ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΕΝΓΚΕΛΣ – ΕΠΙΚΗΔΕΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΜΑΡΞ

Την 17^η Μαρτίου του 1883, ημέρα Σάββατο η γη υποδεχόταν το άψυχο κορμί του Καρλ Μαρξ, σε μια απόμακρη γωνιά του νεκροταφείου του Χαϊιγκέιτ, στο ίδιο μνήμα όπου είχε ταφεί η γυναίκα του Τζένη δεκαπέντε μήνες νωρίτερα. Ο στοχαστής που αφιέρωσε τη ζωή στην υπεράσπιση των μαζών είχε πεθάνει την Τετάρτη στις 14 του μήνα. Σοσιαλιστικές εφημερίδες στη Γαλλία, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ δημοσίευσαν εγκώμια με πομπώδεις τίτλους: «Ο καλύτερος φίλος και μεγαλύτερος δάσκαλος των εργατών», «Η μνήμη του θα ζει, όταν οι βασιλείς θα έχουν πια ξεχαστεί». Στη χώρα που πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της 65χρονης ζωής του, ο θάνατος του πέρασε σχεδόν απαρατήρητος. «Ανακοινώθηκε ο θάνατος του δρος Καρόλου Μαρξ, του Γερμανού Σοσιαλιστή. Έζησε για να δει τις θεωρίες του που κάποτε τρομοκρατούσαν αυτοκράτορες και καγκελάριους να αργοπεθαίνουν…Οι Άγγλοι εργάτες δεν έχουν κανένα λόγο να υιοθετήσουν τις αρχές του», έγραφε η Daily News. H νεκρολογία των Times ήταν μια παράγραφος όλη κι όλη, με λάθη σε κάθε σειρά. Μόνο η Pall Mall Gazette υποπτεύθηκε πως δεν επρόκειτο να ξεχαστεί: «Το «Κεφάλαιο», αν και ανολοκλήρωτο, θα γεννήσει αναρίθμητα μικρότερα βιβλία και θα ασκήσει ολοένα μεγαλύτερη επιρροή στους ανθρώπους που στοχάζονται με ειλικρίνεια για τα κοινωνικά προβλήματα».

Τι επιτάφιο θα είχε διαλέξει ο ίδιος για τον εαυτό του; Ενώ έκανε διακοπές στο Ραμσγκέιτ, το καλοκαίρι του 1880, ο Μαρξ είχε γνωρίσει τον αμερικανό δημοσιογράφο Τζον Σουίντον, ο οποίος έγραφε μια σειρά «ταξιδιωτικών εντυπώσεων από την Αγγλία και τη Γαλλία», για λογαριασμό της New York Sun. Ο Μαρξ του παραχώρησε συνέντευξη: «[…] μια ερώτηση γεννήθηκε μέσα μου για τον έσχατο νόμο της ύπαρξης. Θα αναζητούσα την απάντηση από το σοφό που είχα απέναντί μου. Κατέβηκα στα βάθη της γλώσσας και ανέβηκα στις κορυφές της έμφασης και, σε μια παύση όπου κανεις μας δε μιλούσε, διέκοψα τον επαναστάτη, το φιλόσοφο με τούτες τις μοιραίες λέξεις: «Τι είναι;»

Και για μια στιγμή, ενώ κοιτούσε την αγριεμένη θάλασσα μπροστά μας και το αεικίνητο πλήθος στην παραλία, για μια στιγμή φάνηκε να τα χάνει. «Τι είναι;» είχα ρωτήσει και μου απάντησε με βαθιά και επίσημη φωνή: «Πάλη!» Στην αρχή νόμισα πως άκουγα της αντήχηση της απόγνωσης. Αλλά συμπτωματικά ήταν ο νόμος της ζωής.

