Μεταγνώσεις

«Ηταν οι καλύτερες μέρες, ήταν οι χειρότερες μέρες, ήταν τα χρόνια της σοφίας, ήταν τα χρόνια της άνοιας, ήταν η εποχή της πίστης, ήταν η εποχή της ολιγοπιστίας, η εποχή του Φωτός και η εποχή του Σκότους, ήταν η άνοιξη της ελπίδας και ήταν ο χειμώνας της απελπισίας, είχαμε μπρος μας τα πάντα, είχαμε μπρος μας το τίποτε, πηγαίναμε όλοι στον Παράδεισο, πηγαίναμε όλοι στο αντίθετό του»
Ch Dickens, A Tale of Two Cities

«Εσύ κι εγώ Ζόιντ, είμαστε σαν τον Μπιγκ Φουτ. Οι καιροί περνούν, εμείς ποτέ δεν αλλάζουμε…»
Τ Πύντσον, Vineland

«Οι άνθρωποι κάνουν την ίδια τους την Ιστορία, δεν την κάνουν όμως κάτω από ελεύθερες συνθήκες, που διάλεξαν μόνοι τους, μα κάτω από συνθήκες που βρέθηκαν άμεσα, που δόθηκαν και κληρονομήθηκαν από το παρελθόν.»
K Μαρξ, Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη

«Αυτοί που ελέγχουν το Μικροσκοπικό, ελέγχουν τον κόσμο»
Τ Πύντσον,
Mason & Dixon

Σάββατο 21 Σεπτεμβρίου 2013

H περιπέτεια της (σύγχρονης) Γαλλικής φιλοσοφίας (3)


του Αλαίν Μπαντιού

Τέσσερεις Κινήσεις 


Επόμενο θέμα: η ταυτοποίηση των διανοητικών εγχειρημάτων που είναι κοινά σε αυτούς τους στοχαστές. Θα σκιαγραφήσω τέσσερεις κινήσεις που κατά τη γνώμη μου δείχνουν καθαρά έναν τρόπο του φιλοσοφείν χαρακτηριστικό της σύγχρονης Γαλλικής φιλοσοφικής στιγμής. Κατά μια έννοια, όλες οι κινήσεις είναι μεθοδολογικού χαρακρήρα.

Η πρώτη κίνηση είναι η Γερμανική ή, μάλλον, η Γαλλική προσέγγιση των Γερμανών φιλοσόφων. Στην πραγματικότητα, ολόκληρη η σύγχρονη Γαλλική φιλοσοφία είναι ένας διάλογος πάνω στη Γερμανική κληρονομιά. Σημαντικές στιγμές στην ανάπτυξη αυτής της κίνησης ήταν τα σεμινάρια του Κοζέβ  πάνω στον Χέγκελ, τα οποία παρακουλούθησαν ο Λακάν και ο Λεβί-Στρως και η ανακάλυψη της φαινομενολογίας κατά τη διάρκεια των δεκαετιών 1930 και 1940 μέσα από τα έργα του Χούσερλ και του Χάιντεγκερ.

O Σαρτρ άλλαξε κατά ριζοσπαστικό τρόπο φιλοσοφικές απόψεις μετά την ανάγνωση αυτών των συγγραφέων στο πρωτότυπο κατά την παραμονή του στο Βερολίνο. Ο Ντεριντά μπορεί να θεωρηθεί, πρώτα και κύρια, ως ένας πρωτότυπος ερμηνευτής της Γερμανικής σκέψης. Και ο Νίτσε ήταν μια βασική αναφορά τόσο του Φουκώ όσο και του Ντελέζ.

Οι Γάλλοι φιλόσοφοι έψαξαν να βρουν κάτι στη Γερμανία μέσα από το έργο του Χέγκελ, του Νίτσε, του Χούσερλ και του Χάιντεγκερ.

Τι ήταν αυτό το κάτι;

Με μια φράση: μια νέα σχέση μεταξύ της έννοιας και της ύπαρξης.
 
Πίσω από τα πολλά ονόματα που υιοθέτησε αυτή η έρευνα – αποδόμηση, υπαρξισμός, ερμηνευτική – βρίσκεται ένα κοινός στόχος: αυτός του μετασχηματισμού ή της εκτόπισης αυτής της σχέσης. Ο υπαρξιακός μετασχηματισμός της σκέψης κι η σχέση σκέψης - ζώντος εδάφους και η ανταγωνιστική σχέση που είχαν με τη δική τους πνευματική κληρονομιά, είχαν εξαιρετικό ενδιαφέρον για τους Γάλλους στοχαστές.

Αυτή ήταν η «Γερμανική προσέγγιση», η αναζήτηση νέων τρόπων κατανόησης της σχέσης έννοιας – ύπαρξης μέσα από τη Γερμανική φιλοσοφική παράδοση. Και κατά τη διαδικασία «μεταφοράς» της στο πεδίο μάχης της Γαλλικής φιλοσοφίας, η Γερμανική φιλοσοφία μετασχηματίστηκε σε κάτι το εντελώς νέο. Το πρώτο εγχείρημα, λοιπόν, ήταν ουσιαστικά η οικειοποίηση της Γερμανικής φιλοσοφίας.

Η δεύτερη κίνηση, το ίδιο σημαντική, αφορούσε την επιστήμη. Οι Γάλλοι φιλόσοφοι ήθελαν να αποσπάσουν την επιστήμη από το απομονωμένο πεδίο της φιλοσοφίας της γνώσης, δείχνοντας ότι ήταν ένας τρόπος παραγωγικής ή δημιουργικής δραστηριότητας και όχι ένα απλό αντικείμενο σκέψης και γνώσης. Και ως τέτοια, πήγαινε πολύ πιο πέρα από το χώρο της γνώσης.

Έψαξαν μέσα στην επιστήμη για μοντέλα επινόησης και μετασχηματισμού τα οποία θα μπορούσαν να την εγγράψουν περισσότερο ως πρακτική δημιουργικού στοχασμού, ανάλογη με την καλλιτεχνική δραστηριότητα, παρά ως οργάνωση των φαινομένων. Η μετατόπιση της επιστήμης από το πεδίο της γνώσης σ’ αυτό της δημιουργίας και τελικά της γειτνίασής της με την τέχνη, βρήκε την απόλυτη έκφρασή της στον Ντελέζ, ο οποίος διερεύνησε την επιστημονική και καλλιτεχνική δημιουργία με τον πιο επιδέξιο και ουσιαστικό τρόπο. Αλλά η όλη διαδικασία είχε ξεκινήσει πριν απ’ αυτόν ως μια από τις καταστατικές αρχές της Γαλλικής φιλοσοφίας.

Η τρίτη κίνηση είναι πολιτική. Όλοι οι φιλόσοφοι αυτής της περιόδου προσπάθησαν να συγκεράσουν φιλοσοφία και πολιτική. Ο Σαρτρ, ο μεταπολεμικός Μερλώ-Ποντύ, ο Φουκώ, ο Αλτουσέρ και ο Ντελέζ ήταν πολιτικοί ακτιβιστές. Όπως κατέφυγαν στη Γερμανική φιλοσοφία για μια νέα προσέγγιση της έννοιας και της ύπαρξης, έτσι αναζήτησαν και στην πολιτική μια νέα σχεση μεταξύ έννοιας και δράσης και ιδιαίτερα της συλλογικής δράσης. Αυτός ο θεμελιακός πόθος συγκερασμού φιλοσοφίας και πολιτικής κατάστασης μετασχηματίζει τη σχέση έννοιας και δράσης.

Η τέταρτη κίνηση έχει να κάνει με τον εκσυγχονισμό της φιλοσοφίας αλλά κατά έναν τρόπο πολύ διαφορετικό από την κυβερνητική/διοικητική αντίληψη του εκσυγχρονισμού. Οι Γάλλοι φιλόσοφοι εκδήλωσαν έντονο ενδιαφέρον για τη νεωτερικότητα. Παρακολούθησαν τα σύγχρονα καλλιτεχνικά, πολιτιστικά και κοινωνικά κινήματα από πολύ κοντά. Έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για τη μη παραστατική ζωγραφική, για τη νέα μουσική και το νέο θέατρο, για τα αστυνομικά μυθιστορήματα, για τη τζαζ και τον κινηματογράφο και έντονη επιθυμία να φέρουν τη φιλοσοφία κοντά στις πιο ιδιαίτερες εκδηλώσεις του σύγχρονου κόσμου.

Επίσης, ιδιαίτερη σημασία δόθηκε και στη σεξουαλικότητα και στους νέους τρόπους ζωής. Σε όλη αυτή τη διαδικασία, η φιλοσοφία αναζητούσε μια νέα σχέση μεταξύ έννοιας και παραγωγής μορφών – καλλιτεχνικών, κοινωνικών και βιοτικών. Ο εκσυγχρονισμός ήταν κατ’ αυτόν τον τρόπο μια αναζήτηση ενός νέου τρόπου με τον οποίο η φολοσοφία θα μπορούσε να προσεγγίσει τη δημιουργία μορφών.

Συνοπτικά: Η Γαλλική φιλοσοφική στιγμή ήταν μια καινούργια πρόσληψη της Γερμανικής σκέψης, ένα όραμα της επιστήμης ως δημιουργία, μια ριζοσπαστική πολιτική υπόσχεση και μια αναζήτηση νέων μορφών στην τέχνη και τη ζωή. Μεταξύ αυτών των εγχειρημάτων κοινή ήταν η προσπάθεια για την εύρεση μιας νέας θέσης ή αντίθεσης πάνω στην έννοια: ο εκτοπισμός της σχέσης μεταξύ της έννοιας και του εξωτερικού της περιβάλλοντος μέσω της ανάπτυξης νέων σχέσεων με την ύπαρξη, τη σκέψη, τη δράση και τις μορφές. Και είναι αυτή η νέα σχέση μεταξύ της φιλοσοφικής έννοιας και του εξωτερικού περιβάλλοντος που συνιστά τη μεγαλύτερη καινοτομία της Γαλλικής φιλοσοφίας του 20ου αιώνα.

(συνεχίζεται)

Πηγή: New Left Review 35 (2005) (μτφ. Crying Wolf)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου