Έχει μέλλον ο καπιταλισμός;

Ο Immanuel Wallerstein (IW)και η παρέα του (Randall Collins (RC), Michael Mann (MM), Georgi Derluguian (GD), Craig Calhoun (CC)) συνυπογράφουν το βιβλίο «Does Capitalism Have A Future?» (Oxford University Press, 2013), όπου αναρωτιούνται αν ο καπιταλισμός έχει μέλλον.

Το βιβλίο αποτελείται από 5 μέρη που το καθένα είναι γραμμένο από τους 5 παραπάνω συγγραφείς και έχει κοινή εισαγωγή και κοινό επίλογο των συγγραφέων. Βλέπουν κάτι μεγάλο να προδιαγράφεται στον ορίζοντα: Κάτι πολύ μεγαλύτερο, κάτι δομικότερο από την πρόσφατη Μεγάλη Ύφεση, την οποία βλέπουν ως πρόλογο μιας περιόδου κρίσεων και μετασχηματισμών.

Από την αρχη της κοινής εισαγωγής (με τίτλο THE NEXT BIG TURN) θέτουν το ζήτημα:

«Οι επόμενες δεκαετίες θα φέρουν μεγάλες κρίσεις και θα θέσουν μεγάλες προκλήσεις. Κάποιες απ’ αυτές θα είναι καινούργιες και κάποιες παλιές. Θα τεθούν πολιτικά διλήμματα χωρίς προηγούμενο και δύσκολες επιλογές. Όλα αυτά μπορεί να αρχίσουν να συμβαίνουν σύντομα αλλά σίγουρα θα διαμορφώσουν την ενήλικη ζωή των σημερινών παιδιών και νέων. Ωστόσο, πιστεύουμε, ότι δεν είναι απαραίτητα ή μόνο άσχημα. Στις δεκαετίες αυτές θα προκύψουν και ευκαιρίες για να οργανωθεί ο κόσμος με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που υιοθέτησαν (ή επιβλήθηκε) οι προηγούμενες γενιές (ή επιβλήθηκε σ’ αυτές)».

Αυτές τις προκλήσεις και ευκαιρίες προσπαθούν να καταγράψουν οι συγγραφείς, να τις διερευνήσουν και να επιχειρηματολογήσουν, ο καθένας από τη σκοπιά του, πάνω σ’ αυτές. Και το ενδιαφέρον είναι μεγάλο, τουλάχιστον για όσους δεν θεωρούν ντεμοντέ τις συζητήσεις για το πιθανό μέλλον του κόσμου και τις προοπτικές του καπιταλισμού. Και δεν αρέσκονται στην νιοστή επανάληψη/παράθεση των αιτιών των κρίσεων, των αδιεξόδων, της απανθρωπιάς κ.λπ του καπιταλισμού.

130+1 χρόνια μετά το θάνατο του Μαρξ και τις αναρίθμητες διαβεβαιώσεις για την επικείμενη κατάρρευση του, το σατανικό αυτό σύστημα συνεχίζει και ζει. Στο εν λόγω βιβλίο οι συγγραφείς είναι οριακά διχασμένοι αλλά το τελικό σκορ είναι πάλι υπέρ της κατάρρευσης (3-2 με IW, RC και GD vs. MM και CC).

Θα παρουσιάσουμε τις θέσεις τους, ξεκινώντας από τους νικητές και ειδικότερα από τον γνωστότερο IW

Ο IW στο πρώτο κεφάλαιο (STRUCTURAL CRISIS, OR WHY CAPITALISTS MAY NO LONGER FIND CAPITALISM REWARDING) παρουσιάζει τη θεωρία του για δυναμική του καπιταλισμού. Ενώ το σύστημα αντιμετώπισε διάφορες κρίσεις κατά την ύπαρξή του, σήμερα φαίνεται να διαμορφώνονται δυνάμεις που θα δράσουν κατά τρόπο τέτοιο στο μέλλον ώστε η επιστροφή στην ισορροπία να μην είναι δυνατή. Και αυτό θα προκαλέσει μια τεράστια κρίση.

Η ανάλυση γίνεται με βάση τα κύματα (ή κύκλους) Kondratieff (K-waves) http://proletariates.blogspot.gr/2013/08/kondratiev.html και στους κύκλους ηγεμονίας Hegemonic Cycles, (θεωρεί και τα δυο μηχανισμούς επαναφοράς του συστήματος σε ισορροπία). Τα κύματα Kondratieff εκλαμβάνονται ως κύκλοι οιωνεί-μονοπωλίων των προηγμένων προϊόντων. Οι κεφαλαιούχοι για να αποκομίσουν κέρδος πρέπει να δημιουργήσουν οιωνεί-μονοπώλια. Ο ανταγωνισμός μειώνει τα κέρδη και ο περιορισμός του είναι το πρώτο καθήκον του κεφαλαιοκράτη. Η ελεύθερη αγορά είναι ιδεολόγημα:δεν υπήρξε και δεν υπάρχει. Και δεν μπορεί να υπάρξει αφού έρχεται σε σύγκρουση με την «παραγωγή» κέρδους. Αν είναι να κερδίζουν κάτι τα παιδιά, οι αγορές πρέπει να ελέγχονται κατά κάποιον τρόπο από την κυβέρνηση.

Οι μέθοδοι δημιουργίας οιωνεί-μονοπωλίων των προηγμένων προϊόντων είναι 2:

Α. Καινοτομία

Β. Ο νόμος της πατέντας (από το λατινικό patere= ανοίγω διάπλατα)

Στην περίπτωση Α δεν έχουμε πάντα άμεση εμπλοκή της κυβέρνησης, πολλές από τις καινοτομίες του ιδιωτικού τομέα είναι παράπλευρο αποτέλεσμα έρευνας που χρηματοδοτήθηκε από την κυβέρνηση. Έτσι η κυβερνήση έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει οιωνεί-μονοπώλια υποστηρίζοντας την έρευνα και ανάπτυξη προηγμένων προϊόντων τα οποία συνέχεια και αγοράζει. Η προστασία των προϊόντων των κορυφαίων κατασκευαστών όπως και της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ένας τρόπος προστασίας της υπάρχουσας ηγεμονίας.

Τα προηγμένα προϊόντα όμως είναι πολύ επικερδή και τελικά θα υποκύψουν στον ανταγωνισμό που αναπόφευκτα δημιουργείται (λόγω του μεγάλου κέρδους) και το οιωνεί- μονοπώλιο θα σβήσει (Ο IW προτείνει μια διάρκεια ζωής περί τα 30 χρόνια).

Οι παραγωγοί θα αντιδράσουν στη μειωμένη κερδοφορία με εξωτερίκευση των δραστηριοτήτων τους (outsourcing) και μειώσεις μισθών. Άλλη μια επιλογή του κεφαλαίου είναι η απομάκρυνση από την πραγματική οικονομία και η συνεπακόλουθη χρηματιστηριοποίηση, δηλαδή η μετάβαση των οικονομικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων από τον τομέα της παραγωγής υλικών αγαθών στον τομέα των άυλων χρηματιστηριακών αγαθών τα οποία προσφέρουν, με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, υψηλότερα κέρδη σε βραχυχρόνια επιχειρηματική περίοδο. Αλλά η χρηματιστηριοποίηση υπονομεύει τη ζήτηση μέσω των κρίσεων χρέους.

Το outsourcing απαιτεί ένα μέτρο του καταμερισμού της ισχύος σε παγκόσμιο επίπεδο και έτσι οι κύκλοι Kondratieff και οι κύκλοι ηγεμονίας σχετίζονται. Το κέρδος μπορεί να παραχθεί μόνο αν στον κόσμο υπάρχει ένας αριθμός κρατών ο οποίος τελεί υπό την ηγεμονία ενός ισχυρού κράτους το οποίο επιβάλλει τη θέλησή του και τα συμφέροντα του. Για τον IW αυτό δεν μπορεί να κρατήσει για πολύ αφού οι άλλοι θα πάψουν τα ανέχονται τα καπρίτσια του ηγεμόνα. Με κάποιον τρόπο θα επέλθει η κατάρρευση της ηγεμονίας. Ο πόλεμος είναι ένας απ’ αυτούς.

