H περιπέτεια της (σύγχρονης) Γαλλικής φιλοσοφίας

Αν και κάπως επιλεκτικό και με αρκετά έντονο θετικό bias, το αρθράκι του Αλαίν Μπαντιού δίνει ένα καλό overview της σύγχρονης Γαλλικής φιλοσοφίας (λέμε τώρα). Λέμε τώρα, γιατί, σήμερα, από τους 10 φιλόσοφους που αναφέρει ο Μπαντιού ως φιλόσοφους-κλειδιά της φιλοσοφίας αυτής, οι 9 είναι μακαρίτες και μόνο η αφεντιά του είναι εν ζωή.

Θα μπορούσε να προσθέσει και έναν ακόμη φιλόσοφο – ας πούμε τον Μποντριγιάρ – για τη θέση του τερματοφύλακα και να κλείσει η ενδεκάδα με την οποία θα αγωνιστεί η Γαλλία στα φιλοσοφικά γήπεδα της ιστορίας και στα ιστορικά γήπεδα της φιλοσοφίας.


Αλλά αυτό που κάνει τη μέγιστη εντύπωση στον αναγνώστη είναι η απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στον Μαρξ.

Γιατί Αλαίν; 


Σε πρώτη φάση η εισαγωγή και θα ακολουθήσουν τα υπόλοιπα μέρη, που αντιστοιχούν στις προσεγγίσεις του Μπαντιού. Πηγή: New Left Review 35 (2005) (μτφ. Crying Wolf)


Ας ξεκινήσουμε αυτές τις σκέψεις πάνω στη σύγχρονη Γαλλική φιλοσοφία με ένα παράδοξο: αυτό που είναι το πιο οικουμενικό είναι επίσης, την ίδια στιγμή, και το πιο ιδιαίτερο. Ο Χέγκελ το αποκαλεί «συμπαγής οικουμενικότητα»: η σύνθεση αυτού που είναι απόλυτα οικουμενικό και αναφέρεται στο κάθε τι, με αυτό που γίνεται σε ιδιαίτερο χρόνο και χώρο.

 Η φιλοσοφία είναι ένα καλό παράδειγμα.

Το απόλυτα οικουμενικό μιλάει για τα πάντα, χωρίς εξαίρεση. Αλλά εντός της φιλοσοφίας υπάρχουν ισχυρές πολιτισμικές και εθνικές ιδιαιτερότητες. Υπάρχουν αυτά που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε στιγμές της φιλοσοφίας μέσα στο χώρο και στο χρόνο. Έτσι, η φιλοσοφία είναι ταυτόχρονα μια οικουμενική επιδίωξη του λόγου και κάτι που εκδηλώνεται σε απολύτως συγκεκριμένες στιγμές.


Ας πάρουμε την περίπτωση δυο ιδιαίτερα σημαντικών και πολύ γνωστών φιλοσοφικών παραδειγμάτων.

Πρώτα την κλασική Ελληνική φιλοσοφία, από τον Παρμενίδη ως τον Αριστοτέλη (5ος – 3ος αιώνας πΧ): μια ανεπανάληπτη, θεμελιακή στιγμή, πολύ μικρής χρονικής διάρκειας. Και μετά το Γερμανικό ιδεαλισμό, από τον Καντ ως τον Χέγκελ – μέσω Φίχτε και Σέλλινγκ: μια επίσης ιδιαίτερη φιλοσοφική στιγμή, από τα τέλη του 18ο αιώνα έως τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, ακόμη μικρότερης χρονικής διάρκειας.

Σκοπός μου εδώ είναι να επιχειρηματολογήσω υπέρ μιας άλλης εθνικής και ιστορικής θέσης: υπήρχε – ή υπάρχει, ανάλογα με το που τοποθετώ τον εαυτό μου – μια Γαλλική φιλοσοφική στιγμή, που εκδηλώθηκε στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα και η οποία, τηρουμένων των αναλογιών, μπορεί να συγκριθεί με τα παραδείγματα της κλασικής Ελλάδας και της Γερμανίας του διαφωτισμού.


Το θεμελιώδες έργο του Σαρτρ, «Το Είναι και το Μηδέν», κυκλοφόρησε το 1943 ενώ το τελευταίο έργο του Ντελέζ, «Τι είναι η Φιλοσοφία», στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η γαλλική φιλοσοφική στιγμή αναπτύχθηκε μεταξύ μεταξύ αυτών των δύο έργων και περιλαμβάνει τους Μπασελάρ, Μερλώ-Ποντύ, Λεβί-Στρως, Αλτουσέρ, Φουκώ, Ντεριντά, Λακάν, τον Σαρτρ και τον Ντελέζ επίσης – και πιθανώς εμένα.

Αν και μόνο ο χρόνος θα το καταδείξει, αν θεωρήσουμε ότι υπήρξε πράγματι αυτή η φιλοσοφική στιγμή, η θέση που θα υποστηρίξω εδώ θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ο τελευταίος αντιπρόσωπός της.
 
Με τον όρο «σύγχρονη Γαλλική φιλοσοφία» εννοώ το σύνολο των έργων μεταξύ των θεμελιακών έργων του Σαρτρ και του Ντελέζ. Θα υποστηρίξω ότι συνιστούν μια νέα στιγμή της φιλοσοφικής δημιουργικότητας, τόσο ιδιαίτερης όσο και οικουμενικής.


Το ζήτημα είναι να προσδιορίσουμε και να κατανοήσουμε την όλη αυτή πνευματική διεργασία. Να δούμε τι συνέβη στη Γαλλική φιλοσοφία μεταξύ του 1940 και του τέλους του 20ου αιώνα. Τι συνέβη με αυτά τα δέκα ονόματα που αναφέρθηκαν προηγουμένως; Τι ήταν αυτά που αποκαλούμε υπαρξισμό, στρουκτουραλισμό, αποδόμηση; Υπήρξε εντός αυτής της φιλοσοφικής στιγμής μια ιστορική και πνευματική ενότητα; Και αν ναι, τι είδους;

Θα προσεγγίσω αυτά τα ερωτήματα με τέσσερεις διαφορετικούς τρόπους.

Πρώτα η καταγωγή: από πού προήλθε αυτή η στιγμή, ποιοι ήταν οι πρόγονοί της, πότε γεννήθηκε;

Μετά: ποια ήταν τα βασικά φιλοσοφικά εγχειρήματα που ανέλαβε να φέρει εις πέρας;

Τρίτον: το θεμελιώδες ερώτημα για τη σχέση αυτών των φιλοσόφων με τη λογοτεχνία και τη γενικότερη σχέση φιλοσοφίας και λογοτεχνίας.

Τέλος: την σταθερή συνομιλία, καθ’ όλη την περίοδο, μεταξύ φιλοσοφίας και ψυχανάλυσης.

Καταγωγή, εγχειρήματα, ύφος και λογοτεχνία, ψυχανάλυση: τέσσερεις τρόποι με τους οποίους θα επιχειρηθεί ο ορισμός της σύγχρονης Γαλλικής φιλοσοφίας.

συνεχίζεται