Έννοια και
εσωτερική ζωή
Το 1911 ο Μπερξόν έδωσε δυο διάσημες διαλέξεις στην Οξφόρδη οι οποίες ενσωματώθηκαν στη συλλογή, «La pensée et le mouvement».
Σχεδόν ταυτόχρονα (1912), ο Λεόν Μπρούνσβικ δημοσίευσε το «Les étapes de la philosophie mathématique».
Διατυπωμένες τις παραμονές του Μεγάλου Πολέμου, οι δύο αυτές παραμβάσεις πιστοποιούσαν την ύπαρξη δυο τελείως διαφορετικών φιλοσοφικών προσανατολισμών.
Στον Μπερξόν βρίσκουμε αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί φιλοσοφία της έμβιας εσωτερικότητας, μια φιλοσοφία για την ταυτότητα του είναι και της εξέλιξης. Μια φιλοσοφία της ζωής και της μεταβολής. Αυτός ο φιλοσοφικός προσανατολισμός θα συνεχίσει την πορεία του μέσα στον 20ο αιώνα μέχρι και τον Ντελέζ.
Στο έργο του Μπρούνσβικ βρίσκουμε μια φιλοσοφία που βασίζεται στα μαθηματικά: τη δυνατότητα μιας φιλοσοφικής τυποποίησης της σκέψης και του συμβολικού. Κι αυτός ο φιλοσοφικός προσανατολισμός θα συνεχίσει την πορεία του μέσα στον 20ο αιώνα, με τους Λεβί-Στρώς, Αλτουσέρ και Λακάν.
Έτσι, από τις αρχές του 20ου αιώνα, η Γαλλική φιλοσοφία παρουσιάζεται με διαιρεμένο και διαλεκτικό χαρακτήρα. Από τη μια μεριά μια φιλοσοφία της ζωής από την άλλη μια φιλοσοφία της έννοιας. Ο διάλογος μεταξύ ζωής και έννοιας θα κυριαρχήσει σε όλη την περίοδο που ακολουθεί.
Το βασικό θέμα σ’ αυτό το διάλογο είναι το ανθρώπινο υποκειμένο και εδώ οι δυο προσανατολισμοί συμφωνούν. Από τη μια μεριά ένας ζωντανός οργανισμός από την άλλη ένας δημιουργός εννοιών, το ανθρώπινο υποκείμενο εξετάζεται τόσο σε σχέση με την εσωτερική, ζωώδη, οργανική ζωή του όσο και σε σχέση με τη σκέψη του και την ικανότητά του για δημιουργία και αφαίρεση.
Η σχέση μεταξύ σώματος και ιδέας ή ζωής και έννοιας διαμορφώθηκε πάνω στο ζήτημα του ανθρώπινου υποκειμένου και διαπερνάει όλη τη Γαλλική φιλοσοφία του 20ου αιώνα, από την αρχική αντίθεση μεταξύ Μπερξόν και Μπρούνσβικ και μετά.
Ή, για να παραθέσουμε τη μεταφορά του Καντ για τη φιλοσοφία ως το πεδίο μάχης στο οποίο όλοι συμμετέχουμε ως, λιγότερο ή περισσότερο εξουθενωμένοι, πολεμιστές: κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα η μάχη δινόταν γύρω από το ζήτημα του ανθρώπινου υποκειμένου.
Έτσι, ο Αλτουσέρ ορίζει την ιστορία ως μια διαδικασία χωρίς υποκείμενο και το υποκείμενο ως μια ιδεολογική κατηγορία. Ο Ντεριντά, ερμηνεύοντας τον Χάιντεγκερ, θεωρεί το υποκείμενο ως μια κατηγορία της μεταφυσικής. Ο Λακάν δημιουργεί την έννοια του υποκειμένου. Ο Σαρτρ κι ο Μερλώ-Ποντύ δίνουν ιδιαίτερη σημασία στο ρόλο του υποκειμένου.
Επομένως, ένας πρώτος ορισμός της Γαλλικής φιλοσοφικής στιγμής θα μπορούσε να δοθεί με όρους διαμάχης πάνω στο ανθρώπινο υποκείμενο, αφού η θεμελιακή διαφωνία σε αυτή τη διαμάχη έχει να κάνει με τη σχέση μεταξύ ζωής και έννοιας.
Φυσικά, κατά την αναζήτηση της καταγωγής της σύγχονης Γαλλικής φιλοσοφικής στιγμής, θα μπορούσαμε να γυρίσουμε πιο πίσω στο σχίσμα της καρτεσιανής κληρονομιάς. Κατά μια έννοια, η φιλοσοφική αυτή στιγμή θα μπορούσε να διαβαστεί ως μια επική συζήτηση πάνω στις ιδέες και τη σημασία του Ντεκάρτ ως εφευρέτη της κατηγορίας του υποκειμένου.
Ο Ντεκάρτ ήταν ένας θεωρητικός τόσο του φυσικού σώματος – της ζωικής μηχανής – όσο και του καθαρού στοχασμού. Και γι’ αυτό ενδιαφερόταν και για τη φυσική των φαινομένων και για τη μεταφυσική του υποκειμένου. Όλοι οι μεγάλοι σύγχρονοι φιλόσοφοι έχουν γράψει για τον Ντεκάρτ: ο Λακάν κάλεσε για μια επιστροφή στον Ντεκάρτ, ο Σαρτρ έγραψε ένα αξιοσημείωτο κείμενο πάνω στην πραγμάτευση της ελευθερίας από τον Ντεκάρτ, ο Ντελέζ παρέμεινε ανυποχώρητα εχθρικός. Εν ολίγοις, κατά τη μεταπολεμική περίοδο υπήρξαν τόσοι Ντεκάρτ όσοι και οι Γάλλοι φιλόσοφοι.
(συνεχίζεται)
Πηγή: New Left Review 35 (2005) (μτφ. Crying Wolf)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου