Ο Μαρξισμός στον 21ο Αιώνα (2)

Λίγο μετά την εκδήλωση της καπιταλιστικής κρίσης (Ιούνιος 2008), οι Fredric Jameson (FD), Jack Amariglio (JA) και Yahya M. Madra (YMM) συζητούν με τον Vladislav Sofronov. Η συζήτηση με τον FJ έγινε στη Μόσχα, ενώ με τους JA και ΥΜΜ μέσω email. O VS έθεσε 7 ερωτήσεις στις οποίες απαντούν οι τρεις μαρξιστές. To συνολικό κείμενο δημοσιεύτηκε στο «Rethinking Marxism: A Journal of Economics, Culture & Society» με τον τίτλο «The Theory of Marxism: Questions and Answers» τον Ιούνιο του 2008, απ’ όπου και μεταφράζω ερωτήσεις-απαντήσεις κατά σειρά

Ερώτηση 1  

VS: Ποιες πλευρές της μαρξιστικής κληρονομιάς ανήκουν οριστικά στο παρελθόν; Και ποιες είναι ακόμη επίκαιρες; 

FD: Δεν σκέφτομαι πάνω στο θέμα κατά αυτόν τον τρόπο, δηλαδή με όρους ζωντανών και νεκρών πλευρών του μαρξισμού, όπως είπε ο Groce. Κατά τη γνώμη μου ο μαρξισμός επανερμηνεύεται σε κάθε φάση του καπιταλισμού και πιστεύω ότι τώρα βρισκόμαστε σε μια τρίτη φάση, μετά τη φάση του Λένιν και την πρωταρχική φάση, κατά την οποία ο μαρξισμός επανερμηνεύεται σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από ότι στη λενινιστική περίοδο. Δεν καταλαβαίνω το μαρξισμό ως μαρξισμό-λενινισμό. Τον καταλαβαίνω ως ανάλυση του καπιταλισμού και πάντοτε διασκεδάζω όταν λένε ότι ο καπιταλισμός θριάμβευσε και ότι ο μαρξισμός είναι νεκρός. Κι αυτό γιατί δεν μπορεί να είναι νεκρός αφού, όπως είπα, είναι ανάλυση του καπιταλισμού. Οι μαρξιστές οικονομολόγοι είναι οι μόνοι που βλέπουν το καπιταλιστικό σύστημα ως όλον. Αν κοιτάξετε τους αστούς οικονομολόγους θα δείτε ότι τους απασχολούν επιμέρους προβλήματα του συστήματος – πληθωρισμός, επενδύσεις, κτλ, αλλά όχι το σύστημα συνολικά. Τα μαρξιστικά οικονομικά και μόνο είναι αυτά που εξετάσουν το σύστημα και έτσι δεν σκέφτομαι πάνω στο μαρξισμό με όρους απαρχαιωμένου και μη. Πιστεύω ότι ο Μαρξ έφτιαξε ένα μοντέλο του καπιταλισμού ως σύστημα και ότι αυτό ισχύει ακόμη, εκτός του ότι υπάρχει σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από την εποχή του.

Από την άλλη μεριά, όπως έχει υποστηρίξει ο Ernst Mandel, αφού ο Μαρξ μας δίνει ένα καθαρό νοητικό μοντέλο του καπιταλισμού στο οποίο η Αγγλία είναι μόνο μια περίπτωση κι αναφορά δευτερεύουσας σημασίας, κατά έναν τρόπο το μοντέλο του αναπαριστά ακριβέστερα το σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο σύστημα αφού αυτό είναι κατά πολύ γνησιότερος καπιταλισμός, ένας καπιταλισμός από τον οποίο έχουν εξοβελιστεί τα φεουδαλικά στοιχεία και η εμπορευματοποίηση, τα ημερομίσθια κτλ έχουν αυξηθεί πολύ περισσότερο από ότι την παλαιότερη περίοδο.

