Από τη συζήτηση μεταξύ των Fredric Jameson (FD), Jack Amariglio (JA), Yahya M. Madra (YMM) και Vladislav Sofronov (VS), «The Theory of Marxism: Questions and Answers»
Ερώτηση 4
(VS): Πώς θα περιέγραφες τη σχέση σου με το πρόβλημα της διαλεκτικής στο μαρξισμό;
(JA & YM): Δεν είμαστε σίγουροι για το τί σημαίνει «το πρόβλημα της διαλεκτικής». Αν εννοείς την απόρριψη της διαλεκτικής ως τρόπο του μαρξιστικού φιλοσοφικού στοχασμού, δε δεχόμαστε αυτήν την άποψη κι αυτό γιατί δεν έχουμε ακόμη πειστεί ότι το να σκέφτεσαι με όρους αντιφάσεων (προτιμούμε τον αλτουσεριανό επικαθορισμό ή όπως το έλεγε ο Μαρξ, «έναν πολύπλευρο καθορισμό») είναι δήθεν αναγκαίο για να σωθεί ο μαρξισμός από τον ίδιο τον εαυτό. Υπάρχουν πλευρές της διαλεκτικής (και της απόρριψής της) από τις οποίες έχουμε φυσικά διδαχτεί – από τον Χέγκελ, φυσικά, ως τον Λούτσιο Κολέτι) αλλά δεν νομίζουμε ότι υπάρχει μια απλή διαλεκτική παράδοση μέσα στο μαρξισμό που έχει ασκήσει ηγεμονία πάνω σε όλα τα ζητήματα και που περιλαμβάνει εκδοχές που βλέπουν το πρόβλημα ως μια «αρνητική» εσωτερική διεργασία ακύρωσης και υπέρβασης ή, εναλλακτικά, ως ένα σύνολο «θετικών» αντιθέσεων, είτε στη φύση – στη σφαίρα ενός φανταστικού λόγου – είτε ως κατηγορία της σκέψης.
Αυτό που συχνά μας εντυπωσιάζει είναι η ιδέα ότι υπάρχουν εποικοδομητικές «εξωτερικότητες» στις πιο φανταστικές, εσωτερικά δομημένες ολότητες, και ότι οι εξωτερικότητες αυτές δεν τίθενται ποτέ σε ένα τερέν στο οποίο μπορούν να μιλήσουν είτε εξωτερικά είτε ανεξάρτητα από τον «άλλον».
Ένας ρητά συγγενής στοχασμός που βασίζεται στην αρχή ότι σε κάθε αρχικά βεβαιωμένη θέση πάντα υπάρχει κάτι που λείπει ή είναι υπερβολικό, είναι ισοδύναμος, κατά την άποψή μας, με την αναγνώριση τού ότι η «άλλη» δυνατότητα, η οποία είχε αποκλειστεί από το αρχικό σχέδιο, είναι πάντα ελλοχεύουσα και δρώσα και πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη από όλους αυτούς που αυτοπροσδιορίζονται ως πραγματικοί μαρξιστές.
Σε κάθε περίπτωση, ελπίζουμε ότι οι μαρξιστές δε θα εγκαταλείψουν τη διαλεκτική, ανεξάρτητα της ιδιαίτερης υπόστασης που αυτή μπορεί να έχει, αφού παρέχει τα επιστημολογικά, μεθοδολογικά και πρακτικά πλαίσια που επέτρεψαν στο μαρξιστικό έργο να ευδοκιμήσει τόσο σε καλά όσο και σε κακά χρόνια και ανεξάρτητα από την επιμέρους προσέγγιση. Θα προσθέταμε ότι μερικά από τα καλύτερα έργα μαρξιστών συγγραφέων πάνω στην τάξη, την εμπορευματοποίηση, την κυριαρχία και την πολιτική θέση – Λούκατς, Αντόρνο, Γκράμσι – προέκυψαν από ανθρώπους που ήταν συνειδητά διαλεκτικοί στην προσέγγισή τους.
Πηγή: Rethinking Marxism: A Journal of Economics, Culture & Society
Μτφ. Crying wolf
(συνεχίζεται)
Ερώτηση 4
(VS): Πώς θα περιέγραφες τη σχέση σου με το πρόβλημα της διαλεκτικής στο μαρξισμό;
(FJ): Προσπαθώ να δουλέψω πάνω σ΄ αυτό. Εξαρτάται. Αν ορίσεις τη διαλεκτική περιοριστικά – είτε μέσω Χέγκελ είτε μέσω Ένγκελς είτε μέσω Στάλιν είτε ως διαλεκτικό υλισμό κλπ – μπορώ να πω ότι είμαι αρκετά αποστασιοποιημένος. Μου φαίνεται ότι η διαλεκτική είναι κάτι πιο σύνθετο ή περίπλοκο και νομίζω ότι όπου βρίσκει κάποιος ενδιαφέροντες στοχαστές, βρίσκει και μια διαλεκτική διαδικασία. Και αυτό πρέπει να περιγραφεί αλλά είναι πολύ περίπλοκο φιλοσοφικά.