Έντεκα πρόσωπα όλα κι όλα παραβρέθηκαν στην κηδεία του. Στην επικήδεια ομιλία του που ακολουθεί ο Ένγκελς τον περιέγραψε ως μια επαναστατική ιδιοφυία που μισήθηκε και συκοφαντήθηκε περισσότερο από κάθε άλλον άνθρωπο της εποχής του. 

ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΈΝΓΚΕΛΣ – ΕΠΙΚΗΔΕΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΜΑΡΞ

Στις 14 Μαρτίου το απόγευμα, στις τρεις παρά τέταρτο έπαψε να σκέφτεται ο μεγαλύτερος σύγχρονος στοχαστής. Μόλις τον είχαμε αφήσει μονάχο του δυό λεπτά και τον βρήκαμε όταν ξαναμπήκαμε στο δωμάτιό του ήσυχα αποκοιμισμένο στην πολυθρόνα του – αλλά για πάντα.

Είναι αδύνατο να εκτιμήσουμε τι έχασε το μαχητικό ευρωπαϊκό και αμερικάνικο προλεταριάτο, τι έχασε η ιστορική επιστήμη με το θάνατο αυτού του ανθρώπου. Πολύ γρήγορα θα γίνει αισθητό το κενό που δημιούργησε ο θάνατος αυτού του γίγαντα. Όπως ο Δαρβίνος ανακάλυψε το νόμο εξέλιξης της οργανικής φύσης, έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας: το σκεπασμένο ίσαμε τώρα με ιδεολογικά επιστρώματα απλό γεγονός, ότι οι άνθρωποι, πριν απ’ όλα, πρέπει να τρώνε, να πίνουν, να έχουν κατοικία και να ντύνονται προτού αρχίσουν να ασχολούνται με την πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη, τη θρησκεία κλπ. Ότι επομένως η παραγωγή των άμεσων υλικών μέσων συντήρησης και κατά συνέπεια η κάθε φορά βαθμίδα της οικονομικής ανάπτυξης ενός λαού, η μιας χρονικής περιόδου, αποτελεί τη βάση, απ’ όπου εξελίχθηκαν οι κρατικοί θεσμοί, οι αντιλήψεις για το δίκαιο, την τέχνη, ακόμα και οι θρησκευτικές παραστάσεις των ανθρώπων αυτής της εποχής, τη βάση απ’ όπου επομένως πρέπει να εξηγηθούν και όχι αντίθετα – όπως συνέβαινε ίσαμε τώρα.

Μα αυτό δεν είναι όλο. Ο Μαρξ ανακάλυψε επίσης τον ειδικό νόμο κίνησης του σημερινού κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και της αστικής κοινωνίας που προέρχονταν απ’ αυτόν. Με την ανακάλυψη της υπεραξίας, φωτίστηκαν με μιας όλα, ενώ όλες οι προηγούμενες έρευνες, τόσο των αστών οικονομολόγων, όσο και των σοσιαλιστών κριτικών είχαν πλανηθεί στο σκοτάδι.

Δυό τέτοιες ανακαλύψεις θα ήταν αρκετές για μια ζωή, και θα ήταν ευτυχής εκείνος που θα αξιωνόταν να κάνει έστω και μια τέτοια ανακάλυψη. Ο Μαρξ όμως έκανε πρωτότυπες ανακαλύψεις σε κάθε τομέα που ερεύνησε – ακόμα και στα μαθηματικά – και τέτοιοι τομείς υπήρξαν πάρα πολλοί και δεν υπάρχει ούτε ένας μέσα σ’ αυτούς που να τον ερεύνησε μόνον επιφανειακά. Τέτοιος ήταν ο άνθρωπος της επιστήμης. Αυτό όμως δεν ήταν το βασικό στο έργο του. Η επιστήμη ήταν για τον Μαρξ μια ιστορία κινητήρια, επαναστατική δύναμη. Όσο μεγάλη χαρά κι αν αισθανόταν για κάθε νέα ανακάλυψη σε οποιαδήποτε θεωρητική επιστήμη, που δε μπορούσε ίσως να προβλεφθεί ακόμα καθόλου η πρακτική της εφαρμογή – αισθανόταν μια εντελώς αλλιώτικη χαρά όταν επρόκειτο για μια ανακάλυψη που επιδρούσε αμέσως επαναστατικά στη βιομηχανία και γενικά στην ιστορική εξέλιξη. Έτσι παρακολούθησε επισταμένα την πορεία των ανακαλύψεων στον τομέα του ηλεκτρισμού και τελευταία τις ανακαλύψεις του Μαρκ Ντεπρέ.