JA & YM: Θα ήταν ωραίο να σκεφτούμε ότι ο μαρξισμός έχει υπερβεί την τάση του προς μια αναγωγιστική θεωρητικοποίηση. Η ορθοδοξία του 20ου αιώνα που αχρήστευσε τις περισσότερες από τις θεωρητικές και πολιτικές καινοτομίες του μαρξισμού, ειδικά στην οικονομική ανάλυση, είχε μέτρια αποτελέσματα. Από τη μια μεριά, έκανε κάποιες χρήσιμες από πρακτική άποψη απλοποιήσεις που, σε συγκεκριμένες συνθήκες, βοήθησαν τόσο στο δυνάμωμα της εργατικής τάξης όσο και στην υποστήριξη των λαϊκών στρωμάτων. Ο πανταχού παρών ισχυρισμός ότι ο καπιταλισμός αντιμετώπιζε κρίσης συσσώρευσης βοηθούσε, κατά καιρούς, στην ενθάρρυνση των αριστερών ότι το τέλος του ήταν προ των θυρών. Από την άλλη η εμμονή στους αναγκαίους «νόμους κίνησης» του καπιταλισμού επέφερε μεγάλη σύγχυση και τα αποτελέσματα ήταν εφησυχασμός, κατάπνιξη των αντίθετων απόψεων και απαίτηση για ομογένεια. Έτσι, αν και δεν πιστεύουμε ότι η ορθοδοξία έχει εξαλειφθεί, ούτε θεωρούμε ότι δεν έχει κάποιο ρόλο στην παρούσα συγκυρία, ελπίζουμε η μονολιθική της υποστήριξη σε ντετερμινιστικούς τρόπους ανάλυσης και σε προκαθορισμένες δράσεις να περάσει σε δεύτερο επίπεδο μεταξύ των σημερινών μαρξιστών. Αυτό που είναι υψίστης σημασίας είναι η ανάλυση των τάξεων και η εκμεταλλευτική διαδικασία. Έχει γίνει της μόδας να ξεπερνάμε τη μαρξιστική ανάλυση των τάξεων προτιμώντας, είτε άλλες κοινωνικές και οικονομικές κατηγοριοποιήσεις και κινήματα είτε παλιότερες ή νεώτερες «κοινωνιολογικές» απόψεις πάνω στις κοινωνικές τάξεις, απόψεις που συνδέονται περισσότερο με το επίπεδο του εισοδήματος ή την απασχόληση ή την ιδιοκτησία και δε λαμβάνουν υπόψη τους ότι για τον Μαρξ η κοινωνική τάξη στον καπιταλισμό έχει να κάνει με το πώς παράγεται, πως αποσπάται και πως εν τέλει κατανέμεται η υπεραξία. Οι ανοησίες που κυριαρχούν στην τρέχουσα συζήτηση για την κρίση και την επικείμενη εξαφάνιση της «μεσαίας τάξης» χάνουν τον στόχο. Το βασικό ερώτημα αφορά στη διατήρηση και επέκταση σε παγκόσμια κλίμακα της εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης και στις χρήσεις και καταχρήσεις της υπεραξίας. Για το αν ή όχι μερικά τμήματα της αποκαλούμενης μεσαίας τάξης βρίσκονται στο στόχαστρο, είναι βέβαιο, ή θα έπρεπε να είναι για τους μαρξιστές, ότι η έκρηξη των εισοδημάτων και του πλούτου των καπιταλιστών, των χρηματιστών, των μεσιτών, των σπεκουλαδόρων και των λοιπών και η σχετική μείωση του επιπέδου ζωής και του εισοδήματος των «φτωχών», έχει τη βάση του στη αυξανόμενη και καθόλου μειούμενη εκμετάλλευση. Κατά τη γνώμη μας, η ανάλυση τού πως επιτεύχθηκε αυτή η αυξημένη εκμετάλλευση είναι πρωτεύουσας σημασίας για τους μαρξιστικά σκεπτόμενους.