του Michael A Peters
«Ο χρόνος είναι χρήμα» …. «η ταχύτητα είναι ισχύς» (1): Έχουμε περάσει από το στάδιο της επιταχυνόμενης Ιστορίας στο στάδιο της επιταχυνόμενης Πραγματικότητας. Αυτό είναι που συνιστά την πρόοδο: μια συγκαταβατική θυσία. - Paul Virilio – «Paul Virilio On The Crisis», στις Ριζοσπαστικές Προοπτικές της Κρίσης.
Ο γάλλος πολεοδόμος και φιλόσοφος Paul Virilio είναι ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς της ταχύτητας. Μετά από χρόνια αναζήτησης της σχέσης μεταξύ των βασικών αρχών ταχύτητας και του παράδοξου του ζην σε ένα εικονικό κόσμο – του ζην συγχρόνως κάπου και πουθενά – ο Virilio μας εξηγεί πως ο πραγματικός χρόνος έχει υποκαταστήσει τον πραγματικό χώρο έτσι ώστε «Να έχει λάβει χώρα ένα ισοχρονισμός των συνηθειών, των συμπεριφορών, των επιπροσθέτων, των τρόπων αντίδρασης σε καταστάσεις και των συναισθημάτων.
Επιμένει: «Αφού η ταχύτητα αποδίδει χρήματα, η οικονομική σφαίρα προσπαθεί να επιβάλλει την αξία του χρόνου επί της αξίας του χώρου» και ενώ αυτό έχει οδηγήσει σε μαζικά κέρδη για τους λίγους και σε αύξηση της ανισότητας, για να μπορέσει η αριστερά να κατανοήσει πραγματικά το φαινόμενο της οικονομίας της ταχύτητας πρέπει να εγκαταλείψει το πλαίσιο ανάγνωσης της πραγματικότητας που επιμένει ότι ο καπιταλισμός είναι νεκρός και αυτό που χρειαζόμαστε είναι περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό είναι ένα λάθος συμπέρασμα που προκύπτει από τη θεώρηση των πραγμάτων υπό το πρίσμα της παλιάς υλιστικής ανάλυσης».
Είτε κάποιος δέχεται ή όχι την ανάλυση και τις προβλέψεις του Virilio, αυτό που είναι σαφές είναι ότι η ευκινησία και η ταχύτητα είναι οι κεντρικές θέσεις του νέου χρηματιστικού καπιταλισμού που λειτουργεί στη βάση σοφιστικέ-βασιζόμενων στην ταχύτητα του φωτός- αλγορίθμων αγοραπωλησίας.
Έχει ήδη δειχτεί από ερευνητές ότι με τη χρήση οπτικών ινών και λέιζερ είναι δυνατή η μεταφορά δεδομένων με 26 terabits/sec και συγκριτικές μελέτες αναφέρουν ότι τα λέιζερ θα κάνουν το «υψηλών συχνοτήτων» χρηματιστικό εμπόριο ακόμα γρηγορότερο. Όπως το περιγράφει ο Tyler Falk στο blog Smartplanet:
«Με το υψηλών συχνοτήτων εμπόριο, οι εταιρίες χρησιμοποιούν περίπλοκους αλγορίθμους για να καρπωθούν από τις μεγάλες διαφορές τιμώντων χρηματαγορών. Όλο αυτό το εμπόριο γίνεται σε κλάσματα δευτερολέπτου…. Και το να κάνεις ντίλινγκ σε κλάσματα δευτερολέπτου σημαίνει ότι οι εταιρίες χρειάζονται την τελευταία λέξη της τεχνολογίας για τις αγοραπωλησίες τους. Είχαμε τα δίκτυα οπτικών ινών, μετά τα δίκτυα μικροκυμάτων και τώρα τα λέιζερ».
Σε ένα τέτοιο εμπόριο, κάθε κλάσμα του δευτερολέπτου μετράει και ο ανταγωνισμός για την προώθηση όλο και πιο γρήγορων δικτύων είναι ανελέητος. Η πρώτη σύνδεση μέσω μικροκυμάτων μεταξύ Λονδίνου και Φρανκφούρτης έγινε τον περασμένο Οκτώβριο από την Perseus Telecom. Σύμφωνα με την εταιρία, το σύστημα συντόμευσε το χρόνο ολοκλήρωσης μιας συναλλαγής κατά 40% συγκριτικά με τα παραδοσιακά δίκτυα οπτικών ινών.