Πρέπει να ξαναπεριγράψουμε το τι είναι η διαλεκτική και να δείξουμε ότι είναι παρούσα σε όλα τα είδη στοχασμού που επισήμως δεν θα αυτοαποκαλούνταν διαλεκτικά. Χρειάζεται μια ιδιαίτερη σχέση με μερικούς από τους στοχαστές, ακόμη και με εκείνους που δηλώνουν αντιδιαλεκτικοί – ο Φουκό και οι μεταδομιστές γενικά – γιατί φαίνεται να έχουν μια πολύ περιορισμένη άποψη περί διαλεκτικής. Μερικοί απ’ αυτούς τη συνέδεσαν με τα κομμουνιστικά κόμματα των χωρών τους – Νέγκρι, Ντελέζ, κλπ – και της επιτέθηκαν σε αυτή τη βάση. Αλλά μου φαίνεται ότι όταν η σκέψη τους γίνεται ενδιαφέρουσα, και γίνεται συχνά, είναι διαλεκτική γιατί διαλεκτική σημαίνει αποκάλυψη των βαθύτερων διεργασιών και ανάδειξη των αντιφάσεων που εκδηλώνονται κάθε στιγμή. Υποθέτω ότι οι πιο εμφατικοί αντίπαλοι της διαλεκτικής είναι ο Λακλάου και η Μουφέ – αν και θα μπορούσα να αναφέρω κι άλλους θεωρητικούς. Ο Λακλάου έχει δώσει μια πολύ ωραία περιγραφή πάνω στον τρόπο που λειτουργεί η πολιτική σε καθημερινή βάση, αλλά οι επιθέσεις του στη διαλεκτική, κατά την άποψή μου, δεν είναι σχετικές με τη φιλοσοφική ουσία της διαλεκτικής.
Πρέπει να ξαναπεριγράψουμε το τι είναι η διαλεκτική και να δείξουμε ότι είναι παρούσα σε όλα τα είδη στοχασμού που επισήμως δεν θα αυτοαποκαλούνταν διαλεκτικά. Χρειάζεται μια ιδιαίτερη σχέση με μερικούς από τους στοχαστές, ακόμη και με εκείνους που δηλώνουν αντιδιαλεκτικοί – ο Φουκό και οι μεταδομιστές γενικά – γιατί φαίνεται να έχουν μια πολύ περιορισμένη άποψη περί διαλεκτικής. Μερικοί απ’ αυτούς τη συνέδεσαν με τα κομμουνιστικά κόμματα των χωρών τους – Νέγκρι, Ντελέζ, κλπ – και της επιτέθηκαν σε αυτή τη βάση. Αλλά μου φαίνεται ότι όταν η σκέψη τους γίνεται ενδιαφέρουσα, και γίνεται συχνά, είναι διαλεκτική γιατί διαλεκτική σημαίνει αποκάλυψη των βαθύτερων διεργασιών και ανάδειξη των αντιφάσεων που εκδηλώνονται κάθε στιγμή. Υποθέτω ότι οι πιο εμφατικοί αντίπαλοι της διαλεκτικής είναι ο Λακλάου και η Μουφέ – αν και θα μπορούσα να αναφέρω κι άλλους θεωρητικούς. Ο Λακλάου έχει δώσει μια πολύ ωραία περιγραφή πάνω στον τρόπο που λειτουργεί η πολιτική σε καθημερινή βάση, αλλά οι επιθέσεις του στη διαλεκτική, κατά την άποψή μου, δεν είναι σχετικές με τη φιλοσοφική ουσία της διαλεκτικής.
Αυτό που συχνά μας εντυπωσιάζει είναι η ιδέα ότι υπάρχουν εποικοδομητικές «εξωτερικότητες» στις πιο φανταστικές, εσωτερικά δομημένες ολότητες, και ότι οι εξωτερικότητες αυτές δεν τίθενται ποτέ σε ένα τερέν στο οποίο μπορούν να μιλήσουν είτε εξωτερικά είτε ανεξάρτητα από τον «άλλον».
Ένας ρητά συγγενής στοχασμός που βασίζεται στην αρχή ότι σε κάθε αρχικά βεβαιωμένη θέση πάντα υπάρχει κάτι που λείπει ή είναι υπερβολικό, είναι ισοδύναμος, κατά την άποψή μας, με την αναγνώριση τού ότι η «άλλη» δυνατότητα, η οποία είχε αποκλειστεί από το αρχικό σχέδιο, είναι πάντα ελλοχεύουσα και δρώσα και πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη από όλους αυτούς που αυτοπροσδιορίζονται ως πραγματικοί μαρξιστές.
Σε κάθε περίπτωση, ελπίζουμε ότι οι μαρξιστές δε θα εγκαταλείψουν τη διαλεκτική, ανεξάρτητα της ιδιαίτερης υπόστασης που αυτή μπορεί να έχει, αφού παρέχει τα επιστημολογικά, μεθοδολογικά και πρακτικά πλαίσια που επέτρεψαν στο μαρξιστικό έργο να ευδοκιμήσει τόσο σε καλά όσο και σε κακά χρόνια και ανεξάρτητα από την επιμέρους προσέγγιση. Θα προσθέταμε ότι μερικά από τα καλύτερα έργα μαρξιστών συγγραφέων πάνω στην τάξη, την εμπορευματοποίηση, την κυριαρχία και την πολιτική θέση – Λούκατς, Αντόρνο, Γκράμσι – προέκυψαν από ανθρώπους που ήταν συνειδητά διαλεκτικοί στην προσέγγισή τους.
Πηγή: Rethinking Marxism: A Journal of Economics, Culture & Society
Μτφ. Crying wolf
(συνεχίζεται)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου