Το εβραϊκό γονίδιο. Υπάρχει;

 Το εβραϊκό γονίδιο. Υπάρχει; 

Αν και αποτελούν μόλις το 0,2 % του παγκόσμιου πληθυσμού, είναι κυρίαρχοι σε πολλούς τομείς. Έχουν πάρει το 20% των βραβείων Νομπέλ (Ιατρική=53, Φυσική=50, Χημεία=32, Οικονομικά=25, Λογοτεχνία=13, Ειρήνη=9). Στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα της νεωτερικότητας ήταν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, πρωταγωνιστές: από τη γαλλική επανάσταση (όπου, αν και περισσότερο φιλικά προσκείμενοι στο Νέο Καθεστώς από ότι στο Παλαιό, κυνηγήθηκαν και πολλοί καρατομήθηκαν  από τους Ιακωβίνους, πέφτοντας θύματα μάλλον του γενικότερου αντιθρησκευτικού μένους των τελευταίων και όχι κάποιου συγκεκριμένου αντισημιτισμού –αν και στους εγκυκλοπαιδιστές, η επίδραση των οποίων πάνω στους Ιακωβίνους ήταν τεράστια, υπάρχει ξεκάθαρα μια αντιεβραϊκή στάση) έως και την Οκτωβριανή επανάσταση (οι περισσότεροι σημαντικοί μπολσεβίκοι ήταν εβραίοι – ο Χίτλερ, μάλιστα, ταύτιζε μπολσεβικισμό και σημιτισμό) και τον 2^ο παγκόσμιο πόλεμο (με τη γενοκτονία τους) αλλά και τις μέρες μας με τα γνωστά γεγονότα που συμβαίνουν στην Παλαιστίνη.

Επομένως, μπορεί να πει κανείς, το ερώτημα είναι εύλογο: υπάρχει εβραϊκό γονίδιο;

Στο βιβλίο του «Legacy: A Genetic History of the Jewish People», ο Harry Ostrer, γενετιστής και καθηγητής στο Albert Einstein College of Medicine της Ν Υόρκης, ισχυρίζεται ότι οι Εβραίοι είναι διαφορετικοί και ότι η διαφορετικότητα αυτή δεν αφορά μόνο στο δέρμα αλλά ότι οι Εβραίοι διαθέτουν ξεχωριστό γενετικό υλικό. Αν σκεφτεί κάποιος ότι οι ναζί προσπάθησαν να εξολοθρεύσουν τους Εβραίους βάσει παρόμοιας επιχειρηματολογίας, το ενδιαφέρον γίνεται ακόμη πιο έντονο.

Στα περισσότερα από τα 3000 χρόνια ιστορίας του εβραϊκού λαού, το ζήτημα της ιδιαιτερότητας είναι πολυσυζητημένο. Με μια ιστορία ενδογαμίας και (επιβαλλόμενης ή/και επιλεγόμενης) πολιτιστικής απομόνωσης, θεωρούνταν πάντα από τους «εθνικούς» ως ένα ιδιαίτερο «γένος».

Ο Ostrer ξεκινάει το βιβλίο του εξηγώντας την ιδιαίτερη σημασία που έλαβε η έννοια αυτή στον 20^ο αιώνα με την ανάπτυξη της γενετικής. Παρουσιάζει έναν ιδιαίτερο εβραίο, τον Maurice Fishberg, που ήταν μετανάστης από τη Ρωσία. Ο Fishberg έφτασε στις ΗΠΑ το 1889 σε ηλικία 17 χρονών με το μεγάλο ρεύμα μετανάστευσης των εβραίων της ανατολικής Ευρώπης. Επιδίωξε να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο αλλά το δίπλωμα από το ρωσικό σχολείο δεν αρκούσε για την εισαγωγή του. Επειδή, όπως είπε αργότερα ο ίδιος σε μια συνέντευξη του «όταν πεινάς, κάνεις τα πάντα», αναγκάστηκε να δουλέψει. Έκανε διάφορες δουλειές οι οποίες όμως δεν του άφηναν χρόνο για κάτι άλλο. Μέχρι που έπιασε δουλειά στα ανθρακωρυχεία της Πενσυλβάνια. Εκεί παρόλη την εξουθενωτική εργασία είχε τα απογεύματα του ελεύθερα και έτσι μπόρεσε να μελετήσει αγγλικά, μαθηματικά και τα άλλα μαθήματα που απαιτούνταν για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο. Έδωσε εξετάσεις, πέτυχε και το 1897, έχοντας ένα πτυχίο ιατρικής άνοιξε ιατρείο στο Lower East Side του Manhattan. Καθώς η δουλειά σε μια φτωχή συνοικία δεν απέδιδε ούτε τα καθημερινά αναγκαία, έκανε πολλά νυχτομεροκάματα σε ιδιωτικές ασφαλιστές εταιρίες μέχρι που το 1901, πήρε τη θέση του ιατρικού συμβούλου στο Unitied Hebrew Charities, φροντίζοντας για την υγιεινή των νέων μεταναστών. Η θέση αυτή του απέδιδε αρκετά χρήματα για να ζήσει και έτσι μπόρεσε να αφοσιωθεί στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα. Έτσι, προσπαθώντας να βρει κάποια αιτία λόγω της οποίας οι εβραίοι ήταν περισσότερο επιρρεπείς σε συγκεκριμένες ασθένειες (πχ, φυματίωση), μέτρησε το μέγεθος των κρανίων μήπως και η αιτία βρίσκεται εκεί. Αν και η φαινομενολογική προσέγγιση του αποδείχτηκε μη επαρκής για την εξήγηση των διαφορών μεταξύ ανθρώπων διαφορετικής καταγωγής, έθεσε τιε βάσεις για τη μελλοντική έρευνα που θα προσπαθούσε να εξηγήσει τη «διαφορετικότητα» των εβραίων με τα εργαλεία της γενετικής.