Η δυτική μοντερνικότητα (και τα αναπτυσσόμενα Παγκόσμια Συστήματα) έχουν δείξει τάσεις αυξανόμενης αφαίρεσης η οποία αποδίδεται με όρους τυποποίησης, μαθηματικοποίησης, αισθητικοποίησης και βιολογικοποίησης της ζωής.
Όλα αυτά είναι χαρακτηριστικά των φαινομενικά ανόμοιων επιδιώξεων τόσο των τεχνών και των ανθρωπιστικών επιστημών από τη μια μεριά όσο και της επιστήμης και τεχνολογίας από την άλλη, οι οποίες καθοδηγούνται σε μεγάλο βαθμό από την εξέλιξη της λογικής και των μαθηματικών, ειδικά σε ψηφιακά συστήματα.
Μεγάλο μέρος αυτού του ραγδαίου μετασχηματισμού των ιδιοτήτων των συστημάτων μπορεί να γίνει αντιληπτό μέσα από την έννοια του «βιοπληροφορικού καπιταλισμού» που βασίζεται στη φιλολογία περί «βιοκαπιταλισμού» και «πληροφορισμού» (ή «πληροφοριακού καπιταλισμού») για να δημιουργήσει την αρχή του «βιο-πληροφοριακού καπιταλισμού» έτσι, ώστε να δώσει μορφή σε μια ανερχόμενη μορφή του καπιταλισμού που αυτο-ανανεώνεται, με την έννοια του ότι μπορεί να αλλάζει και να ανανεώνει την υλική βάση της ζωής αλλά και να αλλάζει και να ανανεώνεται ο ίδιος ως πρόγραμμα.
Ο βιο-πληροφοριακός καπιταλισμός εφαρμόζει και αναπτύσσει ιδέες της νέας βιολογίας στην πληροφορική για να δημιουργήσει νέες μορφές υπολογισμού και αυτο-αναπαραγόμενης μνήμης που με τη σειρά τους έχουν γίνει η βάση της βιοπληροφορικής.
Η έννοια του «αλγοριθμικού καπιταλισμού», μια από τις διαστάσεις του «πληροφοριακού» ή «κυβερνητικού» καπιταλισμού, είναι μια έννοια που δείχνει με μεγαλύτερη ακρίβεια τις ομοιότητες των κυβερνητικών συστημάτων μέσα στους διάφορους τομείς της μεταβιομηχανικής καπιταλιστικής οικονομίας στην τρίτη φάση της εξέλιξής της – συνδέοντας την ανάπτυξη των πολυεθνικών παρόχων πληροφοριών (Goggle, Microsoft, Amazon), ιδιαίτερα την εντυπωσιακή τους ανάπτυξη στα τελευταία 20 χρόνια, με τα επιτεύγματα του βιοκαπιταλισμού και την την πληροφοριοποίηση της βιολογίας και με τις θεμελιακές αλλαγές που συνέβησαν με το αλγοριθμικό εμπόριο και την αποκαλούμενη «χρηματιστηριοποίηση». Χρησιμοποίησα αυτήν την έννοια για να εξετάσω και να εξηγήσω το φαινόμενο «Flash Crash» όταν ο Dow Jones έπεσε κατά 700 μονάδες ($800 δις) – μια από τις μεγαλύτερες πτώσεις στην ιστορία – και ξανανέβηκε μέσα σε λίγα λεπτά.
Το αλγοριθμικό εμπόριο δείχνει μερικές φορές να είναι μια εξήγηση της μεταβλητότητας της αγοράς, ειδικά στην περίπτωση που το ρίσκο δεν είναι ξεκάθαρο ή δεν είναι δυνατό να ιχνηλατηθεί αποτελεσματικά και ρυθμιστεί.
Σήμερα, περισσότερο από το 80% των αγοραπωλησιών του μετοχικού κεφαλαίου των ΗΠΑ γίνεται με αυτοματοποιημένα προγράμματα. Όλο και περισσότερο, τα πλανητικά πληροφοριακά συστήματα που λειτουργούν με την ταχύτητα του φωτός, βρίσκονται να είναι εξαρτημένα από τις εταιρίες ΕΥΣ (εμπόριο υψηλών συχνοτήτων) στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν Αυτοματοποιημένα Κέντρα Εμπορίου που θα είναι σε θέση να εμπορεύονται καθημερινά δεκάδες εκατομμύρια μετοχές.
Τώρα, μετά τα «ποσοτικά προγράμματα εμπορίου» οι μαθηματικοί των εταιριών ΕΥΣ σχεδιάζουν συστήματα «κβαντικού εμπορίου» έτσι ώστε η κατοχή των μετοχών να διαρκεί για κλάσματα δευτερολέπτου μόνο.
Η εκπληκτική ανάπτυξη της χρηματιστικής οικονομίας – αυτό που αποκαλείται «χρηματιστηριοποίηση» - αποτελεί ένα σύνολο αλληλοεπικαλυπτόμενων διεργασιών που δεν αφορά μόνο στη μεγάλη επέκταση του χρηματιστηριακού τομέα του καπιταλιστικού συστήματος – τη μεγέθυνση των χρηματιστηριακών ιδρυμάτων κάθε είδους – αλλά και στην ποιοτική αλλαγή στον τρόπο παραγωγής, με το τραπεζικό σύστημα να εγκαταλείπει τις παραδοσιακές πρακτικές ώστε να γίνει εμπορικός επενδυτής και τις πολυεθνικές εταιρίες να αναπτύσσονται ως χρηματιστηριακά ιδρύματα που θα είναι σε θέση να επενδύουν και να εμπορεύονται απευθείας στις χρηματαγορές. Ο Richard Peet (2011), στο άρθρο του στο Monthly Review «Contradictions of Finance Capitalism» το περιγράφει περιεκτικά:
«Στη διάρκεια των τελευταίων 30 χρόνων, το κεφάλαιο μετατοπίστηκε από την παραγωγή στο χρηματιστήριο. Η σφαίρα επιρροής του επεκτάθηκε σε κάθε γωνιά της γης, η ταχύτητα μετακίνησής του μεγάλωσε τόσο που έφτασε το κλάσμα δευτερολέπτου και ο έλεγχος που ασκεί επεκτάθηκε ώστε να συμπεριλάβει τους πάντες».
Ζούμε στην εποχή του πλανητικού χρηματιστικού καπιταλισμού.
Μερικοί κριτικοί υποστηρίζουν ότι η άνοδος του νεοφιλελευθερισμού εξηγείται από τον αυξανόμενο ρόλο και ισχύ των χρηματοοικονομικών στην πολιτική οικονομία του καπιταλισμού και από το ότι ο νεοφιλελευθερισμός «είναι η έκφραση του πόθου της καπιταλιστικής τάξης και των ιδρυμάτων όπου η ισχύς της συγκεντρώνεται, τα ιδρύματα αυτά που αποκαλούμε «χρηματιστηριακά» να αποκαταστήσουν τα ταξικά εισοδήματα και την ταξική εξουσία».
Η χρηματιστηριοποίηση δεν αφορά μόνο στην ποσοτική επέκταση αλλά και στην αλλαγή της φύσης των χρηματιστηριακών ιδρυμάτων και των τραπεζών που εγκατέλειψαν τις παραδοσιακές τους πρακτικές για μπορέσουν να δημιουργήσουν και να πουλήσουν τα ίδια τα χρηματιστηριακά εργαλεία. Όπως πολλοί θεωρητικοί θεωρούν, ο νεοφιλελευθερισμός, ξεκινώντας από το 1980 στις ΗΠΑ, προώθησε μια μετατόπιση από τον κρατικά ελεγχόμενο καπιταλισμό στην απορρύθμιση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Η νομοθεσία Glass-Steagall, ο πυλώνας της νομοθεσίας Banking Act του 1933, ήλεγχε ως πρόσφατα τις συναλλαγές των εμπορικών τραπεζών – συμπεριλαμβανομένης και της δυνατότητας να κερδοσκοπούν με τις καταθέσεις σε συνεργαζόμενες τράπεζες.
