Σημείο καμπής;

Λίγο μετά το 2000 συνέβη κάτι που είναι πιθανό να οδηγήσει τον καπιταλισμό σε αλλαγή παραγωγικού-καταναλωτικού «παραδείγματος». 

Αυτό το κάτι ήταν ότι οι τιμές των βασικών αγαθών (τρόφιμα, πρώτες ύλες για τη γεωργία, μέταλλα και ενέργεια), για πρώτη φορά μέσα στα τελευταία 100 χρόνια, εμφάνισαν τόσο έντονο ρυθμό αύξησης που μέσα σε 10 χρόνια έπιασαν τις τιμές του 1910. Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται αυτή η εξέλιξη.

Και όταν λέμε «αλλαγή παραδείγματος» μη πάει ο νους σε τίποτε το πονηρό. Μιλάμε για την αλλαγή τη οποία προτείνει το World Economic Forum (WEF) και τα μέλη του (Coca Cola, Cisco, Nestlé κ.λπ). 

Αν δεν αλλάξει κάτι και παραμείνουν οι σημερινές τάσεις, μέσα στα επόμενα 20 χρόνια, και ως αποτέλεσμα της ανισορροπίας αυξημένης ζήτησης – ανελαστικής προσφοράς, θα λάβει χώρα ένα έντονο μακροοικονομικό σοκ.

Η έκρηξη της ζήτησης είναι αποτέλεσμα της κατανάλωσης των 2 δις. νέων μελών της μεσαίας τάξης των αναπτυσσόμενων χωρών. Τα οποία μέχρι το 2030 θα γίνουν 3 δις, αυξάνοντας τον παγκόσμιο στόλο αυτοκινήτων περίπου στο διπλάσιο (1,7 δις) και την ετήσια κατανάλωση κρέατος κατά 60%. Η εξάπλωση του κτισμένου (αστικού) χώρου θα είναι επίσης πρωτοφανής: κάθε χρόνο στην Κίνα θα κτίζεται επιφάνεια ίση με το τριπλάσιο αυτής του Σικάγο.

Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο (κάτι παρόμοιο παρουσιάστηκε και με την μεταπολεμική ανάπτυξη) αλλά το κόστος εξισορροπούνταν από τις τεχνολογικές εξελίξεις που έκαναν φθηνότερη την πρόσβαση σε πρώτες ύλες. Κάτι τέτοιο φαίνεται πως δεν είναι δυνατό πλέον. Κι αυτό για τρεις λόγους:

1. Η πιθανότητα κλιματικής αλλαγής. Παρ’ όλη την τεχνολογική εξέλιξη και της βελτίωση της απόδοσης το «φαινόμενο της ανάκτησης» (rebound effect) είναι αδυσώπητο (φαινόμενο της ανάκτησης με απλά λόγια=με την βενζίνη που εξοικονομούμε ανά χιλιόμετρο, ταξιδεύουμε μεγαλύτερες αποστάσεις). Το φαινόμενο αυτό έχει την ίδια ανορθολογική καταγωγή με το καπιταλιστικό πνεύμα και την αποθέωση του εγώ. Οι ερμηνείες που δίνονται ποικίλουν, ανάλογα με τα γούστα, από το μικρότερο κόστος της ενέργειας άρα και μεγαλύτερη οικονομική άνεση για αυξημένη κατανάλωση έως την «ηθική άδεια» που έχουμε να τα χρησιμοποιούμε περισσότερο, εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν ρυπαίνουν ή ρυπαίνουν λιγότερο. (περισσότερα για το φαινόμενο της ανάκτησης εδώ)
2. Αυξημένο μακροπρόθεσμο οριακό κόστος των μειούμενων (με αυξητικούς ρυθμούς) και πόρων – και επενδύσεις σε περιοχές δύσκολες και λιγότερο παραγωγικές
3. Αυξημένη αλληλεξάρτηση πόρων. Φανταστείτε μόνο το παράδειγμα μειωμένων βροχοπτώσεων σε περιοχές όπου το 70% του νερού χρησιμοποιείται στην γεωργία και το 12% στην παραγωγή ενέργειας. Στην Ουγκάντα, οι λειψυδρία οδήγησε στα ύψη της τιμές της ενέργειας με αποτέλεσμα την αυξημένη υλοτομία και τη συνεπακόλουθη αποψίλωση των δασών, την υποβάθμιση του εδάφους και την προβληματική λειτουργία της τροφικής αλυσίδας.

 Έτσι το μοντέλο παραγωγής/κατανάλωσης που εφαρμόστηκε κατά κόρον τα τελευταία 150 χρόνια (το γραμμικό μοντέλο αντλώ πρώτες ύλες/κατασκευάζω/πουλάω/αγοράζω/χρησιμοποιώ/πετάω) αμφισβητείται από τα «μέσα».

Η έως τώρα θεώρηση, με επίκεντρο την βελτίωση της απόδοσης, κρίνεται προβληματική αφού ακόμα και η καλύτερη απόδοση δεν πρόκειται να αλλάξει το τελικό αποτέλεσμα αλλά απλά να το καθυστερήσει.

Το νέο παράδειγμα είναι η Κυκλική Οικονομία. Η έννοια είναι εμπνευσμένη από τα ζωντανά συστήματα και κερδίζει διαρκώς έδαφος στον κόσμο των επιχειρήσεων και σε κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο από την Ευρώπη ως την Ασία. Ανταποκρίνεται στην επιδίωξη της συμμετοχικής διδασκαλίας και μάθησης, την ανάπτυξη βασικών δεξιοτήτων κ.λπ. Για τις βασικές αρχές μπορείτε να δείτε εδώ ενώ για τα κατορθώματα εταιριών που έχουν υιοθετήσει το κυκλικό μοντέλο βλ. το πρόσφατο (Ιανουάριος 2014) ραπόρτο τoυ WEF. (H Ρενώ πέτυχε μείωση κατανάλωσης ενέργειας κατά 80%, νερού κατά 88% και παραγωγής απορριμμάτων κατά 77%) .

Πάντως, η πιο ενδιαφέρουσα ιδέα είναι αυτή της «οικονομίας της μοιρασιάς» (sharing economy) ή συνεργατικής οικονομίας επί το επιστημονικότερο.

Για αυτήν την collaborative και (προς θεού) όχι collective οικονομία, σε επόμενο ποστ.