Παρόλα αυτά ο όρος «γένος», όπως σημειώνει ο γνωστός (εβραίος) γενετιστής Richard Lewontin στην κριτική του στο «The New York Reviewof Books», είναι ασαφής, μη ξεκάθαρης ετυμολογίας και έχει διάφορα νοήματα: μπορεί να αναφέρεται σε ένα ολόκληρο βιολογικό είδος (το ανθρώπινο γένος), σε μια ομάδα ατόμων με πολύ λίγα κοινά χαρακτηριστικά αλλά κοινή εμφάνιση (λευκό γένος), σε ένα έθνος (το ελληνικό γένος), ή και σε απλή οικογένεια. Ακόμη, πολλοί κοινωνιολόγοι και ανθρωπολόγοι, μεγάλο ποσοστό των οποίων είναι εβραίοι, απορρίπτουν τον όρο «γένος» και υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των εθνών.

Από την άλλη μεριά ο Ostrer, αν και αναγνωρίζει τον καταλυτικό ρόλο της κουλτούρας και του περιβάλλοντος, πιστεύει ότι η εβραϊκή ταυτότητα έχει πολλές συνιστώσες και μια από αυτές είναι το DNA. Και επιχειρεί να δώσει μια επιστημονικά τεκμηριωμένη απόδειξη της άποψης του.

«Από τη μια μεριά», γράφει, «η μελέτη της εβραϊκής γενετικής μπορεί να θεωρηθεί ως μια ελιτίστικη προσπάθεια για την προώθηση της γενετικά καθορισμένης εβραϊκής ανωτερότητας και από την άλλη, δίνοντας γενετικής βάσης στοιχεία για διάφορα χαρακτηριστικά των εβραίων, μπορεί πυροδοτήσει τον αντισημιτισμό. Τα ζητήματα αυτά θα αμφισβητήσουν εκ νέου τη φιλελεύθερη άποψη ότι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι αλλά με γενετικές διαφοροποιήσεις.»

Το ενδιαφέρον είναι πιο έντονο όταν η διαμάχη περί «εβραϊκότητας» χωρεί εντός των εβραίων. Πολλοί φιλελεύθεροι εβραίοι έχουν συμμαχήσει με τους άραβες και άλλους μη εβραίους και υποστηρίζουν το τέλος του Ισραηλινού κράτους, τουλάχιστον ως τέτοιου που έχει στενές σχέσεις με την εβραϊκότητα. Ο βασικός θεωρητικός αυτής της ομάδας είναι ο γεννημένος την Αυστρία ιστορικός Shlomo Sand που διατύπωσε τις θέσεις του στο βιβλίο του «The Invention of the Jewish People». Εκεί ο Sand υποστηρίζει ότι οι ισχυρισμοί των Σιωνιστών περί αρχαίων δεσμών με την γη της Παλαιστίνης είναι διαστροφή της ιστορίας. Ουσιαστικά είναι μια επαναδιατύπωση της θέσης του Arthur Koestler (στο βιβλίο του «The Thirteenth Tribe») που εντάσσεται στην μεταπολεμική προσπάθεια των εβραίων φιλελευθέρων να επαναπροσδιορίσουν τους εβραίους όχι ως μια ιδιαίτερη βιολογική ομάδα αλλά ως μια θρησκευτική ιδεολογία και εθνική ταυτότητα. Ο Sand κι ο Koestle γράφουν ότι η πλειοψηφία των Εσκενάζι εβραίων δεν είναι απόγονοι του Αβραάμ αλλά πολυθεϊστών ανατολικοευρωπαίων και ευρασιατών, του βασιλείου του Khazar, αυτό που σήμερα είναι η Ουκρανία και η δυτική Ρωσία. Και οι δυο τους έχουν δεχτεί σφοδρή κριτική για εκ μέρους τους διαστροφή της ιστορίας. Σε κάθε περίπτωση, η ιστορική καταγραφή είναι αποσπασματική και κανείς δεν μπορεί να είναι απόλυτος.

Οι εβραίοι, λόγω της αυστηρής ενδογαμίας και του αυστηρού θρησκευτικού/πολιτισμικού πλαισίου εντός του οποίου διαμορφώνονται, διαφοροποιούνται από τους άλλους λαούς. Αυτό μπορεί να το δει όποιος έρθει σε επαφή μαζί τους. Φυσικά, προσλαμβάνουν, θέλοντας και μη, χαρακτηριστικά των εκάστοτε πολιτισμών εντός των οποίων ζουν. Έτσι, η άποψη ότι υπάρχει «εβραϊκός λαός» είναι διφορούμενη. Ο Νόμος του Νόστου πάνω τον οποίο βασίζεται το δικαίωμα επιστροφής στο Ισραήλ – καταστατική αρχή του Ισραηλινού κράτους – μπορεί να θεμελιωθεί με τη γενετική έρευνα. Το κοινό DNA των Ασκενάζι, των Σεφαραδιτών και των Μιζραχί εβραίων – των τριών, πολιτισμικά και γεωγραφικά, διακριτών εβραϊκών φυλών – μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως επιστημονική τεκμηρίωση των εδαφικών ισχυρισμών του Σιωνισμού – εκτός, όπως σημειώνει ο Ostrer, αν το ίδιο γενετικό υλικό ανιχνευτεί και στους παλαιστίνιους. Τότε, το εδαφικό δικαίωμα θα είναι εξίσου επιστημονικά τεκμηριωμένο.