Ο Μαρξισμός στον 21ο Αιώνα (4)

Από τη συζήτηση μεταξύ των Fredric Jameson (FD), Jack Amariglio (JA), Yahya M. Madra (YMM) και Vladislav Sofronov (VS), «The Theory of Marxism: Questions and Answers»

Ερώτηση 3

(VS): Ποιοι είναι κατά τη γνώμη σας οι σημαντικότεροι μαρξιστές των τελευταίων δεκαετιών; Πόσο σημαντική ήταν η συνεισφορά τους στην περαιτέρω ανάπτυξη του μαρξισμού;

(FJ): H αξιολόγηση των μαρξιστών στοχαστών παρουσιάζει μια σειρά από προβλήματα (τα ανέπτυξα προηγουμένως). Σημαντικός είναι ο Αλτουσέρ, ιδιαίτερα για την θεωρία της ιδεολογίας που διατύπωσε, μια εξολοκλήρου καινούργια αντίληψη για το πώς λειτουργεί η ιδεολογία και ένα είδος απόρριψης των εννοιών της αληθούς και της ψευδούς συνείδησης. Πράγμα που δε σημαίνει ότι η ψευδής συνείδηση δεν υπάρχει πλέον. Προφανώς και υπάρχει. Αλλά από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και μετά, η ιδεολογία έχει λειτουργήσει με ένα πολύ αστείο τρόπο. Έγινε πολύ πιο ωμή. Μέσα στον Ψυχρό Πόλεμο, όλες οι αστικές ιδεολογίες έπρεπε να δείχνουν προοδευτικές. Τώρα κανείς δε χρειάζεται να είναι προοδευτικός και η ιδεολογία είναι απλά αυτό που ο πιο χυδαίος μαρξισμός έλεγε ότι ήταν πάντα – χρηματικά συμφέροντα. Και αυτό που αντιστοιχεί σε αυτή τη διαπίστωση, και νομίζω ότι είναι ένα σημαντικό θεωρητικό πρόβλημα που δεν έχει αναλυθεί, είναι ένας κυνικός λόγος.

Στο ζήτημα αυτό οι θέσεις του Ζίζεκ είναι ενδιαφέρουσες και για το λόγο αυτό θα τον συμπεριελάμβανα στη λίστα – όχι όμως χωρίς επιφυλάξεις και όχι χωρίς την πιθανότητα αναίρεσης. Πώς γίνεται και ο καθένας ξέρει τι είναι ο καπιταλισμός σήμερα; Δεν χρειάζεται να έχεις ψευδή συνείδηση περί αυτού. Μάλλον το γνωρίζουν και το γνωρίζουν καλά, λέει ο Ζίζεκ. Έτσι, θα έλεγα, Αλτουσέρ, Γκι Ντεμπόρ και Κοινωνία του Θεάματος και η όλη σύλληψη για την εικόνα, το θέαμα και την αναπαράσταση. Στην Γερμανία η ομάδα Capital Logic ήταν πολύ ενδιαφέρουσα. Και το ενδιαφέρον γι’ αυτήν έχει αναθερμανθεί, υπάρχουν επανεκδόσεις των εργασιών της στη Γερμανία. Πρόκειται μια ιδιαίτερη εφαρμογή του Χέγκελ στο Μαρξ αλλά νομίζω ότι αφορά σε θέματα που δεν είχαν συζητηθεί στο παρελθόν: στη συνολική δομή του Κεφαλαίου, στο βιβλίο ως όλον και όχι μόνο στον πρώτο τόμο και τη σχέση του με τη διαλεκτική του Χέγκελ. Σίγουρα ο Ανρί Λεφέµπρ έχει δώσει ένα εκτεταμένο έργο και οι επισημάνσεις που κάνει για τον κοινωνικό χώρο είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Δε γνωρίζω αν όλοι αυτοί οι άνθρωποι είχαν συγκεκριμένους στόχους, το σημαντικό είναι ότι έθεσαν καινούργια προβλήματα.

Από τη Γερμανία θα ανέφερα επίσης τον Ρόμπερτ Κουρτς. Δικιά του είναι η ιδέα ότι ο εκσυγχρονισμός τελείωσε, ότι ο 3ος κόσμος δε θα εκσυγχρονιστεί ποτέ, ότι το όλο σύστημα παράγει ένα είδος μόνιμης αστάθειας η οποία θα προκαλέσει και την κατάρρευσή του. Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντική και επίκαιρη ιδέα αλλά ο κόσμος δεν θέλει να την ακούσει γιατί είναι πολύ απαισιόδοξη.

Στις ΗΠΑ σημαντική, από θεωρητική άποψη, είναι η δουλειά του Ντέιβιντ Χάρβεϊ 

Γενικά θεωρώ ότι έχουν γίνει πολλά πράγματα. Στην Αγγλία υπάρχει μια καινούργια ομάδα, το Historical Materialism group που εκδίδει και το ομώνυμο περιοδικό.