Γιατί ο Μαρξ ήταν προπάντων επαναστάτης. Ο πραγματικός σκοπός της ζωής του ήταν να βοηθήσει με έναν οποιοδήποτε τρόπο στην ανατροπή της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας και των κρατικών θεσμών που έχει δημιουργήσει, να πάρει μέρος στην απελευθέρωση του σύγχρονου προλεταριάτου, που αυτός του έδωσε για πρώτη φορά τη συνείδηση της θέσης του και των αναγκών του, τη συνείδηση των όρων της χειραφέτησής του. Ο αγώνας ήταν το στοιχείο του. Και αγωνίστηκε με πάθος, με επιμονή, με επιτυχία, όσο λίγοι. Η πρώτη «Εφημερίδα του Ρήνου» 1842, το παρισινό «Φόρβερτς» 1844 (σ.σ. “Vorwarts” («Εμπρός») – ριζοσπαστική εφημερίδα που έβγαινε στα γερμανικά στο Παρίσι το 1844 από γερμανούς σοσιαλιστές φυγάδες. Ένας από τους συνεργάτες της ήταν και ο Μάρξ), «Η Γερμανική εφημερίδα των Βρυξελλών» 1847, «Η Νέα εφημερίδα του Ρήνου» 1848-49, «Το Βήμα της Νέας Υόρκης» από το 1852 έως το 1861 – και χώρια ένα πλήθος από μαχητικά βιβλιαράκια, δουλειά σε συλλόγους στο Παρίσι, στις Βρυξέλλες και στο Λονδίνο, έως ότου ήρθε τελικά σαν στεφάνωμα του συνόλου, η μεγάλη «Διεθνής των Εργατών» - αληθινά ένα ακόμα αποτέλεσμα, που γι’ αυτό μπορούσε να περηφανεύεται ο δημιουργός του – κι αν ακόμα δεν είχε κάνει τίποτε άλλο.

Να γιατί είχαν μισήσει και συκοφαντήσει τον Μάρξ περισσότερο από κάθε άλλον άνθρωπο της εποχής του. Τον απέλαυναν κυβερνήσεις απολυταρχικές και δημοκρατικές. Αστοί, συντηρητικοί και δημοκράτες των άκρων συναγωνίζονταν αναμεταξύ τους ποιος θα τον δυσφημήσει περισσότερο. Όλα αυτά τα παραμέριζε σα να ήταν ιστός αράχνης, δεν τους έδινε σημασία και δεν απαντούσε παρά μόνο σε μεγάλη ανάγκη.

Και πέθανε τιμημένος, αγαπημένος, τον κλάψανε εκατομμύρια επαναστάτες συνεργάτες του, που κατοικούν σ’ όλη την Ευρώπη και την Αμερική, από τα ορυχεία της Σιβηρίας έως την Καλιφόρνια. Και τολμώ να πω: μπορεί να είχε πολλούς αντιπάλους, όμως δύσκολο είναι να πούμε πως είχε έστω και έναν προσωπικό εχθρό.

Το όνομά του και το έργο του θα ζήσουν στους αιώνες

Πηγές: Φράνσις Γουίν, Κάρολος Μαρξ. Η Ζωή του. Εκδ. Ωκεανίδα, 2001. Ασάια Μπέρλιν, Καρλ Μαρξ. Εκδ. SCRIPTA. http://www.marxists.org/archive/marx/works/1883/death/dersoz1.htm