«Νερό, νερό παντού/και ούτε μια σταγόνα να πιούμε»-Το Δίλημμα του Καινοτόμου

Ο Clayton M. Christensen (CMC) θεωρείται ο κορυφαίος στοχαστής του καινοτομικού επιχειρείν.

Καθηγητής στο Χάρβαρντ, επίσκοπος της Εκκλησίας του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών (Μορμόνοι) και επιχειρηματίας.

Οι απόψεις του και η θεωρία του έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον με δεδομένο ότι, όπως και αν το δει κανείς, είτε είναι οπαδός είτε αντίπαλος του καπιταλισμού, η μόνη δίεξοδος του συστήματος από την κατάρρευση έγκειται στην τεχνολογική καινοτομία.

Το βιβλίο του που τάραξε τα νερά ήταν το «Δίλημμα του Καινοτόμου) (1997) στο οποίο υποστηρίζει ότι οι παραδοσιακές εταιρίες υπερβάλλουν στη σημασία που δίνουν στις τρέχουσες ανάγκες του καταναλωτή, με αποτέλεσμα να αποτυγχάνουν να υιοθετήσουν νέες τεχνολογίες και επιχειρηματικά μοντέλα που θα ικανοποιήσουν μελλοντικές καταναλωτικές ανάγκες. Το αποτέλεσμα είναι και η αποτυχία των εταιριών αυτών στο μέλλον. (Για μια κατατοπιστική εισαγωγή και κριτική απιτίμηση, βλ το review ενός practicioner εδώ).
 
O CNC εισήγαγε τον όρο disruptive innovation (ανατρεπτική, αποδιαθρωτική καινοτομία)
για να περιγράψει την καινοτομία που δημιουργεί νέες αγορές και δίκτυο αξιών (value market) και ανατρέπει τις υπάρχουσες και τα υπάρχοντα αντίστοιχα μέσα σε λίγα χρόνια ή δεκαετίες.


Η ιδέα της αποδιαθρωτικής καινοτομίας βασίζεται στο γεγονός ότι σε κάθε αγορά υπάρχει μια τροχιά βελτίωσης της απόδοσης που μπορούν οι καταναλωτές να απορροφήσουν ή να εκμεταλλευτούν.

Η παρακάτω εικόνα δείχνει πως οι καταναλωτές κατανέμονται μεταξύ διαφορετικών τροχιών απόδοσης σε όρους δυναμικού απορρόφησης/εκμετάλλευσης.


Μερικοί καταναλωτές είναι υψηλών απαιτήσεων/προσδιοκιών και θέλουν να αγοράσουν προϊόντα υψηλής αποδοτικότητας. Άλλοι είναι χαμηλότερων απαιτήσεων και ικανοποιούνται με φθηνά και απλά προϊόντα. Οι καινοτομίες ωθούν τα προϊόντα πάνω από την τροχιά αποδοτικότητας και η έρευνα έχει δείξει ότι σε κάθε αγορά, καθώς οι εταιρίες βελτιώνουν συνεχώς τα προϊόντα τους, υπερβαίνουν τις δυνατότητες απορρόφησης/εκμετάλλευσης των προϊόντων από τους καταναλωτές.

Η ασυνέχεια μεταξύ των δυνατοτήτων ενός προϊόντος και της ικανότητας του καταναλωτή να τις χρησιμοποιήσει, ανοίγει το δρόμο για τις αποδιαρθρωτικές καινοτομίες.

Υπάρχουν γενικά δυο τύποι αποδιαρθρωτικών καινοτομιών (αν και η τυπολογία μπορεί να επεκταθεί περαιτέρω).

Στον πρώτο τύπο ανήκουν αυτές που δημιουργούν νέες αγορές καθώς επιτυγχάνουν να φέρουν καινούργιους καταναλωτές. Το απόλυτο παράδειγμα του είδους αυτού είναι οι προσωπικοί υπολογιστές.

Στον δεύτερο τύπο ανήκουν αυτές που αφορούν υπερκορεσμένους καταναλωτές μέσα από ένα επιχειρηματικό μοντέλο χαμηλότερου κόστους. Το είδος αυτό είναι χαρακτηριστικό στη λιανική πώληση. Παράδειγμα η Wal-Mart. Πουλάει φθηνότερα και βασίζεται στο μεγάλο τζίρο. Ή η Ryanairpoy σήμερα εξυπηρετεί περισσότερο κόσμο από την British Airways.

Φυσικά, υπάρχουν και υβρίδια, τα οποία ξεκινώντας από το δεύτερο είδος μετασχηματίζονται σε πρώτους είδους ή και αντίστροφα (κινητά τηλέφωνα).

Ο CMC πιστεύει ότι ο καπιταλισμός έχει χαλάσει και χρειάζεται επιδιόρθωση.

Θεωρεί τους σύγχρονους καπιταλιστές και επενδυτές αδιάφορους για τον πραγματικό (κατ’ αυτόν) καπιταλισμό και εγκλωβισμένους σε μοντέλα που προωθούν την κερδοφορία υποτιμώντας την ανάπτυξη. Δεν μπορούν να καταλάβουν ότι η εμμονή σε αυτά είναι καταστροφική μακροπρόθεσμα, αντίθετα από την υιοθέτηση μοντέλων που ευνοούν την ανάπτυξη και (σε δεύτερο βαθμό) την μακροπρόθεσμη κερδοφορία.

Χαρακτηριστικά τους παρομοιάζει με το γέρο ναυτικό του Κόλριτζ που αναφωνεί:

«Νερό, νερό παντού/και ούτε μια σταγόνα να πιούμε».