Είναι το μόνο περιοδικό που ασχολείται με θεωρητικά προβλήματα του μαρξισμού (αξία, διαλεκτική κλπ), σε αντίθεση με το New Left Review που ασχολείται με πιο γενικά, πολιτικά θέματα.

Πιθανότατα ξεχνάω πολλούς σημαντικούς ανθρώπους αλλά όπως και να το κάνουμε, από τη γενιά του Αλτουσέρ και μετά, αυτοί είναι πιο λίγοι.

Στις ΗΠΑ υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός από την άποψη της γενικότερης πολιτικής ταυτότητας, την πολιτική της διαφοράς που είναι ένα είδος αναρχισμού. Θα έλεγα ότι, γενικότερα, στην αριστερά οι αναρχικές θέσεις είναι δυνατότερες από τις μαρξιστικές – δεν ξέρω τι πιστεύεις εσύ. Αν και ίσως πάντα έτσι ήταν μεταξύ των διανοουμένων. Αλλά, πιστεύω, ότι υπάρχει ένα καινούργιο ενδιαφέρον για τον Μαρξ και νεαροί αμερικανοί τον διαβάζουν και είναι πολύ περίεργοι για τη σχέση που έχει με το σήμερα.

(JA & YM): Οπωσδήποτε θα πρέπει να αναφέρουμε τον Αλτουσέρ ως στιγμή διάρρηξης, ως σημείο καμπής μέσα στη μαρξιστική παράδοση. Η αλτουσεριανή παρέμβαση, με την επιμονή της σε μια εκτεταμένη κριτική του θεωρητικού ανθρωπισμού, έχει αλλάξει ριζικά το νόημα του να είναι κάποιος μαρξιστής φιλόσοφος (με την ευρύτερη έννοια). 

Κατά μια άποψη, το πιο τραυματικό κομμάτι των γραπτών του Αλτουσέρ δεν ήταν ούτε η έννοια του επικαθορισμού (overdeterminism) ούτε η ατελής θεωρία της ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους αλλά, μάλλον, η κριτική της δομικής αρχής του ανθρώπου που επηρέασε σημαντικά την κοινωνική θεωρία συμπεριλαμβανομένων και διαφόρων κλάδων της μαρξιστικής παράδοσης. 

Για μας, ο μαρξισμός ως ζωντανή παράδοση συνεχίζει να υπάρχει στα γραπτά των μαρξιστών στοχαστών που θεωρούν αυτήν την κριτική του ανθρωπισμού ως το σημείο εκκίνησης του στοαχασμού τους.

 Μια σίγουρα ατελής λίστα θα συμπεριελάμβανε τον Ετιέν Μπαλιμπάρ και το έργο του πάνω στην ταξική πολιτική, την Τζούντιθ Μπάτλερ και το έργο της πάνω στην ιδεολογία, το φύλο και την υποταγή, τον Ερνέστο Λακλάου και το έργο του πάνω στην ηγεμονία και το λαϊκισμό, τον Στιούαρτ Χολ και το έργο του πάνω στις φυλετικές διαμορφώσεις και τους τρόπους παραγωγής, τον Στέφεν Ρέσνικ και τον Ρίτσαρντ Γουόλφ και το έργο τους πάνω στην πολιτική οικονομία της υπεραξίας και τη ταξική διεργασία, την Γκαγιάτρι Τσακραβότρι Σπίβακ και το έργο της πάνω στην αξία τόσο ως μεταφορά όσο και ως μετα-αποικιακή πραγματικότητα, στον Σλαβόι Ζίζεκ και το έργο του πάνω στην ιδεολογία, τον καπιταλισμό και την απόλαυση, τον Φρέντερικ Τζέιμσον και την ανάλυσή του πάνω στη λογοτεχνική και κινηματογραφική μορφή και τις Τζούλι και Κάθριν Γκίμπσον-Γκράχαμ για τις κριτική τους στον κεφαλαιοκεντρισμό.

Υπάρχουν επίσης αναδυόμενες συμβολές σχετικά με τον τρόπο που προσλαμβάνεται η νέα καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση και διαφορετικές προσεγγίσεις στη διεργασία της εμπορευματοποίησης.

Αναλύσεις σχετικές με τις αλλαγές και τις ανανεώσεις των οικονομικών εργαλείων, τη δημιουργία τους και τη διάδοσή τους και τον τρόπο που όλα αυτά αναδομούν τόσο τις ροές καφαλαίου όσο και παλιότερες μαρξιστικές αναλύσεις του «χρηματιστηριακού κεφαλαίου».

Επίσης, αναλύσεις πάνω στη διακριτότητα των τρόπων ανάπτυξης των μορφών παραγωγής και της τεχνολογίας («άυλη εργασία», «new media», «γνωσιακός καπιταλισμός») που αναδύονται σήμερα και μπορούν να καθορίσουν κρίσιμα την όλη κοινωνικο-οικονομική διαδικασία.

Πηγή: Rethinking Marxism: A Journal of Economics, Culture & Society

Μτφ. Crying wolf

(συνεχίζεται)