Τα σε -ίζω ρήματα

H εκπληκτική δομή του ανθρώπινου λόγου κατόρθωσε, προφανώς σε μακροχρόνιες διαδικασίες, και χωρίς διδασκαλίες, να δημιουργήσει τα ποικίλα γλωσσικά στοιχεία με το διαφορετικό περιεχόμενό τους, τις λέξεις δηλ., που ορίζουν τι είναι το κάθε τι. Αυτές ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες και τάξεις, που λειτουργούν σαν αναγνωριστικά στοιχεία: πολιτικός, υπουργός, παχύδερμο, μαλάκας, 150 κιλά, κτλ.

Υπάρχουν και λέξεις που δηλώνουν ότι κάνουμε κάτι ή ότι βρισκόμαστε σε κάποια κατάσταση, κι αυτές τις ονομάζουμε ρήματα, με ένα όνομα κάπως γενικό που σημαίνει λέξη-λόγος. Οι λέξεις όμως της κατηγορίας αυτής διαφέρουν σοβαρά από τις προηγούμενες, γιατί οι περισσότερες από εκείνες δηλώνουν απλώς την ουσία ενός προσώπου ή πράγματος ή την ιδιότητά του ενώ τα ρήματα δηλώνουν κυρίως ενέργεια, πάθημα ή κατάσταση: τρώω, πίνω, χέζω, κλάνω και ξανατρώω.

Οι άλλες λέξεις αποτελούν τα σκόρπια υλικά που πρέπει να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους και με τα ρήματα, για να παραστήσουν την ανθρώπινη δραστηριότητα, τις σχέσεις των όντων κα των πραγμάτων και των εννοιών μεταξύ τους και όλη την ανθρώπινη ζωή.

Χωρίς αυτή τη σύνδεση, οι λέξεις μιας κατηγορίας (πχ, τα ουσιαστικά), δεν θα μπορούσαν να σημαίνουν τίποτε περισσότερο από υπουργός, ζώο, γορίλας και τα ρήματα από μοναχά τους τίποτε περισσότερο από μιαν ενέργεια: τρώω, πίνω, χέζω, κλάνω και ξανατρώω.

Χωρίς άλλο νόημα.

Μόλις όμως πούμε ότι «ο υπουργός τρώει πολύ και χέζει συνέχεια», αμέσως βλέπουμε ότι μερικές λέξεις, άσχετες μεταξύ τους, δημιούργησαν μια επαφή, παριστάνουν μια εικόνα και δηλώνουν μια ενέργεια.

Σαν κλιτά μέρη του λόγου που είναι και τα ρήματα, έχουν το σταθερό τους στοιχείο, που είναι το θέμα, δηλ. η βάση, η ρίζα της λέξης και τις καταλήξεις που είναι μονοσύλλαβες και δισύλλαβες.




Πολύ σημαντικό ρόλο παίζει κι ο χαρακτήρας, ο τελευταίος απλός ή διψήφιος φθόγγος του θέματος, που είναι φωνήεν ή σύμφωνο και εξαιτίας αυτού τα ρήματα χωρίζονται σε φωνηεντόληκτα και συμφωνόληκτα: τρώ-ω, κλάν-ω.

Τα συμφωνόληκτα ρήματα χαρακτηρίζονται από το είδος του συμφώνου που αποτελεί το χαρακτήρα τους (ουρανικόληκτα (κ, γ, χ)-οδοντικόληκτα (τα, δ, θ)-χειλικόληκτα (π, β, φ)-υγρόληκτα (ρ, λ)-ενρινόληκτα (μ, ν).

Με τη σειρά τους, οι καταλήξεις αποτελούν ένα αξιοθαύμαστο πίνακα διαφορών και ομοιοτήτων, για να δηλώσουν όχι μόνο τα πρόσωπα που ενεργούν ή πάσχουν αλλά και να προβάλλουν όσο το δυνατό περισσότερες όψεις της ανθρώπινης δράσεις.

Υπάρχει όμως μια εξέλιξη, που αρχίζει από την αρχαία εποχή, εντείνεται στη μεταγενέστερη και κορυφώνεται στη μεταμοντέρνα, σύμφωνα με την οποία έχουμε αοριστικά θέματα με χαρακτήρα σ-, από ενεστωτικό θέμα με οδοντικό χαρακτήρα, όπου το οδοντικό σύμφωνο τράπηκε σε -ζ- χάρη τον ενεστωτικό σχηματισμό σε –ιω. Έτσι από το θέμα μαλακ- (μαλακία, μαλακίας) και κατάληξη –ιω, σχηματίστηκε σύνθετος φθόγγος ζ – και το ρήμα μαλακίζω, μαλακίζομαι.

Τελευταίο παράδειγμα το κομμουνίζω από το κομμούνα, κομμουνισμός.