Η μεγάλη αϋπνία

Το white-crowned sparrow  είναι ένα σπουργίτι με μαύρες και άσπρες ρίγες στο κεφάλι. Βιότοποί του είναι οι δυτικές ΗΠΑ και ο βόρειος Καναδάς, ενώ σπάνια μεταναστεύει στην Ευρώπη.

Τί το ιδιαίτερο έχει αυτό το σπουργίτι;

Πολύ «σημαντικό». Όταν το φθινόπωρο κατηφορίζει προς πιο ζεστά μέρη μπορεί και μένει άυπνο για 7 συνεχόμενες μέρες.


Ο αμερικανικός στρατός δεν μπόρεσε να κρύψει το θαυμασμό του για το πετούμενο. Και έριξε άφθονο χρήμα σε «φιλοπερίεργους» ερευνητές για να κάτσουν και να μελετήσουν αυτό το θαυμαστό πλάσμα του ουρανού.

Ο στόχος προφανής: αν μάθουμε τι παίζεται στον εγκέφαλο του σπουργιτιού, ίσως μπορέσουμε να κάνουμε και τους ανθρώπους να μένουν ξύπνιοι για μεγάλο χρονικό διάστημα και να λειτουργούν αποτελεσματικά/αποδοτικά. Και πριν από όλα τα άλλα, αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να είναι οι στρατιώτες των ΗΠΑ.

Αλλά όπως έχει δείξει η ιστορία, με το πέρασμα του χρόνου οι στρατιωτικές/πολεμικές καινοτομίες εισβάλλουν στην κοινωνική σφαίρα. Και ο άυπνος στρατιώτης γρήγορα θα έχει για παρέα του τον άυπνο εργάτη/καταναλωτή. Τα σχετικά προϊόντα θα διαφημιστούν και θα προωθηθούν από τις φαρμακευτικές εταιρίες, αρχικά θα γίνουν μια lifestyle option και στο τέλος, για πολλούς, ανάγκη.

Αυτά μας λέει ο Jonathan Crary (JC) στο βιβλίο του «24/7: Late Capitalism and the Ends of Sleep» (ολόκληρο το βιβλίο εδώ), μια ενδιαφέρουσα ανάλυση της «διάβρωσης του ύπνου» στη σύγχρονη κοινωνία.

Για τον JC, το 24/7 (=24 ώρες άυπνος για 7 μέρες), υποδηλώνει περισσότερα από μια πρόσφατη τάση της παγκοσμιοποιημένης νεοφιλελεύθερης οικονομίας: μια ολοκληρωτική αρχή του ύστερου καπιταλισμού κατά την οποία συνενώνονται προσωπικές, κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις του χρόνου και οι άνθρωποι προσανατολίζονται προς μια ζωή χωρίς αντανακλαστικά, χωρίς ύπνο, καθοδηγούμενη αποκλειστικά από την κατανάλωση προϊόντων και δεδομένων.

Ο JC κάνει μια λιτή και περιεκτική επισκόπηση του στοχασμού πάνω στη κοινωνική και πολιτική σημασία του ύπνου και συσχετίζει με επιτυχία φιλοσοφικές, λογοτεχνικές, πολιτικές αναγνώσεις του ύπνου με τη σημερινή πολιτικο-κοινωνικο-οικονομική κατάσταση. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κριτική που ασκεί στους στοχαστές εκείνους που βλέπουν τις ιντερνετικές τεχνολογικές εξελίξεις οι οποίες μας αποστερούν τον ύπνο (και, πέρα των άλλων, διαμεσολαβούν στην κοινωνική αλληλεπίδραση), ως απελευθερωτικές και εξισωτικές στην βαθύτερή τους φύση.

Γράφει χαρακτηριστικά προς το τέλος του βιβλίου:

«Οι μύθοι της εξισωτικής και απελευθερωτικής φύσης αυτής της τεχνολογίας καλλιεργήθηκαν για συγκεκριμένο λόγο. Οι αστυνομικές αρχές της παγκόσμιας τάξης δεν μπορούν παρά να είναι ευχαριστημένες από την προθυμία των ακτιβιστών να οργανώνονται με βάση στρατηγικές του ιντερνέτ και να περιορίζονται εντός του κυβερνοχώρου. Στο «χώρο» αυτόν η κρατική εποπτεία, το σαμποτάζ και ο χειρισμός είναι πολύ πιο εύκολά από ότι στον πραγματικό κόσμο – στον οποίο γίνονται και η πραγματικές μάχες. Τα ηλεκτρονικά μέσα και τα δίκτυα, στη σημερινή τους μαζική μορφή, δεν είναι χωρίς χρησιμότητα για κάποιον που στοχεύει στον κοινωνικό μετασχηματισμό – αλλά είναι χρήσιμα μόνο για να καθοδηγήσουν και να εντείνουν αγώνες που λαμβάνουν χώρα έξω στον πραγματικό κόσμο. Αλλιώς αναπαράγουν και ενισχύουν τις διακρίσεις, την αδιαφάνεια, την προσποίηση και τον εγωισμό που είναι έμφυτα χαρακτηριστικά της όλης χρήσης τους. Οποιαδήποτε κοινωνική μάχη βασίζεται εξ ολοκλήρου στα ηλεκτρονικά κοινωνικά δίκτυα, είναι αναπόφευκτα εφήμερη και χωρίς συνέπειες.»

Εν τέλει, μπορούμε να πούμε, ότι ο ύπνος είναι το τελευταίο από τα «φυσικά εμπόδια» (κατά Μαρξ) στην απόλυτη κυριαρχία της λογικής του καπιταλισμού σε κάθε πτυχή της ζωής.

Αλλά, φαίνεται, ότι οι τιτάνες της τεχνολογίας είναι έτοιμοι να τον θυσιάσουν στην Αγία Τράπεζα της Θεάς Αγοράς και των Αγγέλων της (Παραγωγικότητα, Αποτελεσματικότητα, Κατανάλωση, κλπ).


Καλά ξυπνητούρια, λοιπόν...