Μια συνοπτική λίστα των τάσεων που διαβλέπει ο IW, περιλαμβάνει:

1.Η χρηματιστηριοποίηση απέδωσε ανεπανάληπτη ισχύ στον πιο αρπακτικό τομέα του καπιταλισμού.

2.Μετατόπιση της ηγεμονίας προς τα BRICS (Brazil, Russia, India, China, South Africa) χωρίς όμως κανένα από αυτά να έχει τη δυνατότητα να γίνει το ίδιο ηγεμονικό.

3.Αύξηση των μισθών και των πρώτων υλών

4.Αύξηση της φορολογίας ως αποτέλεσμα αυξημένης κοινωνικής πίεσης για υγεία, εκπαίδευση, κ.λπ.

5.Μείωση αποθεμάτων κάθε λογής πόρων και αδυνατότητα επέκτασης (εδώ οι καπιταλιστές στοιχηματίζουν/ελπίζουν στη γρήγορη εμπορευματοποίηση της διαστημικής τεχνολογίας).

6.Βάθυνση της περιβαλλοντικής κρίσης.

Το πρόβλημα με τη θεωρία των κύκλων και τη θεωρία κατάρρευσης είναι ότι είναι μόνο θεωρίες: γενικεύουν τις λογικές αλλά όχι τις ιστορικές τάσεις του καπιταλισμού. Και ως θεωρίες πρέπει να ερμηνεύουν τα γεγονότα αλλά και να επιβεβαιώνονται απ’ αυτά. Και στη περίπτωση αυτή, μπορεί να προσάψει κανείς πολλά στους μαρξιστές.

Πέρα από αυτό, το πρόβλημα με τη θεωρία της κατάρρευσης είναι ότι προαπαιτεί τη θεωρία των κύκλων ενώ η τελευταία μπορεί να υπάρξει και μόνη της και να ερμηνεύει τους κύκλους ως διακυμάνσεις γύρω από μια εξισορροπητική γραμμή τάσης (η περίπτωση των business cycles)

Γενικά το πρόβλημα με τις μαρξιστικές ή μαρξίζουσες αναλύσεις (στο βαθμό που ο IW θεωρηθεί μαρξιστής) είναι ότι γοητεύονται τόσο από την προοπτική της κατάρρευσης και δε δίνουν την απαραίτητη προσοχή στην εξήγηση του γεγονότος ότι η κρίση μπορεί να αποδυναμώνει τον καπιταλισμό αλλά δεν του δίνει και το τελειωτικό χτύπημα. Η τρωτότητα του καπιταλισμού θεωρείται δεδομένη και ως μόνη λύση προτείνεται η προλεταριακή επανάσταση (ως το «ιστορικό εργαλείο θανάτωσης του καπιταλισμού και «ανάστασης» του ανθρώπινου γένους).

Πιθανόν. Όπως και το αντίθετο. Η πρώτη προσπάθεια, με τα θετικά της και τα αρνητικά της, ως γνωστόν απέτυχε. Αν και δεν φαίνεται στον ορατό ιστορικό ορίζοντα μια δεύτερη προσπάθεια, ποτέ δεν ξέρεις. Έτσι ή αλλιώς, αν ο IW πέσει μέσα στις προβλέψεις τους και το σύστημα καταρρεύσει, το στοίχημα θα είναι ανοιχτό:

Για μια δικαιότερη κοινωνία ή για έναν ιντερνετικό νεοφεουδαλισμό με on-line συμβάσεις και δηλώσεις υποτέλειας.
(συνεχίζεται)