάσταση μοιάζει με τη διάγνωση που έκανε ο Τσε Γκεβάρα το 1965 στο Αφρικανικο- Ασιατικό Συνέδριο: «Από τότε που το μονοπωλιακό κεφάλαιο πήρε τον έλεγχο του κόσμου, κράτησε το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη μέσα στη φτώχεια, μοιράζοντας όλα τα κέρδη μεταξύ των πιο ισχυρών κρατών…. Δεν θα έπρεπε να γίνεται πλέον συζήτηση πάνω στην ανάπτυξη αμοιβαίως επικερδούς εμπορίου βασισμένου πάνω στις τιμές που επιβάλλονται στις υπανάπτυκτες χώρες από το νόμο της αξίας και τις διεθνείς σχέσεις άνισης ανταλλαγής που προκύπτει από το νόμο της αξίας»[76] Αν και τώρα μερικές αναδυόμενες οικονομίες αναπτύσσονται ταχύτατα, η κυρίαρχη πραγματικότητα είναι ότι η πλανητική εργασιακή εκμετάλλευση αυξάνεται συνεχώς και το βαρύτερο φορτίο πέφτει στο Νότο.

Μια βασική προϋπόθεση της ανάλυσής μας είναι ότι οι ιμπεριαλιστικές κατατμήσεις του κόσμου παραμένουν, αν δεν βαθαίνουν περισσότερο, δημιουργώντας μεγάλες διαφορές στις συνθήκες διαβίωσης. Επίσης, στην εποχή του πλανητικού μονοπωλιακού - χρηματιστηριακού κεφαλαίου οι εργαζόμενοι παντού στον κόσμο υποφέρουν ολοένα και περισσότερο – ένα φαινόμενο που ο Μάικλ Γέιτς το περιέγραψε ως τη «Μεγάλη Ανισότητα.»[77] Η εδραίωση και επέκταση των μονοπωλίων του πλούτου, των εισοδημάτων και της ισχύος στοχεύουν στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων μιας μικρής μειοψηφίας του παγκόσμιου πληθυσμού, τώρα υπολογίζεται γύρω στο 1%, - ή της πλανητικής κυρίαρχης τάξης του σύγχρονου μονοπωλιακού – χρηματιστηριακού κεφαλαίου. Ο κόσμος υπόκειται σε μια διαδικασία συσσώρευσης του μονοπωλιακού κεφαλαίου, τόσο ακραίας και στρεβλωτικής, που όχι μόνο έχει δημιουργήσει Μεγάλη Ανισότητα και συνθήκες στασιμότητας και χρηματιστηριακής αστάθειας αλλά, ακόμη, έχει βάλει σε κίνδυνο ολόκληρο τον πλανήτη ως χώρο διαμονής της ανθρωπότητας, προκειμένου να διατηρηθεί. [78] Έτσι, το μέλλον της ανθρωπότητας – αν υπάρχει τέτοιο – βασίζεται στο 99%. «Αν το σύστημα καθεαυτό είναι λάθος», παρατηρεί ο Γκαρ Αλπερόβιτς στο βιβλίο του Η Αμερική Πέρα από τον Καπιταλισμό, «τότε είναι αυτονόητο – πραγματικά, εξ ορισμού – ότι μια λύση θα απαιτούσε τη δημιουργία ενός τελείως νέου συστήματος.»[79]