Όλα αυτά τελείωσαν την εποχή Κλίντον – δόθηκε η δυνατότητα σε όλα αυτά τα ιδρύματα να διαφοροποιούν τα προϊόντα τους ώστε να αυξάνουν τα κέρδη τους.
Η χρηματιστηριοποίηση είναι ένας συστημικός μετασχηματισμός του καπιταλισμού που βασίζεται στις παρακάτω τάσεις:
1. Στη μαζική επέκταση του χρηματιστηριακού τομέα με τις χρηματιστηριακές εταιρίες να επικρατούν επί των τραπεζών και τις τράπεζες να εγκαταλείπουν τις παραδοσιακές τους πρακτικές ώστε να μπορούν να μετέχουν άμεσα στις χρηματαγορές,
2. Στην απόκτηση χρηματιστηριακών δυνατοτήτων από μεγάλες μη-χρηματιστηριακές πολυεθνικές εταιρίες και η χρήση τους για αύξηση εσόδων,
3. Στη συμμετοχή των νοικοκυριών στο παιχνίδι των χρηματιστικών αγορών (η αποθέωση του μετοχικού καπιταλισμού), και
4. Στην κυριαρχία της χρηματιστηριοποίησης και των χρηματαγορών επί της συρρικνούμενης παραδοσιακής βιομηχανικής οικονομίας και στην αντίστοιχη αφαίρεση του «μυθοποιημένου» κεφαλαίου που ολοένα και περισσότερο ελέγχει το μηχανισμό τιμών αλλά προσθέτει πολύ λίγα στην πραγματική αξία.
Η τρελή αύξηση του χρηματιστηριακού κεφαλαίου συγκριτικά με τον πραγματικό πλούτο φαίνεται στο ακόλουθο διάγραμμα που δίνει το McKinsey Global Institute
Η μη πραγματική αυτή αύξηση φάνηκε και το 2011, με το Ακαθάριστο Παγκόσμιο Προϊόν (ΑΠΠ) να φτάνει τα $79,39 τρις και την παγκόσμια αγορά παραγώγων να φτάνει τα $1,2 τετράκις εκατομ., δλδ πάνω από 15 φορές μεγαλύτερη από παραγωγική οικονομία.
Μερικοί σχολιαστές υποστηρίζουν ότι αυτά τα παράγωγα δεν σχετίζονται με τίποτε που να είναι πραγματικό και ότι έχουν συμβάλλει στο πρόβλημα του μη διατηρήσιμου δημόσιου χρέους με τις τράπεζες να ακολουθούν πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης. Μετά την κατάρρευση της Lehmann, οι μεγάλες επενδυτικές τράπεζες προχώρησαν στη δημιουργία ενός σκιώδους τραπεζικού συστήματος και νέων μορφών χρηματικών υποκατάστατων. Οι ΗΠΑ θα έχουν ελλείμματα τρις δολαρίων για τα επόμενα χρόνια και ένα τεράστιο δημόσιο χρέος ύψους $16,4 τρις το οποίο έχει οδηγήσει σε πολιτικές λιτότητας.
Όπως αναφέρει ο Mark Congloff του Huffington Post, ένα άρθρο στο Journal of International Money and Finance υποστηρίζει ότι τα παράγωγα, ειδικότερα οι συμβάσεις ανταλλαγής κινδύνου αθέτησης (CDS), έχουν κάνει την κρίση του ευρωπαϊκού δημόσιου χρέους χειρότερη, αυξάνοντας τα επιτόκια δανεισμού αναξιόπιστων οφειλετών όπως η Ελλάδα και η Ιταλία.
Και συνεχίζει λέγοντας: «Τα πιστωτικά παράγωγα είχαν σημαντικό ρόλο και στην πιστωτική κρίση των ΗΠΑ αλλά με τελείως διαφορετικό τρόπο. Η AIG σχεδόν διαλύθηκε από το πελώριο χαρτοφυλάκιο CDS που διατηρούσε και σχεδόν παρέσυρε όλο το οικονομικό σύστημα στη δίνη της κρίσης, αναγκάζοντας της αμερικανική κυβέρνηση να την εξαγοράσει για να τη σώσει. Επίσης, τα πιστωτικά παράγωγα βοήθησαν τις τράπεζες να χρησιμοποιήσουν άλλα όπλα μαζικής οικονομικής καταστροφής, τα ενυπόθηκα ομόλογα υψηλού ρίσκου».
Επειδή τα πιστωτικά παράγωγα είναι εργαλεία που προσφέρονται τεμαχισμένα και σε δέσμες και επαναπωλούνται πολλές φορές, το οικονομικό ρίσκο δεν είναι ορατό. Πρόσθεστε και τη νέα φυσική του ΕΥΣ και το πρόβλημα μεγεθύνεται. Έτσι το σύστημα μπορεί να κινείται αμφισβητώντας την ικανότητα των κυβερνήσεων ή όποιου άλλου ρυθμιστικού μηχανισμού να παρακολουθήσει την ποσότητα και την πορεία των παγκόσμιων εμπορικών συναλλαγών.
Το να επιστρέψουμε στην παρατήρηση του Virilio πάνω στην κλασική αριστερή προσέγγιση απαίτησης περισσότερης κοινωνική δικαιοσύνη, δεν μπορεί να μας οδηγήσει και πολύ μακριά: Αν δεχτούμε ότι η οικονομική κρίση και η αυξανόμενη χρηματιστηριοποίηση είναι εκφράσεις της εξάντλησης του νεοφιλελεύθερου μοντέλου ανάπτυξης, ότι η συνεχιζόμενη αφαιρετικότητα του και η αυξανόμενη ευκινησία του είναι εν τέλει ασταθείς, μη ανιχνεύσιμες και αδύνατο να ρυθμιστούν καταλλήλως και ότι η ατελείωτη επέκτασή του, αν και δεν στηρίζεται σε κάτι παραγωγικά ρεαλιστικό, ελέγχει το μηχανισμό τιμών και οδηγεί σε μεγάλες πλανητικές ανισότητες, τότε για πόσο καιρό ακόμη θα διαρκέσει και που βρίσκονται τα κατάλληλα υποκατάστατα;
Η χρηματιστηριοποίηση χαρακτηρίζει την πολιτική του ύστερου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού επιτρέποντας τον να αποσπά υπεραξία από τα κοινά αγαθά: να επιτίθεται κατά της κοινωνικής ασφάλισης και του συστήματος υγείας, να ιδιωτικοποιεί την εκπαίδευση και τις υποδομές, να νομισματικοποιεί την ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη, να υποθηκεύει μαζικά τα φοιτητικά δάνεια, να δεσμεύει τις καταθέσεις, να κερδοσκοπεί με τις κρατικές εταιρίες.
Όλα τα παραπάνω είναι εκφράσεις μιας πολιτικής που επιτρέπει σε μια μικρή αλλά ισχυρή μειοψηφία να λαφυραγωγεί το δημόσιο πλούτο με τον ίδιο τρόπο που λαφυραγώγησε τον προσωπικό πλούτο της πλειοψηφίας μέσω της φούσκας των ακινήτων και την υφαρπαγή του πλούτου των νοικοκυριών.
Ο χρηματιστικός καπιταλισμός κατίσχυσε επί του βιομηχανικού αλλά το ερώτημα είναι: τι θα κατισχύσει επί αυτού; Η πρώτη μεγάλη πλανητική οικονομική κρίση συνδέεται στενά με μια ευρύτερη οικολογική, κοινωνική και εργασιακή κρίση. Τόσο η κλίμακα όσο και η ταχύτητα της ανάπτυξής του συστήματος αυτού, είναι πιθανό να υποδεικνύουν ότι τίποτε δεν μπορεί να το σώσει και ότι θα συνεχίσει έτσι ως την αναπόφευκτη κατάρρευση. Η νέα λογική του μετα-χρηματιστικού καπιταλισμού πρέπει να αναγνωρίσει την αποτυχία των πολιτικών απορρύθμισης και της ανάπτυξης που ωθείται από δανεισμό και να αποδεχτεί, όπως και στην κορύφωση της κρίσης του 2008, λύσεις τύπου Μεγάλης Κυβέρνησης σε μια εποχή πλανητικής αειφόρου ανάπτυξης και κοινωνικής αλληλεγγύης.
Πηγή: CYNICAL/truthout
Mτφ. Crying Wolf
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου