Κρίση
χωρίς Τέλος
Τζον Μπέλαμι
Φοστερ και Ρόμπερτ Γ. ΜακΤσίσνεϊ
Μτφ. proletariates
– Οι παραπομπές με ελληνική αρίθμηση είναι των συγγραφέων ενώ με λατινική δικές
μου επεξηγηματικές σημειώσεις
Παραπομπές
[1] Engels F. The Condition of the Working Class in England (Chicago: Academy of Chicago Press, 1964), 32. Στα ελληνικά,
Ένγκελς Φ., Η κατάσταση της εργατικής
τάξης στην Αγγλία. Εκδ. Μπάϊρον, 1975.
[2] Menzie
D. Chinn and Jeffry A. Frieden, Lost Decades.New
York: Norton, 2011.
[3] Ben S.
Bernanke, “The
Near- and Longer-Term Prospects for the U.S. Economy,”
Speech to the Federal Reserve Bank of Kansas City Economic Symposium, Jackson
Hole, Wyoming, August 26, 2011, http://federalreserve.gov.
[4] Robert
E. Hall, “The Long Slump,” American
Economic Review 101 (April 2011): 431–32, 467–68.
[5] Paul
Krugman, “The
Third Depression,” New York Times,
June 27, 2010, http://nytimes.com, “Third
Depression Watch,” May 25, 2011,
http://krugman.blogs.nytimes.com, “The
Return of Secular Stagnation,”
November 8, 2011, http://krugman.blogs.nytimes.com.
[6] Tyler
Cowen, The
Great Stagnation (New York: Dutton, 2011), 5–8.
[7] Thomas
I. Palley, From
Financial Crisis to Stagnation (Cambridge: Cambridge
University Press, 2012), 3, 141–53. An earlier presentation of Palley’s views
on financialization and stagnation can be found in Thomas I. Palley, “The
Limits of Minsky’s Financial Instability Hypothesis as an Explanation of the
Crisis,” Monthly Review 61, no.
11 (April 2010): 28–43.
[8[ Christine
Lagarde, “Global
Economic Challenges and Global Economic Solutions,”
Address at the Woodrow Wilson Center, Washington, D.C., September 15, 2011,
http://imf.org, “An
Address to the 2011 International Finance Forum,”
Beijing, Novemer 9, 2011, http://imf.org.
[9] Others
have pointed to the longer-term decline in growth rates. See James H. Stock and
Mark W. Watson, “Disentangling the Channels of the 2007-2009
Recession,” Brookings Panel on Economic Activity (March 22-23,
2012): 5, 44 (Table 10), http://www.brookings.edu.
[10] On the
empirical recurrence of financial bubbles see Carmen M. Reinhart and Kenneth S.
Rogoff, This
Time is Different (Princeton: Princeton University Press, 2009).
[11] Paul Krugman, “How
Did Economists Get It So Wrong?,” New York Times,
September 2, 2009, http://nytimes.com.
[12] John Kenneth Galbraith, The Economics of Innocent Fraud (Boston:
Houghton Mifflin, 2004), 6–7, 12.
[13] Ο λόγος του
Ben S. Bernanke, “Implications of the Financial Crisis for Economics,”(Οι
Επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στα Οικονομικά) στο συνέδριο που συγχρηματοδοτήθηκε
από το Bendheim Center for Finance και το Center for Economic Policy Studies,
στο Πρίνστον του Νιου Τζέρσει, 24 Σεπτεμβρίου 2010, http://federalreserve.gov.
Η εξήγηση του Μπερνάκι για την αποτυχία των κυρίαρχων μοντέλων ήταν παρόμοια με
αυτήν του προκατόχου του Άλαν Γκρίνσπαν, ο οποίος μιλώντας στο House Committee of Government Oversight and Reform στις
23 Οκτωβρίου 2008, είπε: «το όλο διανοητικό οικοδόμημα… κατέρρευσε το καλοκαίρι
του περασμένου έτους επειδή τα δεδομένα εισόδου στα μοντέλα διαχείρισης ρίσκου κάλυπταν
μόνο τις τελευταίες δύο δεκαετίες, μια περίοδο ευφορίας. Αν τα μοντέλα είχαν
προσαρμοστεί με πιο κατάλληλο τρόπο σε περιόδους κρίσεων, οι κεφαλαιουχικές
απαιτήσεις θα ήταν πολύ μεγαλύτερες και ο οικονομικός κόσμος πολύ καλύτερα
διαμορφωμένος από ότι σήμερα.» “Greenspan
Testimony on Sources of Financial Crisis,” Wall Street Journal,
October 23, 2008, http://blogs.wsj.com.
