Ντερλικώματα και πιώματα: Τα Χριστούγεννα και οι κοινωνικές τάξεις

Ακόμα και τις μέρες της κρίσης, για όσους δε βαρέσανε εξ ολοκλήρου μπιέλα, οι γιορτές σημαίνουν δυο πράγματα: τελετουργικές μορφές αυξημένης κατανάλωσης τροφής και ποτού σε κοινοτιστικό (communal) πλαίσιο (1) και ανταλλαγή δώρων (2)

Άλλα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τη γιορτή από την κάθε μέρα:

• η κατανάλωση ιδιαίτερων φαγητών που συνήθως απαιτούν ιδιαίτερες πρακτικές προετοιμασίας και μαγειρέματος.
• η κατανάλωση συγκριτικά μεγαλύτερων ποσοτήτων τροφής και ποτού

Το κοινοτιστικό πλαίσιο και οι τελετουργικές μορφές παρέχουν το «χώρο» εντός του οποίου είναι δυνατή η δημιουργία «γενικότερων» ταυτοτήτων όπως και η δημιουργία και συντήρηση δικτύων κοινωνικής ισχύος.

Το δώρο κολλάει κι αυτό στη διάρθρωση και αναπαραγωγή των κοινωνικών σχέσεων, δε θέλει και ιδιαίτερη ανάλυση.

Το τελετουργικό βοηθάει στο παραμύθιασμα ώστε τροφή και ποτό να μετασχηματιστούν σε κοινωνικό κεφάλαιο. Πέρα από το πρεστίζ και το αίσθημα αυτό-ικανοποίησης που προσφέρουν οι γιορτές, σε μεγαλύτερα βάθη όπου η ταξική πάλη δεν αστειεύεται, αποτελούν συγκεκριμένες πρακτικές αναπαραγωγής των κοινωνικών σχέσεων και διαφοροποιήσεων με λανθάνοντα αλλά και άμεσα πρακτικά αποτελέσματα που βελτιώνουν τις πιθανότητες επιβίωσης και αναπαραγωγής (εννοείται για ποια πρόσωπα και ποιες καταστάσεις).

Στα πλαίσια αυτά αναπτύσσονται ιδιαίτερα στυλ κατανάλωσης που χαρακτηρίζονται συχνά από εξωτικά και πανάκριβα προϊόντα/συνήθειες και αποτελούν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελίτ.

Επιπλέον, η παραπάνω τροφή και το παραπάνω ποτό που καταναλώνονται κατά τη διάρκεια των γιορτών (σπατάλη σε υλικό επίπεδο) μπορούν να «επενδυθούν» και να επιστρέψουν ως «κέρδος» σε κοινωνικό επίπεδο.

Πολλά από τα έθιμα και τις συνήθειες των Χριστουγέννων τις έχουμε πάρει από τα ρωμαϊκά Saturnalia.

Το πιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των Σατουρναλίων ήταν ότι οι ρόλοι ανάμεσα σε δούλους κι ιδιοκτήτες αντιστρέφονταν κι αυτό οδηγούσε σε ξέφρενο γλέντι, άφθονη οινοποσία και ακολασίες.

Οptimo dierum (οι καλύτερες μέρες) έγραφε ο Κάτουλλος.

Ο χριστιανισμός «αποστείρωσε» τα Σατουρνάλια και όταν έβαλε το χεράκι του κι ο καπιταλισμός, στην βικτωριανή Αγγλία, αιώνες αργότερα, όπου η κοινωνική διαστρωμάτωση ήταν πολύ πιο έντονη και ξεκάθαρη, τα Χριστούγεννα δεν ήταν οι γιορτές που έφερναν κοντά πλούσιους και φτωχούς.

Οι πλούσιοι καλούσαν τους φίλους τους στα εξοχικά τους όπου κουτσομπόλευαν και έπαιζαν τυχερά παιχνίδια.

Οι μεσαίες τάξεις έτρωγαν ένα λουκάνικο παραπάνω και έπαιζαν κανα χαρτάκι στο σπιτάκι τους.

Για τις φτωχές μάζες δεν ήταν τίποτε μα τίποτε το ιδιαίτερο.

Σήμερα ένας τρόπος να μετρηθεί η κοινωνική δομή είναι η καταγραφή της κατανάλωσης των νοικοκυριών σε είδη διατροφής.

Η κοινωνικο-επαγγελματική ταξινόμηση: 

• Eπιχειρηματίες/Επαγγελματίες και Ανώτεροι υπάλληλοι (Τάξεις Ι και ΙΙ)
• Χειρώνακτες και μη χειρώνακτες Εργάτες και Υπάλληλοι (Τάξεις ΙΙΙΧ και ΙΙΙΜ)
• Ημιειδικευμένοι και Ανειδίκευτοι Εργάτες (Τάξεις IV και V)

Τα συμπεράσματα από τις έως τώρα μελέτες (αν και οι έρευνες αφορούν την Αγγλία, προκύπτουν γενικότερα συμπεράσματα):

• Όλες οι τάξεις ξοδεύουν περισσότερα χρήματα για τροφή/ποτό το Δεκέμβριο.
• Oι μεσαίες τάξεις καταναλώνουν πιο υγιεινά τρόφιμα σε σύγκριση με την εργατική τάξη.
•  Αυτή η τάση δεν επαληθεύεται την περίοδο των Χριστουγέννων όπου παρατηρείται αυξημένη κατανάλωση μη υγιεινών τροφών και από τις μεσαίες τάξεις. Ο λόγος για αυτό δεν είναι άλλος από το «Χριστούγεννα είναι…». 
•  H ταξική διαφοροποίηση στη διατροφή γίνεται πιο έντονη από το 1985 και μετά όταν μεγαλώνει και η οικονομική ανισότητα .
• Η ταξική διαφοροποίηση μειώνεται το Δεκέμβριο. Η μείωση επέρχεται ως αποτέλεσμα της «θέλησης» των εργατικών τάξεων να δανειστούν για να εξασφαλίσουν αυξημένη κατανάλωση τα Χριστούγεννα. 
•  Οι μεσαίες τάξεις ξοδεύουν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος που διαθέτουν για διατροφή σε αλκοόλ. Η διαφορά μειώνεται το Δεκέμβριο και ανατρέπεται για τις Τάξεις IV και V οι οποίες περνούν πρώτες στην κατανάλωση αλκοόλ διπλασιάζοντας τον εβδομαδιαίο μέσο όρο. 

 Και μέσα στη μέθη τους οι Τάξεις IV και V αφού τραγουδήσουν δεκάδες φορές “I got plenty o’ nothin’, and nothin’s plenty fo’ me» συναντιούνται με το Φάντασμα των Μελλοντικών Χριστουγέννων και ανταλλάσουν υποσχέσεις.


Πηγές:
Α Christmas Carol. Marxism Leninism Today The Electronic Journal of Marxist-Leninist Thought.

Martin Pitts, Danny Dorling and Charles Pattie, 2005.Changing Families, Changing Food.
ΤHe Leverhulme Trust.

Bourdieu, P. 1984. Distinction: a social critique of the judgement of taste. Routledge,
London.