[14] Κατά ειρωνεία
της τύχης, ο Μπερνάκι κέρδισε το ακαδημαϊκή γόητρο με μια εργασία πάνω στη Μεγάλη
Ύφεση –σε μια εποχή, όμως, που δεν την έβλεπαν πλέον σαν ιστορικό φαινόμενο
αλλά σαν λάθος νομισματικής πολιτικής από την πλευρά των κεντρικών τραπεζιτών.
Βλ. Ben Bernanke, Essays on the Great Depression (Princeton:
Princeton University Press, 2000).
[15] Joseph Schumpeter, A History of Economic Analysis (New
York: Oxford University Press, 1954), 13, and Capitalism,
Socialism, and Democracy (New York: Harper and Brothers, 1942), 44.
[16] Alfred North Whitehead, Science and the Modern World (New
York: Free Press, 1925), 51.
[17] Georg Wilhelm Friedrich Hegel, The Phenomenology of Spirit (New
York: Oxford University Press, 1977. Στα ελληνικά Χέγκελ Γκ.
Φαινομενολογία του πνεύματος.
2 τόμοι, Εκδ. Δωδώνη 1993+1995
[18] Robert E. Lucas, Jr., “Macroeconomic
Priorities,” American Economic Review 93, no. 1
(March 2003): 1; Ben Bernanke, “The
Great Moderation,” Address to the Eastern Economic Asssociation, February 20, 2004,
http://federalreserve.gov.
[19] This paragraph and some other parts
of this introduction draw on John Bellamy Foster, “The
Age of Monopoly-Finance Capital,” Monthly Review
61, no. 9 (February 2010): 1–13; see also Harry Magdoff and Robert W.
McChesney, “Crises: One After Another for the Life of the System,” Monthly Review 54, no. 6 (November
1992): 47–49; John Bellamy Foster and Robert W. McChesney,“What
Recovery?” Monthly Review 54, no. 11 (April
2003): 5–6; John Bellamy Foster, “The
Household Debt Bubble,” Monthly Review 58, no. 1 (May
2006): 1–11; and John Bellamy Foster and Fred Magdoff, The Great Financial Crisis (New
York: Monthly Review Press, 2009).
[20] John Cassidy, How Markets Fail (New York: Farrar,
Straus and Giroux, 2009), 18–20; Dean Baker, “The
Run-Up in Home Prices: Is It Real or Is It Another Bubble?” Center for Economic and Policy
Research, Briefing Paper (August 2002), http://www.cepr.net; “Consumer
Credit: A Crunch May Be Coming,” Business Week,
August 12, 2002, http://businessweek.com; Stephen S. Roach, “The
Costs of Bursting Bubbles,” New York Times, September 22, 2002,
http://newyorktimes.com; John Cassidy, “The
Next Crash: Is the Housing Market a Bubble That’s About to Burst?,” The
New Yorker, November 11, 2002, http://newyorker.com; “The Global Housing Boom:
In Come the Waves,” Economist, June 16, 2005,
http://economist.com; Karl E. Case and Robert J. Shiller, Is There a Bubble in the Housing Market?
Cowles Foundation Paper No.1089 (New Haven: Yale University Cowles Foundation);
Kevin Phillips, American Theocracy (New York:
Viking, 2006), 375–78.
[21] Για μεγάλο χρονικό διάστημα θεωρούνταν ότι ο Κέυνς είχε απορρίψει
τον νόμο του Σέι ως λογικά και εμπειρικά εσφαλμένο. Βλ. John Kenneth Galbraith, The Economics of Peace and Laughter (New
York: New American Library, 1971), 62–63. Οι κατασκευαστές των νεοκλασικών
μοντέλων, ωστόσο, σύντομα αισθάνθηκαν την ανάγκη να τον επαναφέρουν τόσο άμεσα όσο
και έμμεσα, στηγενική διαδικασία νεκρανάστασης των προ-κευνσιανών απόψεων. Όπως
σημειώνει ο Ρόμπερτ Σκιντέλσκι στο βιβλίο του Keynes: The Return of the Master (New York: Perseus, 2009), 112: Οι σημερινοί
οικονομολόγοι του κυρίαρχου ρεύματος βασίζονται στην προσφορά και όχι στη
ζήτηση. Έχουν επιβάλλει μια εκδοχή του νόμου του Σέι – ότι η προσφορά
δημιουργεί από μόνη της ζήτηση – την οποία είχε απορρίψει ο Κέυνς. Έτσι, τόσο
οι νεοκλασικοί όσο και οι νεοκεϋνσιανοί πιστεύουν ότι η πραγματική
μακροπρόθεσμη αύξηση του ΑΕΠ εξαρτάται από την αύξηση της προσφοράς και από την
τεχνολογική πρόοδο.» Για μιαν αντίκρουση των προσπαθειών επαναφοράς του νόμου
του Σέι, βλ. Steve Keen,
Debunking Economics (London: Zed Books, 2011), 209–18.
[22] [1] Cassidy, How Markets Fail; Krugman, “How Did
Economists Get It So Wrong?”
[23] Paul M. Sweezy, “More
(or Less) on Globalization,” Monthly Review 49, no. 4 (September
1997): 3–4. The best short introduction to Minsky’s theory is Hyman Minsky,
“Hyman P. Minksy (1919–1996)” (an autobiographical article originally written
in 1992), in Philip Arestis and Malcolm C. Sawyer, eds., A Biographical Dictionary of Dissenting
Economists (Northamption, MA: Edward Elgar, 2000), 411–16.
[24] Cassidy, How
Markets Fail, 215–16. On the relation of Minsky’s and Sweezy’s
analysis see Harry Magdoff and Paul M. Sweezy, The
End of Prosperity (New York: Monthly Review Press, 1977), 133–36;
John Bellamy Foster and Fred Magdoff, The Great Financial Crisis (New
York: Monthly Review Press, 2009), 17–19.
[25] Cassidy, How
Markets Fail, 332; Harry Magdoff and Paul M. Sweezy, Stagnation and the Financial Explosion (New
York: Monthly Review Press, 1987), 143.
[26] Paul A. Samuelson, Collected Scientific Papers, vol. 3
(Cambridge, MA: MIT Press, 1972), 710.
[27] See John Bellamy Foster, “On
the Laws of Capitalism: 1. Insights from the Sweezy-Schumpeter Debate” and Paul M. Sweezy, “On
the Laws of Capitalism: 2. The Laws of Capitalism,” Monthly
Review 63, no. 1 (May 2011): 1–16; “Schumpeter
Sees Peaceful Socialist Spread as Sweezy Remains Skeptical,” Harvard
Crimson, March 28, 1947, http://thecrimson.com.
[28] Paul A. Baran and Paul M. Sweezy, Monopoly Capital (New York: Monthly
Review Press, 1966), 108.
[29] Αν και αργότερα ο Σουήζι παραδέχτηκε την αποτυχία του Monopoly Capital να δώσει την απαραίτητη έμφαση στο ρόλο που έπαιζε το χρηματιστήριο
στην μάχη κατά της στασιμότητας, η σχετική επισήμανση δεν απουσιάζει αφού το
τελευταίο τμήμα του κεφαλαίου τους πάνω στις πωλήσεις ήταν αφιερωμένο στο ρόλο
του ΧΑΑ στην αντιμετώπιση της στασιμότητας. See Paul M. Sweezy, “Monopoly Capital After
Twenty-Five Years,” Monthly Review 43,
no. 7 (December 1991): 52–57; Baran and Sweezy, Monopoly
Capital, 139–41. Μια ακόμα καλύτερα υποστηριζόμενη θέση πάνω
στο αυξανόμενο δομικό ρόλο του χρέους δόθηκε από τον Χάρι Μαγκντόφ το 1965. Βλ. Paul M. Sweezy and Harry Magdoff, The Dynamics of U.S. Capitalism (New
York: Monthly Review Press, 1972), 13–16.
[30] Sweezy, “Monopoly Capital After
Twenty-Five Years,” 52–53.
[31] Compare Michael J. Piore and Charles F.
Sabel, The Second Industrial Divide (New
York: Basic Books, 1984), 73.
[32] Magdoff and Sweezy, The End of Prosperity ,111–24.
[33] Ibid., 133–36. On the relation of the
Minsky Moment to the Sweezy Normal State in the context of the present crisis
see John Bellamy Foster and Robert W. McChesney, “Listen
Keynesians, It’s the System!,” Monthly Review
61, no. 11 (April 2010): 44–56.
[34] Magdoff and Sweezy, Stagnation and the Financial Explosion,
29–32.
[35] Για την αντιπαράθεση
πάνω στη στασιμότητα της δεκαετίας του 1930 βλ. William E. Stoneman, A History of the Economic Analysis of the Great
Depression in America (New York: Garland Publishing, 1979). Η σχέση αυτής της αντιπαράθεσης με την ανάπτυξη της αριστεράς στις ΗΠ συζητιέται από
τον John Bellamy
Foster, “What is Stagnation?” in Bob Cherry, et. al., The Imperiled Economy: Macroeconomics from a
Left Perspective (New York: Union for Radical Political Economics,
1987), 59–70.
[36] Magdoff and Sweezy, Stagnation and the Financial Explosion,
32–34.
[37] Ibid., 11–12
[38] Ibid., 93–105
[39] Sweezy, “More (or Less) on
Globalization.”
[40] Μεγάλο μέρος
αυτής της ανάλυσης δουλεύτηκε σε μια σειρά ετησίων εκτιμήσεων της οικονομίας που
έγινε από εμάς μαζί με τον Χάρι Μαγκντόφ για τα έτη 2001-04 και για τα τεύχη του
μηνός Απριλίου του Monthly Review.
[41] Economic Report of the
President, 2012,
Table B-108; Economic Report of the President, 1986,
B-108.
[42] Τα δεδομένα για την απασχόληση μπορούν να βρεθούν στο Bureau of Economic Analysis, National Income
and Product Accounts, Table 6.4, http://www.bea.gov/national/nipaweb/SelectTable.asp. Η σχέση μεταξύ ΧΑΑ και παραγωγής
αγαθών επισημάνθηκε σε ένα πίνακα από τους Μαγκντόφ και Σουήζι πριν από εικοσιπέντε
χρόνια, Stagnation and the Financial Explosion,
23. Η στασιμότητα στην απασχόληση έχει γίνει μεγάλο θέμα την εποχή της χρηματιστηριοποίησης
με τα χρημαστηριακά κραχ, τις ανακάμψεις χωρίς αύξηση της απασχόλησης, τους μειούμενους
λόγους απασχόλησης προς πληθυσμό. Βλ. John Bellamy Foster, Harry Magdoff, and Robert W. McChesney, “The Stagnation of Employment,” Monthly
Review 55, no. 11 (April 2004): 3–17.
[43] Η επίδραση του πλούτου υπό αυτήν την έννοια
ήταν ένα από τα μόνιμα θέματα που έθετε ο Άλαν Γκρίνσπαν. Βλ.
για παράδειγμα,
Άλαν Γκρίνσπαν, “The Great Malaise,” Challenge 30, no. 6 (December
1987): 11–14; “Tracking the Wealth Effect,” New York Times,
February 24, 2000, http://newyorktimes.com.
[44] Bureau of Economic Analysis,
National Income and Product Accounts, Table 5.2.5, Gross and Net Domestic Investment
by Major Type (last Revised August 8, 2011; accessed March 15, 2012), http://bea.gov; Table 1.1.5. Gross Domestic Product.
[45] Για μια ανάλυση
των μετατοπίσεων στις επενδύσεις στις αρχές της δεκαετίας του 1980 βλ. Magdoff and Sweezy, Stagnation and Financial Explosion,
68–78.
[46] David Welch, “Automakers’ Overcapacity Problem,” Bloomberg
Businessweek, December 31, 2008, http://businessweek.co
[47] Foster, Magdoff, and McChesney, “The
Stagnation of Employment,” 3–17; Fred Magdoff, “The Jobs Disaster in the United
States,” Monthly Review 63, no. 2 (June
2011): 24–37; U.S. Bureau of Labor Statistics, Household Data. Table A-15.
Alternative Measures of Labor Underutilization (last modified March 9, 2012,
accessed March 19, 2012), http://www.bls.gov/news.release/empsit.t15.htm.
[48] Για την αυξανόμενη διεπιφάνεια μεταξύ χρηματιστηριακής και πολιτικής ισχύος βλ John Bellamy Foster and Hannah Holleman, “The Financial Power Elite,” Monthly
Review 62, no. 1 (May 2010): 1–19; Simon Johnson and James Kwak, 13 Bankers (New York: Pantheon
2010); and Greta Krippner, Capitalizing on Crisis
(Cambridge, MA: Harvard University Press, 2011). Για μια
εξαιρετική εργασία πάνω στη σχέση νεοφιλελευθερισμού και
χρηματιστηριοποίησης βλ Gérard Duménil and Dominque
Lévy, Capital Resurgent: Roots of the Neoliberal
Revolution (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2004).
[49] Council of Economic Advisers, The Economic Report of the President, 2012,
64–65.
[50] See John Bellamy Foster, Robert W.
McChesney, and R. Jamil Jonna, “Monopoly
and Competition in Twenty-First Century Capitalism,” Monthly
Review 62, no. 11 (April 2011): 12–13.
[51] Adam Smith, The
Wealth of Nations (New York: Modern Library, 1937), 61. Εδώ
από την ελληνική μετάφραση, Σμιθ Α., Έρευνα για τη Φύση και τις Αιτίες του
Πλούτου των Εθνών, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2010, μτφ. Χρήστος Βαλλιάνος,
σελ. 92.
[52] Karl Marx, Capital, vol. 1 (London: Penguin, 1976), 778–81. Στα
ελληνικά βλ. Μαρξ Κ., Το Κεφάλαιο, Τομ. Ι, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 2002, μτφ.
Παναγιώτης Μαυρομμάτης, κεφάλαιο 24, παράγραφος 7, Ή Ιστορική τάση της
κεφαλαιοκρατικης συσσώρευσης,
σελ. 785-788.
[53] John R. Munkirs, The Transformation of American Capitalism (New
York: M.E. Sharpe, 1985), 20.
[54] Edward Hastings Chamberlin, The Theory of Monopolistic Competition (Cambridge,
MA: Harvard University Press, 1962); Joan Robinson, The
Economics of Imperfect Competition (London: Macmillan, 1965); Paul
M. Sweezy, “Demand Under Conditions of Oligopoly,” The
Journal of Political Economy 47, no. 4 (August 1939): 568–73. H εργασία του Ρόμπινσον πάνω στον ατελή ανταγωνισμό αρχικά δεν ασχολούνταν
με τη θεώρηση του ολιγοπωλίου. Βλ. Edward Hastings Chamberlin, Towards a More General Theory
of Value (New York: Oxford University Press, 1957), 27–28.
[55] Robinson, The Economics of Imperfect Competition,
307.
[56] Chamberlin, The
Theory of Monopolistic Competition, 11.
[57] Sweezy, “Demand Under Conditions of
Oligopoly”; Paul M. Sweezy, Four Lectures on Marxism (New
York: Monthly Review Press, 1981), 63.
[58] Chamberlin, Ibid.,
109.
[59] Chamberlin, Towards a More General Theory of Value,
33.
[60] Βλ. Foster and McChesney, “Monopoly and Competition in Twenty-First Century Capitalism.”
[61] Munkirs, The
Transformation of American Capitalism, 35.
[62] Rudolf Hilferding, Finance Capital (London: Routledge,
1981).
[63] V.I. Lenin, Imperialism, the Highest Stage of Capitalism (New
York: International Publishers, 1939). Στα ελληνικά Λένιν Β.Ι, Ο
ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού (1976). Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή.
[64] Thorstein Veblen, The Theory of Business Enterprise (Clifton,
NJ: Augustus M. Kelley, 1975), and Absentee Ownership and
Business Enterprise in Recent Times (New York: Augustus M. Kelley,
1964).
[65] Thorstein Veblen, The Theory of Business Enterprise (Clifton,
NJ: Augustus M. Kelley, 1975), and Absentee Ownership and
Business Enterprise in Recent Times (New York: Augustus M. Kelley,
1964).
[66] Baran and Sweezy, Monopoly Capital, 7.
[67] Harry Magdoff, The Age of Imperialism (New York:
Monthly Review Press, 1969); James O’Connor, The Fiscal Crisis of the
State (New York: St. Martin’s Press, 1973); Harry Braverman, Labor and Monopoly Capital (New
York: Monthly Review Press, 1974).
[68] Η παρακμή της χαλυβουργικής βιομηχανίας πρωτοεξηγήθηκε
από την αριστερά με επιχειρήματα μονοπωλιακού κεφαλαίου/στασιμότητας Βλ.
Harry Magdoff and Paul M.
Sweezy, The Deepening Crisis of U.S. Capitalism (New
York: Monthly Review Press, 1981), 23–30.
[69] Joan Robinson, Economic Heresies (New York: Basic
Books, 1973), 103.
[70] Βλ. Stephen Hymer, The Multinational Corporation (Cambridge:
Cambridge University Press, 1979).
[71] Palley, From
Financial Crisis to Stagnation, 116.
[72] Yanis Varoufakis, The Global Minotaur (London: Zed,
2011). Στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνης- Νέα Σύνορα
(2012), Βαρουφάκης Γ., Ο Παγκόσμιος Μινώταυρος.
[73] Council of Economic Advisers, Economic Report of the President, 2012,
Table B-91, “Corporate Profits by Industry, 1963-2011”
[74] Για το αυτοκρατορικό ενοίκιο του ολιγοπωλιακού
χρηματιστηριακού κεφαλαίου βλ. Samir Amin, The Worldwide Law of Value (New
York: Monthly Review Press, 2010).
[75] Stephen R. Platt, “Is China Ripe for a Revolution?,” New
York Times, February 12, 2012, http://newyorktimes.org.
[76] Che Guevara, “Speech
at the Afro-Asian Conference in Algeria,” February 24, 1965, http://marxists.org.
[78] Για την πλανητική οικολογική κρίση βλ.
John Bellamy Foster, Brett
Clark, and Richard York, The Ecological Rift (New
York: Monthly Review Press, 2010).
[79] Gar Alperovitz, America Beyond Capitalism (Takoma
Park, MD: Democracy Collaborative Press, 2011), 3.
Σημειώσεις του μεταφραστή
[Ι] Η Μεγάλη Ύφεση είναι γενικώς γνωστή.
Λιγότερο γνωστή είναι η Μακρά Ύφεση. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1870 οι
ευρωπαϊκές οικονομίες πέρασαν σε παρατεταμένη ύφεση με πτωτική κίνηση
επιτοκίων, κερδών και τιμών. Συμβατικά η ύφεση ξεκίνησε το 1873 όταν, με
επίκεντρο την κερδοσκοπία στα γερμανικά χρεόγραφα, η προηγηθείσα ανάπτυξη
ακολουθήθηκε από χρηματιστηριακό κραχ, χρεωκοπία σημαντικής τράπεζας στην
Αυστρία, κρίση «Μπάρινγκ» στην Αργεντινή από το όνομα Βρετανικής Τράπεζας που
κατέρρευσε, «πανικό των σιδηροδρόμων» στις Η.Π.Α. Ακολούθησε αλυσίδα
υποτιμήσεων και πτώχευση. Τα κεφάλαια παρέμεναν κατ’ αυτόν τον τρόπο ανεκμετάλλευτα
γι’ αυτό και οι κεφαλαιούχοι επέλεξαν επενδύσεις σε αναπτυσσόμενες χώρες που
διέθεταν εγγυήσεις, ορισμένη υποδομή και υψηλά άρα κερδοφόρα επιτόκια. Η κρίση
έληξε το 1896 με ανακάλυψη κοιτασμάτων χρυσού στον Καναδά και στη Νότιο Αφρική.
[ΙΙ] Γκάλμπρεϊθ
Τζ. Κ. Τα οικονομικά
της αθώας απάτης,
Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, 2006.
[III] Opposition editorial, ένα κομμάτι σε μια
εφημερίδα ή περιοδικό το οποίο γράφεται από κάποιον που δεν συμπλέει με τις
γενικές κατευθύνσεις/θέσεις του εντύπου και εκφράζει την αντίθετη άποψη.
[IV] Ζαν Μπατίστ Σέι (1767–1832). Γάλλος επιχειρηματίας και
οικονομολόγος. Από τις αρχές ακόμη του 19ου αιώνα ο Σέι δημιούργησε τη θεωρία
των "τριών παραγόντων" της παραγωγής. Η θεωρία αυτή αποτέλεσε τη βάση
για την πλατιά διάδοση ανάμεσα στους οικονομολόγους και της θεωρίας για τη
λεγόμενη παραγωγικότητα του κεφαλαίου. Ο Σέι ισχυριζόταν ότι στο προτσές της
παραγωγής πάντα συμμετέχουν τρεις παράγοντες: Το κεφάλαιο, η εργασία και η γη
και ότι αυτοί οι παράγοντες έχουν δήθεν τη δική τους αυτοτελή παραγωγικότητα,
γι' αυτό και είναι δήθεν πηγές των αντίστοιχων εισοδημάτων: Η εργασία, του
μισθού εργασίας, η γη, της γαιοπροσόδου και το κεφάλαιο, του κέρδους. Συνεπώς,
κανένας δεν εκμεταλλεύεται κανέναν. Ο καθένας παίρνει το εισόδημά του, ενώ το
κέρδος είναι αποτέλεσμα της δήθεν παραγωγικότητας του κεφαλαίου.
[V] Στην οικονομική θεωρία υπάρχει μία
περιγραφή του φαινόμενου της μόχλευσης (leveraging), η οποία επεξηγεί το μηχανισμό που οδηγεί στη διαρκή
αύξηση της ποσότητας των χρημάτων. Σύμφωνα με αυτήν έχουμε τα εξής:
(α) Κάποιος καταθέτει στην Τράπεζα Α ένα ποσόν
1.000 €. Η τράπεζα διατηρεί τα 200 € στους λογαριασμούς της (ρεζέρβες) και
δανείζει τα 800 € στην Τράπεζα Β.
(β) Η Τράπεζα Β που δανείζεται τα 800 €,
δημιουργεί διατηρεί αντίστοιχα τα 160 € στους λογαριασμούς της και δανείζει τα
640 € στην Τράπεζα Γ.
(γ) Η Τράπεζα Γ που δανείζεται τα 640 €
διατηρεί τα 128 € και δανείζει τα 512 € που «περισσεύουν» κοκ.
Με αυτόν τον τρόπο, έχουμε .......στο
τέλος «καινούργιες» καταθέσεις 5.000 € συνολικά, από την αρχική κατάθεση των
πραγματικών 1.000 €, ρεζέρβες αυτά τα 1.000 € και νέες πιστώσεις 4.000 €.
Δηλαδή, τα 1.000 € που κατέθεσε ένας
και μοναδικός πελάτης έγιναν 4.000 € πιστώσεις και 1.000 € ρεζέρβες –
επομένως, «ως δια μαγείας» πολλαπλασιάστηκαν.
Στο ίδιο παράδειγμα και από την αντίθετη φορά (απομόχλευση, deleveraging), εάν ο
αρχικός πελάτης ζητήσει από την Τράπεζα Α να του επιστρέψει τα 1.000 €, τότε
αυτή θα ζητήσει από την Τράπεζα Β τα 800 € που της είχε δανείσει,
συμπληρώνοντας τα με τα 200 € που είχε διατηρήσει (ρεζέρβες) κοκ. Έτσι
λοιπόν, τα 4.000 € πιστώσεις και τα 1.000 € ρεζέρβες, συνολικά 5.000 €, θα
ξαναγίνονταν 1.000 €. Φυσικά, όταν η οικονομία λειτουργεί ομαλά, κάτι τέτοιο
δεν συμβαίνει πρακτικά, αφού εμφανίζονται συνεχώς νέοι καταθέτες, οι τράπεζες
δανείζονται επί πλέον χρήματα κλπ. Σε κάθε περίπτωση όμως, δεν είναι τόσο εύκολη η διαδικασία της
επιστροφής χρημάτων (απομόχλευσης), όσο αυτή του δανεισμού τους (μόχλευση) -
ενώ εμπεριέχει πολλούς διαφορετικούς κινδύνους.
[VI] Στα ελληνικά, Paul Sweezy, H Θεωρία
της Καπιταλιστικής Ανάπτυξης-Αρχές της Μαρξιστικής Πολιτικής Οικονομίας. εκδ. GUNTEBERG, 2004. Μτφ., Νικηφ. Σταματάκης.
[VII] Οι κύκλοι Κοντράτιεφ,
από το όνομα του Ρώσου οικονομολόγου Νικολάϊ Κοντράτιεφ (1892-1938), είναι οικονομικοί
κύκλοι μακράς διάρκειας (48-55 χρόνια), που περιλαμβάνουν μία μακρά ανοδική
φάση (25 έως 30 χρόνων) και μία σχεδόν ισόχρονη καθοδική. Ο Κοντράτιεφ
περιέγραψε τα ευρήματά του για πρώτη φορά στο βιβλίο Η παγκόσμια
οικονομία και οι συγκυρίες της κατά τη διάρκεια του πολέμου και μετά απ’ αυτόν που
έγραψε στα 1922. Σ’ αυτό, μετά από μελέτη των στατιστικών δεδομένων,
διαπιστώνει ότι εκτός από τους «μικρούς» οικονομικούς κύκλους των 7-11 χρόνων,
η παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία από τη γαλλική Επανάσταση και μετά γνώρισε,
μέχρι την εποχή του, τρεις μεγάλους κύκλους που πήραν στη συνέχεια το όνομά
του. Γράφει λοιπόν στο προαναφερθέν βιβλίο:
Α΄
κύκλος: 1. Ανοδικό κύμα: από τα τέλη της δεκαετίας του ’80, αρχές της
δεκαετίας του ’90 του 18ου αι. έως το 1810-1817. 2. Καθοδικό κύμα: από το
1810-1817 έως το 1844-1851.
Β΄
κύκλος: 1. Ανοδικό κύμα: από το 1844-1851 έως το 1870-1875. 2. Καθοδικό
κύμα: από το 1870-1875 έως το 1890-1896.
Γ΄
κύκλος: 1. Ανοδικό κύμα: από το 1890-1896 έως το 1814-1920. 2. Πιθανό
καθοδικό κύμα: από το 1920 έως…
Ο
Κοντράτιεφ δεν πρόλαβε να «κλείσει» τον τρίτο κύκλο διότι εκτελέστηκε
σε ηλικία 46 χρονών από τον Στάλιν, αλλά η συνέχεια φάνηκε να
τον επιβεβαιώνει διότι ο καθοδικός κύκλος που άνοιξε το 1920 θα ολοκληρωθεί
μάλλον το 1945. Τότε θα ανοίξει ένας νέος κύκλος, ή ανοδική φάση του οποίου θα
διαρκέσει από το 1945 έως το 1973, και η καθοδική φάση θα εγκαινιαστεί με την
μεγάλη πετρελαϊκή κρίση και θα διαρκέσει μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990.
Τέλος, από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 μοιάζει να εγκαινιάζεται ένας νέος
ανοδικός κύκλος.
Οι ανοδικοί κύκλοι, συνήθως συνοδεύονται με την άνοδο ή την
επιβεβαίωση μιας χώρας ή μιας ομάδας χωρών ως του επικέντρου της καπιταλιστικής
συσσώρευσης, καθώς και με την επέκταση νέων τεχνολογικών καινοτομιών, που
συνήθως έχουν εφευρεθεί κατά την προηγούμενη καθοδική φάση.
[VIII] Στα ελληνικά, Schumpeter,
J. A. Καπιταλισμός, σοσιαλισμός και δημοκρατία.
εκδ. Παπαζήση. Μτφ. Χρήστος Τσαμπρούνης
[IX] Markup: Περιθώριο
κέρδους (εκφρασμένο επί τοις εκατό) επί της τιμής αγοράς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου